Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (15.1991)

ROZP R A W Y

MARIA STARZEWSKA (Wrocław)

ZARYS ROZWOJU ŚLĄSKIEGO SZKOLNICTWA
W ZAKRESIE RZEMIOSŁ ARTYSTYCZNYCH

(1791-1945)

Rzemiosło artystyczne reprezentuje tę dziedzinę
sztuk plastycznych, która obejmuje przeznaczone
do użytku wyroby o walorach artystycznych wy-
konane rękodzielnicze Dla produkowanych w fa-
brykach, maszynowo, używa się nazwy przemysł
artystyczny. Jednak oba te określenia nie były,
zwłaszcza w 19 wieku, wyraźnie rozdzielane,
a w 20 doszły jeszcze inne nazwy, jak sztuka
zdobnicza, sztuka stosowana. W niniejszym opra-
cowaniu przyjęto określenie rzemiosła artystycz-
nego dla twórczości rękodzielniczej, a przemysłu
artystycznego dla wyrobów fabrycznych1.

Opracowanie historii szkolnictwa omawianego
okresu w dziedzinie rzemiosł artystycznych na
Śląsku przedstawia szereg trudności. Nieliczne są
bowiem nie tylko materiały archiwalne, ale także
i realia, zarówno z 19, jak i z 20 wieku. Oprócz
monografii wrocławskiej Szkoły Sztuki Hermana
Kiihna2 oraz paru artykułów w czasopismach
dziewiętnastowiecznych więcej danych posiadamy
dopiero dla okresu po 1900 roku. Są to sprawo-
zdania szkolne (fragmentarycznie zachowane), re-
cenzje i omówienia wystaw, a także liczne już,
publikowane artykuły, rzadko jednak odnoszące
się do systemów szkolenia, częściej do charakterys-
tyki poszczególnych artystów. Dwa wychodzące
w 20 wieku periodyki: „Schlesien" i „Schlesische

1 W języku niemieckim określenie Kunstgewerbe, tak jak
i Industrie, przyjęło się dopiero w drugiej połowie 19 wieku.
Wcześniej używano terminu Gewerbe dla wszelkiego rodzaju
rzemiosł, także artystycznych.

2 H. Kiihn, Die Entwkklung der Kdniglichen Kunst- und
Kunstgewerbeschule zu Breslau 1791 — 1891, Breslau 1892. Z te-
go opracowania czerpię dane dotyczące szkoły w omawianym
przez autora okresie. Heinrich Kiihn, urodzony w 1849 r.,
ukończył szkołę rzemiosł w Halle, egzamin z architektury
zdawał w Wiedniu, w 1876 r. został profesorem w Grazu. Od
1881 do 1903 r. był dyrektorem wrocławskiej Szkoły Sztuki.

Monatshefte" dostarczają najwięcej materiału, ale
i on niestety jest ilustrowany tylko wyrywkowo.
Niniejszy zarys jest pierwszą próbą3 omówienia
rozwoju metod dydaktycznych w zakresie rzemiosł
artystycznych oraz ich przemian uwarunkowanych
stosunkami ekonomicznymi i społecznymi zacho-
dzącymi w ciągu tych przeszło stu pięćdziesięciu
lat na Śląsku.

Nauka zawodu w różnych rzemiosłach artys-
tycznych oparta była od wczesnego średniowiecza
na cechach. Kształciły one uczniów i czeladników
oraz nadawały tytuł mistrza. W zasadzie nie moż-
na było nauczyć się rzemiosła i uzyskać prawa
wykonywania zawodu nie praktykując w którymś
z warsztatów cechowych. Szkolenie obejmowało
zarówno technikę wyrobu, jak i jego artystyczne
ukształtowanie. Dopiero w 19 wieku coraz liczniej
powstające fabryki, nie związane z cechami i od
nich niezależne, powodowały tworzenie się no-
wych, odmiennych warunków ekonomicznych
produkcji i warunków społecznych działalności
rzemieślników, co z czasem musiało rzutować
także i na sposoby nauczania. Naukę prowadzoną
w cechach zaczęto zastępować stopniowo przez
naukę w zawodowych szkołach artystycznych.
Obok tej nowej i podstawowej formy wystąpiły
wówczas, nie spotykane dotąd, inne odmiany
szkolenia. Była to działalność wystawiennicza, od-
czytowa, prowadzona przez różne związki rzemieś-
lnicze, artystyczne, a w 20 wieku także przez
muzea.

Przejście Śląska pod panowanie pruskie w 18
wieku, a zwłaszcza okres po wojnie siedmioletniej,
spowodowały, że i rzemiosło śląskie stało się

J Za inicjatywę niniejszego opracowania dziękuję dr. Piot-
rowi Łukaszewiczowi i wyrażam mu wdzięczność za bardzo
cenną pomoc zarówno w ogólnym ujęciu tematu, jak i jego
szczegółowych rozwiązaniach.