DOI article:
Gajewska-Prorok, Elżbieta: Witraże na Śląsku w XIX i pierwszej połowie XX wieku: projektanci i wytwórnie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.41574#0100
Witraże na Śląsku w XIX i pierwszej połowie XX wieku
95
struowania witraży w średniowieczu, wyparła całkowi-
cie malarstwo emaliami na dużych powierzchniach
szkła. Postępujące uprzemysłowienie i związany z nim
rozwój budownictwa oraz wzrost zamożności miesz-
czaństwa w drugiej połowie XIX stulecia zwiększyły
zapotrzebowanie na dekoracyjne oszklenia w budow-
lach świeckich i nowo budowanych kościołach.
W połowie XIX w. na Śląsku działała tylko jedna
znacząca pracownia witrażownicza - Adołpha Seiłera
we Wrocławiu, chociaż zapotrzebowanie na witraże było
coraz większe. Dlatego sprowadzano wówczas duże
witraże spoza Śląska: z Królewskiego Zakładu Witra-
żowniczego (Kónigliche Glasmalereianstalt) w Mona-
chium i Królewskiego Pruskiego Instytutu Witrażowni-
czego (Kóniglich-Preubisches Institut fiir Glasmalerei)
w Berlinie, założonego w 1843 r. przez króla Fryderyka
Wilhelma IV. Współzałożycielem i kierownikiem tego
Instytutu do 1866 r. był major, później generał Eduard
Vogel von Falckenstein31. Przywiózł on do Wrocławia,
jako podarunek od króla, witraże do okien prezbite-
rialnych w kościołach: św. Marii Magdaleny (1851) i
św. Elżbiety (1857). W 1853 hr. von Hoverden-Plenc-
ken ufundował witraż do kościoła św. Krzyża32. W tym
też czasie zostały sprowadzone z Monachium witraże
do kaplicy zamkowej w Kamieńcu Ząbkowickim33.
Do najwcześniejszych, zachowanych na Śląsku wi-
traży dziewiętnastowiecznych należy zabytek przecho-
wywany we wrocławskim Muzeum Architektury, przed-
stawiający Ukrzyżowanie (ok. 1840 r.) według miedzio-
rytu Lucasa van Leyden. Przypuszczalnie jest to dzieło
Siegmunda Franka z Monachium, wzmiankowane w
kolekcji hr. von Hoverden-Plencken. W Muzeum Naro-
dowym we Wrocławiu przechowywane są dwa witraże
(tonda) powstałe przed połową XIX w. Jeden z nich
wykonany został w mieszanej technice - szkło war-
stwowe szlifowane i malowane subtelnie emaliami
szkliwnymi [il.l]. Wśród najwcześniejszych zabytków z
1. Chrystus, Śląsk, poi. XIX w. Muzeum Narodowe we Wrocławiu.
Fot. E. Witecki
2. Nawiedzenie św. Elżbiety, Instytut Witrażowniczy Adolpha Seilera
we Wrocławiu, 1861 r. Ujazd, kościół pielgrzymkowy p.w. Nawiedzenia
NMPanny
omawianego okresu wymienić należy oszklenia pocho-
dzące z pracowni Adolpha Seilera. W Chudobie znaj-
duje się witraż z przedstawieniem Madonny z Dzie-
ciątkiem (1850, 1859?), wykonany w technice malowa-
nia farbami szkliwnymi oraz tzw. konturówką i patyną
na dużych fragmentach szkła. Odznacza się on graficz-
nym rysunkiem i harmonią czystych kolorów. Podob-
ny jest Chrystus Zmartwychwstały ze Żmigrodu (1859)
oraz Nawiedzenie z Ujazdu [ił.2], W tym ostatnim no-
wością są neogotyckie elementy architektoniczne, sta-
nowiące obramowanie sceny figuralnej. W witrażach z
Ujazdu, a także Świdnicy (ok. 1870 r.), wyraźne są
wpływy stylistyki witraży monachijskich, zwłaszcza w
sposobie budowania cokołu architektonicznego z ban-
derolami34 . Późniejsze witraże z zakładu Seilera, po-
wstałe po śmierci założyciela w 1874 r., nie mają już
tak wysokiej rangi artystycznej. Dopiero w XX w. za-
częły ponownie powstawać w tej pracowni interesują-
ce witraże, będące realizacjami projektów profesorów
dwóch wrocławskich szkół artystycznych.
Druga wrocławska pracownia witrażownicza, Adal-
berta Rednera, powstała znacznie później niż zakład
Seilera, prawdopodobnie około 1860 r. Liczba sygno-
wanych przez nią i zachowanych na Śląsku i w Pru-
sach realizacji jest znaczna. Uwzględnione w katalogu
95
struowania witraży w średniowieczu, wyparła całkowi-
cie malarstwo emaliami na dużych powierzchniach
szkła. Postępujące uprzemysłowienie i związany z nim
rozwój budownictwa oraz wzrost zamożności miesz-
czaństwa w drugiej połowie XIX stulecia zwiększyły
zapotrzebowanie na dekoracyjne oszklenia w budow-
lach świeckich i nowo budowanych kościołach.
W połowie XIX w. na Śląsku działała tylko jedna
znacząca pracownia witrażownicza - Adołpha Seiłera
we Wrocławiu, chociaż zapotrzebowanie na witraże było
coraz większe. Dlatego sprowadzano wówczas duże
witraże spoza Śląska: z Królewskiego Zakładu Witra-
żowniczego (Kónigliche Glasmalereianstalt) w Mona-
chium i Królewskiego Pruskiego Instytutu Witrażowni-
czego (Kóniglich-Preubisches Institut fiir Glasmalerei)
w Berlinie, założonego w 1843 r. przez króla Fryderyka
Wilhelma IV. Współzałożycielem i kierownikiem tego
Instytutu do 1866 r. był major, później generał Eduard
Vogel von Falckenstein31. Przywiózł on do Wrocławia,
jako podarunek od króla, witraże do okien prezbite-
rialnych w kościołach: św. Marii Magdaleny (1851) i
św. Elżbiety (1857). W 1853 hr. von Hoverden-Plenc-
ken ufundował witraż do kościoła św. Krzyża32. W tym
też czasie zostały sprowadzone z Monachium witraże
do kaplicy zamkowej w Kamieńcu Ząbkowickim33.
Do najwcześniejszych, zachowanych na Śląsku wi-
traży dziewiętnastowiecznych należy zabytek przecho-
wywany we wrocławskim Muzeum Architektury, przed-
stawiający Ukrzyżowanie (ok. 1840 r.) według miedzio-
rytu Lucasa van Leyden. Przypuszczalnie jest to dzieło
Siegmunda Franka z Monachium, wzmiankowane w
kolekcji hr. von Hoverden-Plencken. W Muzeum Naro-
dowym we Wrocławiu przechowywane są dwa witraże
(tonda) powstałe przed połową XIX w. Jeden z nich
wykonany został w mieszanej technice - szkło war-
stwowe szlifowane i malowane subtelnie emaliami
szkliwnymi [il.l]. Wśród najwcześniejszych zabytków z
1. Chrystus, Śląsk, poi. XIX w. Muzeum Narodowe we Wrocławiu.
Fot. E. Witecki
2. Nawiedzenie św. Elżbiety, Instytut Witrażowniczy Adolpha Seilera
we Wrocławiu, 1861 r. Ujazd, kościół pielgrzymkowy p.w. Nawiedzenia
NMPanny
omawianego okresu wymienić należy oszklenia pocho-
dzące z pracowni Adolpha Seilera. W Chudobie znaj-
duje się witraż z przedstawieniem Madonny z Dzie-
ciątkiem (1850, 1859?), wykonany w technice malowa-
nia farbami szkliwnymi oraz tzw. konturówką i patyną
na dużych fragmentach szkła. Odznacza się on graficz-
nym rysunkiem i harmonią czystych kolorów. Podob-
ny jest Chrystus Zmartwychwstały ze Żmigrodu (1859)
oraz Nawiedzenie z Ujazdu [ił.2], W tym ostatnim no-
wością są neogotyckie elementy architektoniczne, sta-
nowiące obramowanie sceny figuralnej. W witrażach z
Ujazdu, a także Świdnicy (ok. 1870 r.), wyraźne są
wpływy stylistyki witraży monachijskich, zwłaszcza w
sposobie budowania cokołu architektonicznego z ban-
derolami34 . Późniejsze witraże z zakładu Seilera, po-
wstałe po śmierci założyciela w 1874 r., nie mają już
tak wysokiej rangi artystycznej. Dopiero w XX w. za-
częły ponownie powstawać w tej pracowni interesują-
ce witraże, będące realizacjami projektów profesorów
dwóch wrocławskich szkół artystycznych.
Druga wrocławska pracownia witrażownicza, Adal-
berta Rednera, powstała znacznie później niż zakład
Seilera, prawdopodobnie około 1860 r. Liczba sygno-
wanych przez nią i zachowanych na Śląsku i w Pru-
sach realizacji jest znaczna. Uwzględnione w katalogu