DOI Artikel:
Gajewska-Prorok, Elżbieta: Witraże na Śląsku w XIX i pierwszej połowie XX wieku: projektanci i wytwórnie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41574#0108
Witraże na Śląsku w XIX i pierwszej połowie XX wieku
103
OSCAR EHRBECK
(pracownia), Kunst- und Bauglaserei, Wrocław
Realizacje na Śląsku:
Wrocław, witraże w willi jednorodzinnej prezentowanej na wystawie
w 1904 r.
Lit.: Masner, s. 6-7
ROBERT ENGELS
(projektant), Monachium
* 9.03.1866 Solingen, t 24.05.1926 Monachium
Ilustrator, malarz, projektant witraży. W latach 1886-1889 studiował
w Akademii w Dusseldorfie pod kierunkiem Heinricha Lauensteina,
Króla i Petera Janssena. Odbywał podróże studyjne do Londynu,
Brukseli, Paryża i Bremy. Później osiadł w Monachium, gdzie był
wykładowcą w Szkole Artystycznej dla Kobiet oraz współredagował
czasopismo Jugend”. Od 1910 do swojej śmierci był kierownikiem
klasy malarstwa dekoracyjnego w Szkole Rzemiosł Artystystycznych
w Monachium.
Lit.: Vollmer 2, 1955; Anwander-Heisse, s. XI
Realizacje na Śląsku:
Wrocław, kościół św. Augustyna (Johanneskirche, przy Hohenzol-
lernstrasse, obecnie ul. Sudecka), projekt dwóch witraży: Uczta w
Kanie, Wskrzeszenie Łazarza, 1907-1909 (zniszczone w 1945 )
Lit.: Szymański-Stórtkuhl, s. 249, il. 8, s. 251, il. 9, s. 252; Vollmer, 2, 1955
FRITZ ERLER
(projektant), Monachium
* 15.12.1868 Ząbkowice Śląskie, J 11.07.1940 Monachium
Malarz, grafik, projektant mozaik i rzemiosła artystycznego. Studio-
wał w Królewskiej Szkole Sztuki we Wrocławiu pod kierunkiem Al-
brechta Brauera, później, w latach 1892-1894 w Academie Julian w
Paryżu. Od 1895 pracował w Monachium. Byl współzałożycielem
pisma Jugend” (1899) i grupy „Schołle” (1901). Byl członkiem Aka-
demii: monachijskiej i mediolańskiej. Jego freski i mozaiki zdobią
budynki użyteczności publicznej w Berlinie, Monachium i Hanowe-
rze.
Lit.: Yollmer. II, 1955
Realizacje na Śląsku:
Wrocław, projekt witraży do willi Alberta Neissera, zniszczone w 1945
Lit: P. Łukaszewicz, Dom Alberta i Toni Neisserów. Zapomniany roz-
dział z dziejów wrocłaioskich muzeów, „Roczniki Sztuki Śląskiej” XV,
s. 41, il. 8, 36
SIEGMUND FRANK
(projektant), Monachium
* 1.06.1770 Norymberga. 7 16.01.1847 Monachium
Uczył się u malarza porcelany Trosta w Norymberdze. Tamże, w
1795 założył manufakturę porcelany. Ok. 1800 zaczął pracować w
nowo odkrytej technice malowania na szkle płaskim transparentny-
mi farbami emaliowymi, zapoczątkowanej przez J. A. Dannegera w
1750 w Strasburgu. W 1804 wykonał 30 szybek z malowanymi herba-
mi do kaplicy hr. von Stauffenberga w zamku Greiffenstein (Franko-
nia). Malował na szkle także herby i portrety na zamówienia do An-
glii i dla króla bawarskiego Maksymiliana I oraz kopie wg miedziory-
tów Dlirera i sceny mitologiczne „w duchu antycznym”. W latach
1814-1818 pracował jako witrażysta i konserwator dla księcia Ludwi-
ga von Wallerstein przy budowie zamku koło Nordlingen. W 1818
powrócił do Monachium i już jako „nadworny witrażysta” wykony-
wał w Królewskiej Manufakturze Porcelany duże witraże wg drze-
worytniczej Pasji Diirera (m.in. do rezydencji w Monachium Ostat-
nia Wieczerza, w obramieniu sceny z Małej Pasji i do królewskiego
Gabinetu Numizmatycznego Boże Narodzenie). W tym czasie malo-
wał „witraże gabinetowe” wg miedziorytniczych wzorników szesna-
stowiecznych (m.in. do rezydencji carów rosyjskich: Boże Narodze-
nie i Ofiarowanie wg sztychów Golziusa i Bolswertsa). W 1824 roz-
począł studia nad dawnymi technikami witrażowniczymi - składa-
niem witraża z małych fragmentów szkła, lazurowaniem (lazura sre-
browa żółta), uzyskiwaniem szkła warstwowego w różnych kolo-
rach. Doświadczenia te wykorzystał przy konstruowaniu witraży do
kościoła św. Jakuba w Norymberdze w 1825 (projekt C.A. Heidelof-
fa). W latach 1827-1828, już jako pracownik Królewskiego Instytutu
Witrażowniczego, wykonał witraż z przedstawieniem Ewangelistów
- Łukasza i Mateusza do katedry w Regensburgu (wg kartonu Hein-
richa Marii Hessa). W 1831 zrealizował ogromny witraż do neogotyc-
kiego kościoła na przedmieściu Monachium Au (dziewięć scen z ży-
cia Marii wg kartonów: Christiana Rubena, Johanna Schraudolpha,
Josepha Marii Fischera i innych).
Lit.: Th.-B. XII, 1916
Realizacje na Śląsku:
Wrocław, Muzeum. Architektury, witraż gabinetowy Ukrzyżowanie
(wg Lucasa van Leyden), ok. 1840. Przypuszczalnie z kolekcji hr. von
Hoverden-Płencken. (Za informację o witrażach Franka w kolekcji
Hoverden-Plencken dziękuję pani dr Elgin van Treeck-Vaassen z
monachijskiego zakładu witrażowniczego Bayerisches Hofglasmale-
rei Gustav van Treeck)
WILHELM FRANKE
(pracownia), Naumburg nad Saalą
Witrażysta niemiecki. Z jego pracowni założonej w 1858 pochodzą
witraże w kościele Lutra w Solingen
Lit.: Beines, s. 170; Remmert, s. 228; Konrad, s. 8.
Realizacje na Śląsku:
Legnica, kościół ewangelicki p.w. NMP, 1 witraż, 1905. oraz oszkle-
nia drzwi i rozeta w portalu głównym
Lit.: Gajewska, s. 55 (tamże wcześniejsza literatura niemiecka)
FRANZ MAYERJSCHE HOFKUNSTANSTALT FUR GLAS-
M ALE REI UND MOSAIK, MUNCHEN (zob. F. Mayer)
MAX FRIESE
(projektant), Wrocław
* 15.04.1883 Drezno
Niemiecki malarz, rysownik i witrażysta. Studiował w Państwowej
Akademii Sztuki i Przemysłu Artystycznego we Wrocławiu pod kie-
runkiem Mara Wislicenusa i Eduarda Kaempffera, później w Akade-
mii monachijskiej u Ludwiga Hertericha i Carla eon Marra. Przebywał
w Panku. W 1939 otrzymał nagrodę miasta Wrocławia. Jego obrazy
zdobiły kościół Jedenastu Tysięcy Dziewic i kaplicę na Sępolnie we
Wrocławiu.
Lit.: Yollmer, 2, 1955
Realizacje na Śląsku:
1. Bytom, kaplica biskupia
2. Wrocław, kościół św. Augustyna Johanneskirche), Kaplica Chrztów,
witraż Chrystus z dziećmi, przed 1911 (zniszczony w 1945)
Lit.: Glasmalerei von Adolph Seiler, „Schlesien”, a. 1910-1911. s. 27
PAUL GATHEMANN
(projektant), Berlin
Realizacje na Śląsku:
Wrocław, kościół Zbawiciela (Erlóserkirche przy Benclerplatz, obec-
nie pl. Staszica, zniszczony w 1945), projekt witraży z. historią Zba-
wienia i freski, 1904
Lit.: Szymański-Stórtkuhl, s. 24"
FRITZ GEIGES
(projektant i pracownia), Fryburg Bryzgowijski
* 2.12.1853 Offenburg (Baclenia), f 1935
Zajmował się malarstwem monumentalnym i witrażownictwem. Stu-
diował w Stuttgarcie, później w Akademii monachijskiej. Od 1878
działał we Fryburgu, gdzie prowadził pracownię witrażowniczą. Prze-
prowadził gruntowne studia nad dawnymi witrażami i większość wi-
traży projektował sam, nawiązując do sztuki XV i XVI w. Z jego
pracowni pochodziło 27 okien kościoła wotywnego cesarza Wilhel-
ma (Kaiser Wilhelm-Gedachtniskirche) w Berlinie, witraże katedr w
Bonn i Konstanzy, kościołów we Frankfurcie. Magdeburgu, Metzu,
Trewirze, Wezlar oraz w ratuszach we Fryburgu i Pforzheim.
Lit.: Th-B. XIII, 1920, Glasmalerei, s. 230-232; Beines, s. 170, 186;
Remmert, s. 228
Realizacje na Śląsku:
1. Legnica, kościół ewangelicki p.w. NMP, 2 witraże, 1905
Lit.: Gajewska, s. 54
2. Domaszczyn, kościół paraf. p.w. Podwyższenia Krzyża Św., 4 wi-
traże, 1896
3- Kościelnik Średni, kościół fil. p.w. Podwyższenia Krzyża Św., 3
witraże, 1903
103
OSCAR EHRBECK
(pracownia), Kunst- und Bauglaserei, Wrocław
Realizacje na Śląsku:
Wrocław, witraże w willi jednorodzinnej prezentowanej na wystawie
w 1904 r.
Lit.: Masner, s. 6-7
ROBERT ENGELS
(projektant), Monachium
* 9.03.1866 Solingen, t 24.05.1926 Monachium
Ilustrator, malarz, projektant witraży. W latach 1886-1889 studiował
w Akademii w Dusseldorfie pod kierunkiem Heinricha Lauensteina,
Króla i Petera Janssena. Odbywał podróże studyjne do Londynu,
Brukseli, Paryża i Bremy. Później osiadł w Monachium, gdzie był
wykładowcą w Szkole Artystycznej dla Kobiet oraz współredagował
czasopismo Jugend”. Od 1910 do swojej śmierci był kierownikiem
klasy malarstwa dekoracyjnego w Szkole Rzemiosł Artystystycznych
w Monachium.
Lit.: Vollmer 2, 1955; Anwander-Heisse, s. XI
Realizacje na Śląsku:
Wrocław, kościół św. Augustyna (Johanneskirche, przy Hohenzol-
lernstrasse, obecnie ul. Sudecka), projekt dwóch witraży: Uczta w
Kanie, Wskrzeszenie Łazarza, 1907-1909 (zniszczone w 1945 )
Lit.: Szymański-Stórtkuhl, s. 249, il. 8, s. 251, il. 9, s. 252; Vollmer, 2, 1955
FRITZ ERLER
(projektant), Monachium
* 15.12.1868 Ząbkowice Śląskie, J 11.07.1940 Monachium
Malarz, grafik, projektant mozaik i rzemiosła artystycznego. Studio-
wał w Królewskiej Szkole Sztuki we Wrocławiu pod kierunkiem Al-
brechta Brauera, później, w latach 1892-1894 w Academie Julian w
Paryżu. Od 1895 pracował w Monachium. Byl współzałożycielem
pisma Jugend” (1899) i grupy „Schołle” (1901). Byl członkiem Aka-
demii: monachijskiej i mediolańskiej. Jego freski i mozaiki zdobią
budynki użyteczności publicznej w Berlinie, Monachium i Hanowe-
rze.
Lit.: Yollmer. II, 1955
Realizacje na Śląsku:
Wrocław, projekt witraży do willi Alberta Neissera, zniszczone w 1945
Lit: P. Łukaszewicz, Dom Alberta i Toni Neisserów. Zapomniany roz-
dział z dziejów wrocłaioskich muzeów, „Roczniki Sztuki Śląskiej” XV,
s. 41, il. 8, 36
SIEGMUND FRANK
(projektant), Monachium
* 1.06.1770 Norymberga. 7 16.01.1847 Monachium
Uczył się u malarza porcelany Trosta w Norymberdze. Tamże, w
1795 założył manufakturę porcelany. Ok. 1800 zaczął pracować w
nowo odkrytej technice malowania na szkle płaskim transparentny-
mi farbami emaliowymi, zapoczątkowanej przez J. A. Dannegera w
1750 w Strasburgu. W 1804 wykonał 30 szybek z malowanymi herba-
mi do kaplicy hr. von Stauffenberga w zamku Greiffenstein (Franko-
nia). Malował na szkle także herby i portrety na zamówienia do An-
glii i dla króla bawarskiego Maksymiliana I oraz kopie wg miedziory-
tów Dlirera i sceny mitologiczne „w duchu antycznym”. W latach
1814-1818 pracował jako witrażysta i konserwator dla księcia Ludwi-
ga von Wallerstein przy budowie zamku koło Nordlingen. W 1818
powrócił do Monachium i już jako „nadworny witrażysta” wykony-
wał w Królewskiej Manufakturze Porcelany duże witraże wg drze-
worytniczej Pasji Diirera (m.in. do rezydencji w Monachium Ostat-
nia Wieczerza, w obramieniu sceny z Małej Pasji i do królewskiego
Gabinetu Numizmatycznego Boże Narodzenie). W tym czasie malo-
wał „witraże gabinetowe” wg miedziorytniczych wzorników szesna-
stowiecznych (m.in. do rezydencji carów rosyjskich: Boże Narodze-
nie i Ofiarowanie wg sztychów Golziusa i Bolswertsa). W 1824 roz-
począł studia nad dawnymi technikami witrażowniczymi - składa-
niem witraża z małych fragmentów szkła, lazurowaniem (lazura sre-
browa żółta), uzyskiwaniem szkła warstwowego w różnych kolo-
rach. Doświadczenia te wykorzystał przy konstruowaniu witraży do
kościoła św. Jakuba w Norymberdze w 1825 (projekt C.A. Heidelof-
fa). W latach 1827-1828, już jako pracownik Królewskiego Instytutu
Witrażowniczego, wykonał witraż z przedstawieniem Ewangelistów
- Łukasza i Mateusza do katedry w Regensburgu (wg kartonu Hein-
richa Marii Hessa). W 1831 zrealizował ogromny witraż do neogotyc-
kiego kościoła na przedmieściu Monachium Au (dziewięć scen z ży-
cia Marii wg kartonów: Christiana Rubena, Johanna Schraudolpha,
Josepha Marii Fischera i innych).
Lit.: Th.-B. XII, 1916
Realizacje na Śląsku:
Wrocław, Muzeum. Architektury, witraż gabinetowy Ukrzyżowanie
(wg Lucasa van Leyden), ok. 1840. Przypuszczalnie z kolekcji hr. von
Hoverden-Płencken. (Za informację o witrażach Franka w kolekcji
Hoverden-Plencken dziękuję pani dr Elgin van Treeck-Vaassen z
monachijskiego zakładu witrażowniczego Bayerisches Hofglasmale-
rei Gustav van Treeck)
WILHELM FRANKE
(pracownia), Naumburg nad Saalą
Witrażysta niemiecki. Z jego pracowni założonej w 1858 pochodzą
witraże w kościele Lutra w Solingen
Lit.: Beines, s. 170; Remmert, s. 228; Konrad, s. 8.
Realizacje na Śląsku:
Legnica, kościół ewangelicki p.w. NMP, 1 witraż, 1905. oraz oszkle-
nia drzwi i rozeta w portalu głównym
Lit.: Gajewska, s. 55 (tamże wcześniejsza literatura niemiecka)
FRANZ MAYERJSCHE HOFKUNSTANSTALT FUR GLAS-
M ALE REI UND MOSAIK, MUNCHEN (zob. F. Mayer)
MAX FRIESE
(projektant), Wrocław
* 15.04.1883 Drezno
Niemiecki malarz, rysownik i witrażysta. Studiował w Państwowej
Akademii Sztuki i Przemysłu Artystycznego we Wrocławiu pod kie-
runkiem Mara Wislicenusa i Eduarda Kaempffera, później w Akade-
mii monachijskiej u Ludwiga Hertericha i Carla eon Marra. Przebywał
w Panku. W 1939 otrzymał nagrodę miasta Wrocławia. Jego obrazy
zdobiły kościół Jedenastu Tysięcy Dziewic i kaplicę na Sępolnie we
Wrocławiu.
Lit.: Yollmer, 2, 1955
Realizacje na Śląsku:
1. Bytom, kaplica biskupia
2. Wrocław, kościół św. Augustyna Johanneskirche), Kaplica Chrztów,
witraż Chrystus z dziećmi, przed 1911 (zniszczony w 1945)
Lit.: Glasmalerei von Adolph Seiler, „Schlesien”, a. 1910-1911. s. 27
PAUL GATHEMANN
(projektant), Berlin
Realizacje na Śląsku:
Wrocław, kościół Zbawiciela (Erlóserkirche przy Benclerplatz, obec-
nie pl. Staszica, zniszczony w 1945), projekt witraży z. historią Zba-
wienia i freski, 1904
Lit.: Szymański-Stórtkuhl, s. 24"
FRITZ GEIGES
(projektant i pracownia), Fryburg Bryzgowijski
* 2.12.1853 Offenburg (Baclenia), f 1935
Zajmował się malarstwem monumentalnym i witrażownictwem. Stu-
diował w Stuttgarcie, później w Akademii monachijskiej. Od 1878
działał we Fryburgu, gdzie prowadził pracownię witrażowniczą. Prze-
prowadził gruntowne studia nad dawnymi witrażami i większość wi-
traży projektował sam, nawiązując do sztuki XV i XVI w. Z jego
pracowni pochodziło 27 okien kościoła wotywnego cesarza Wilhel-
ma (Kaiser Wilhelm-Gedachtniskirche) w Berlinie, witraże katedr w
Bonn i Konstanzy, kościołów we Frankfurcie. Magdeburgu, Metzu,
Trewirze, Wezlar oraz w ratuszach we Fryburgu i Pforzheim.
Lit.: Th-B. XIII, 1920, Glasmalerei, s. 230-232; Beines, s. 170, 186;
Remmert, s. 228
Realizacje na Śląsku:
1. Legnica, kościół ewangelicki p.w. NMP, 2 witraże, 1905
Lit.: Gajewska, s. 54
2. Domaszczyn, kościół paraf. p.w. Podwyższenia Krzyża Św., 4 wi-
traże, 1896
3- Kościelnik Średni, kościół fil. p.w. Podwyższenia Krzyża Św., 3
witraże, 1903