DOI Artikel:
Kilarska, Elżbieta: Przedstawienia zmysłów na kaflach pieca gdańskiego z ostatniej ćwierci XVI w. (Odczytane z fragmentów)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41574#0058
ELŻBIETA KILARSKA (Gdańsk)
PRZEDSTAWIENIA ZMYSŁÓW NA KAFLACH PIECA GDAŃSKIEGO
Z OSTATNIEJ ĆWIERCI XVI W. (ODCZYTANE Z FRAGMENTÓW)*
„ Ciało ma pięć zmysłów: wzrok, słuch, węch, smak i dotyk. Jedne
górują nad innymi, zarówno pod względem znaczenia, jak i właściwości.
Powonienie przewyższa smak i miejscem, i przymiotami, bo mieści się
wyżej i ma większy zasięg. Podobnie ucho góruje nad nosem, ponieważ
dźwięk dociera do nas z większej odległości niż zapach. Wzrok.przewyższa
wszystkie zmysły miejscem i godnością”.
Brunetto Latini1
W stosunkowo bliskim sobie czasie powstały w
Gdańsku dwa dzieła rzemiosła artystycznego, jedno
wykonane w warsztatach konwisarza, drugie zduna, oba
jednak inspirowane jednakowym motywem. Przy ich
realizacji twórcy musieli korzystać z usług miejscowych
snycerzy, którzy z kolei przy rzeźbieniu form wzoro-
wali się na rycinach sprowadzanych z Niderlandów.
Pierwszym z tych dzieł jest wykonany około 1572 r.
cynowy sarkofag króla Zygmunta Augusta, drugim nie
istniejący już, zielono szkliwiony piec kaflowy z ostat-
niej ćwierci XVI w. Obydwa ozdobione były reliefowy-
mi przedstawieniami kobiecych personifikacji pięciu
zmysłów. Pomimo wspólnego tematu dekoracji już samo
wymienianie obok siebie królewskiego sarkofagu i pieca
może się wydać czymś paradoksalnym, przede wszyst-
kim ze względu na tak różną ich rangę. Ponadto sarko-
fag zachował się w Krypcie Grobów Królewskich na
Wawelu, natomiast piec, o którym będzie tu mowa, nie
istnieje już prawdopodobnie od trzech stuleci. Podczas
gdy sarkofag był już przedmiotem szczegółowych ba-
dań2, piec pozostawał dotąd nie znany. Korzystając z
tego, że do rąk naszych szczęśliwym zbiegiem okolicz-
ności trafiły drobne jego relikty, pragniemy im tu po-
święcić możliwie szczegółową uwagę, gdyż uważamy
je za ważne źródło informacji o nie znanym dotąd w
Gdańsku typie dekoracji pieców kaflowych. Już od
pierwszego kontaktu z tymi ułamkami kafli uwaga na-
sza koncentrowała się na dających się na nich rozpo-
znać, chociaż fragmentarycznie tylko zachowanych
przedstawieniach pięciu zmysłów. Wydaje się nam bo-
wiem, że właśnie ten temat, tak ważny, wręcz kluczo-
wy dla okresu humanizmu, dużo może nam powie-
dzieć o właścicielu tego pieca, mieszkającym w Gdań-
sku u schyłku XVI w3.
Fragmenty kafli z personifikacjami zmysłów odna-
lezione zostały w 1990 r. podczas prac ziemnych na
Starym Mieście w Gdańsku, na nie zabudowanym tere-
nie za kościołem św. Katarzyny i przed wejściem do
kościoła św. Brygidy (il. 1). Muzeum Narodowe w Gdań-
sku pozyskało znaczną część kafla z postacią kobiecą
1. Fragment perspektywicznego widoku Gdańska z lotu ptaka, rys.
Claes Jansz. Visscher (?), ok. 1620 r. Archiwum Wojenne (Krigsarkivet)
w Sztokholmie. Wg: Liineburger Beitrage z. Vedutenforschung,
Luneburg 1982, s. 34
PRZEDSTAWIENIA ZMYSŁÓW NA KAFLACH PIECA GDAŃSKIEGO
Z OSTATNIEJ ĆWIERCI XVI W. (ODCZYTANE Z FRAGMENTÓW)*
„ Ciało ma pięć zmysłów: wzrok, słuch, węch, smak i dotyk. Jedne
górują nad innymi, zarówno pod względem znaczenia, jak i właściwości.
Powonienie przewyższa smak i miejscem, i przymiotami, bo mieści się
wyżej i ma większy zasięg. Podobnie ucho góruje nad nosem, ponieważ
dźwięk dociera do nas z większej odległości niż zapach. Wzrok.przewyższa
wszystkie zmysły miejscem i godnością”.
Brunetto Latini1
W stosunkowo bliskim sobie czasie powstały w
Gdańsku dwa dzieła rzemiosła artystycznego, jedno
wykonane w warsztatach konwisarza, drugie zduna, oba
jednak inspirowane jednakowym motywem. Przy ich
realizacji twórcy musieli korzystać z usług miejscowych
snycerzy, którzy z kolei przy rzeźbieniu form wzoro-
wali się na rycinach sprowadzanych z Niderlandów.
Pierwszym z tych dzieł jest wykonany około 1572 r.
cynowy sarkofag króla Zygmunta Augusta, drugim nie
istniejący już, zielono szkliwiony piec kaflowy z ostat-
niej ćwierci XVI w. Obydwa ozdobione były reliefowy-
mi przedstawieniami kobiecych personifikacji pięciu
zmysłów. Pomimo wspólnego tematu dekoracji już samo
wymienianie obok siebie królewskiego sarkofagu i pieca
może się wydać czymś paradoksalnym, przede wszyst-
kim ze względu na tak różną ich rangę. Ponadto sarko-
fag zachował się w Krypcie Grobów Królewskich na
Wawelu, natomiast piec, o którym będzie tu mowa, nie
istnieje już prawdopodobnie od trzech stuleci. Podczas
gdy sarkofag był już przedmiotem szczegółowych ba-
dań2, piec pozostawał dotąd nie znany. Korzystając z
tego, że do rąk naszych szczęśliwym zbiegiem okolicz-
ności trafiły drobne jego relikty, pragniemy im tu po-
święcić możliwie szczegółową uwagę, gdyż uważamy
je za ważne źródło informacji o nie znanym dotąd w
Gdańsku typie dekoracji pieców kaflowych. Już od
pierwszego kontaktu z tymi ułamkami kafli uwaga na-
sza koncentrowała się na dających się na nich rozpo-
znać, chociaż fragmentarycznie tylko zachowanych
przedstawieniach pięciu zmysłów. Wydaje się nam bo-
wiem, że właśnie ten temat, tak ważny, wręcz kluczo-
wy dla okresu humanizmu, dużo może nam powie-
dzieć o właścicielu tego pieca, mieszkającym w Gdań-
sku u schyłku XVI w3.
Fragmenty kafli z personifikacjami zmysłów odna-
lezione zostały w 1990 r. podczas prac ziemnych na
Starym Mieście w Gdańsku, na nie zabudowanym tere-
nie za kościołem św. Katarzyny i przed wejściem do
kościoła św. Brygidy (il. 1). Muzeum Narodowe w Gdań-
sku pozyskało znaczną część kafla z postacią kobiecą
1. Fragment perspektywicznego widoku Gdańska z lotu ptaka, rys.
Claes Jansz. Visscher (?), ok. 1620 r. Archiwum Wojenne (Krigsarkivet)
w Sztokholmie. Wg: Liineburger Beitrage z. Vedutenforschung,
Luneburg 1982, s. 34