Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (14.1986)

JAN SAMEK (Kraków)

RZEŹBY OGRODOWE PRZY PAŁACU MIERCSZEWSKICH W
BĘDZINIE — NIE ROZPOZNANE DZIEŁA JERZEGO LEONARDA WEBERA?

Wolnostojąca rzeźba kamienna z epoki ba-
roku należy w Polsce do wielkiej rzadkości.
Lepiej zachowały się jej zespoły w miastach,
natomiast na prowincji uległa ona w znacznym
stopniu zniszczeniu. Dlatego też nieliczne tego
rodzaju zabytki, jakie dotrwały do naszych
czasów, winny być przedmiotem specjalnego
zainteresowania l.

Bodajże najwięcej przykładów wolnostoją-
cej rzeźby kamiennej z czasów nowożytnych
zachowało się na Śląsku. Nie wszystkie z nich
mają określonego autora. Nie wszystkie też
wzbudziły zainteresowanie historyków sztuki.
Do tych nie zbadanych należycie należą dwa
posągi zachowane przy dworze, a właściwie pa-
łacu Mieroszewskich w dzielnicy Będzina —
Gzichów2. Pałac ten został wzniesiony po r.
1702 przez Kazimierza Mieroszewskiego, po zbu-
rzeniu uprzedniego drewnianego. Obok pałacu
zachowały się nie tylko oficyny dworskie oraz
zabudowania gospodarcze, lecz także park za-
łożony przez Mieroszewskiego w 1. polowie
XVIII w. W parku tym znajdują się — ostat-
nio konserwowane ■— dwa posągi kamienne na
postumentach przedstawiające Bachusa (il. 2)
i Florę (il. 1) oraz obelisk późnobarokowy, de-
korowany arabeską, z monogramem Miero-
szewskiego. Być może rzeźby te należały do
zespołu czterech posągów — personifikacji pór
roku. Wtedy Flora reprezentowałaby wiosnę,
a Bachus — Dionizos jesień.

Spróbujmy bliżej przyjrzeć się wspomnianym

1 Informuje o tym dobrze praca G. Ciołka, Og-
rody polskie, Warszawa 1954. Z monograficznych op-
racowań por.: J. Kaczmarzyk, Rysunki Jerzego
Plerscha — projekty rzeźb do Ogrodu Saskiego, „Biu-
letyn Historii Sztuki", XXXIII (1971), s. 275—82.

2 Por. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. VI:
Województwo katowickie, z. 1: Powiat będziński
i miasta wydzielone Czeladź, Dąbrowa Górnicza, Sos-
nowiec, oprać. E. Dwornik-Gutowska i M. Gutowski,
Warszawa 1961, s. 7, ił. 79. 81.

wyższający wymiarami normalnego człowieka 3,
muskularny mężczyzna, który przedstawiony
został w swobodnej pozie, w kontrapoście. Le-
posągom. Bachus to słusznego wzrostu, prze-
wą ręką wspiera się na prasie służącej do wy-
tłaczania wina, przytrzymując dłonią naczynie
na napój z napisem: VINUM UNGARICUM A.
1718. W prawej ręce, lekko uniesionej trzyma
ryton. Dodatkowe wsparcie dla posągu stanowi
pień drzewa z siedzącym u jego podstawy put-
tem. W przedstawieniu postaci zwracają uwagę
pełne kształty z silnym zaznaczeniem umięś-
nienia, głowa o krótkich, kręconych włosach,
z twarzą o prostym nosie i nieznacznie rozchy-
lonych w lekkim uśmiechu ustach. Głowa po-
staci pochylona jest nieco na prawy bark i ku
przodowi. Biodra osłania przepaska z liści. Ca-
łość uderza ujęciem postaci w ruchu z zazna-
czeniem męskiej siły, a równocześnie spokojem
oraz — wskutek nagromadzenia akcesoriów —
ży, iż posąg umieszczony został na dość wyso-
kim postumencie zwieńczonym wydatnym
gzymsem i ozdobionym kampanulą w płyci-
nach. Stanowiąca odpowiednik Bachusa statua
Flory wykazuje podobne cechy. Została ona os-
łonięta jedynie szeroką, sfałdowaną na biodrach
pewną dekoracyjnością. Dodać wreszcie nale-
szatą. Spod szaty tej wylania się pulchne putto
odchylające materię prawą rączką. Florę od-
dano w kontrapoście, ze skrętem ciała, które
odchyla się w prawo, przy równoczesnym lek-
kim skłonie głowy w lewo. Twarz o wydatnych
rysach przedstawiona jest w uśmiechu, wło-
sy dekoracyjnie upięte. Kobieta prawą ręką
przytrzymuje koszyk z bukietem kwiatów, w
lewej, zgiętej w łokciu dzierży wianek. Postu-
ment jest identyczny jak w posągu Bachusa.
O czasie powstania rzeźb mówi umieszczona

8 Wysokość posągu: 185 cm, wraz z postumentem:
289 cm. Odpowiednie wymiary Flory: 182 i 286 cm.

Roczniki sztuki śląskiej