DOI Artikel:
Gajewska-Prorok, Elżbieta: Witraże na Śląsku w XIX i pierwszej połowie XX wieku: projektanci i wytwórnie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41574#0109
104
Elżbieta Gajewska-Prorok
GLASMALEREI R. u. O. LINNEMANN, FRANKFURT a. M.
(zob. Linnemann)
MARKUS von GOSEN
(projektant), Wrocław
* 8.11.1913 Wrocław
Malarz, rzeźbiarz, grafik. Syn rzeźbiarza Theodora von Gosen, wnuk
malarza hamburskiego Hermanna Kauffmanna. Uczył się w Miejskiej
Szkole Rzemiosła we Wrocławiu u Ludwiga Petera Kowalskiego oraz
pod kierunkiem Johanna Drobka. W latach 1931-1935 studiował w
Monachium, w Szkole Rzemiosł u Loisa Grubera oraz w Akademii u
Olafa Gulbranssona. Jego pierwszą dużą realizacją witrażową był
zespół witraży do kościoła Bernardynów we Wrocławiu. Jeszcze pod-
czas studiów konserwował wraz z Drobkiem malowidła we wro-
cławskiej katedrze i klasztorze w Lubiążu oraz w kościele w Pępi-
cach. W latach 1948-1959 prowadził pracownię witraży i mozaik w
Prien nad Chiemsee, gdzie restaurował także dawne witraże.
Lit.: Markus von Gosen, Bad Windsheim 1988, s. 14-16 (M. Berg), 22-
25 (W. von Websky)
Realizacje na Śląsku:
1. Wrocław, kościół św. Bernardyna, 3 okna prezbiterialne, 1938-
1940 (zaginione w 1945)
2. Wrocław, restauracja Kipke, witraż (zniszczony w 1945)
RICHARD HARLFINGER
(projektant), Wiedeń
Malarz działający w Wiedniu. Od 1906 członek, a później prezes Sto-
warzyszenia Wiedeńskiej Secesji.
Lit.: Dressler, s. 662
Realizacje na Śląsku:
Bielsko-Biała, kościół p.w. św. Mikołaja, projekty 6 witraży
Lit.: Chojecka, s. 86
GOTTFRIED HEINERSDORFF
(projektant, pracownia), Berlin
* 1883 Berlin, f 1941 Francja
Lit.: G. Heinersdorff, Die Glasmalerei, Berlin 1914; Remmert, s. 228
Realizacje na Śląsku:
1. Prusice, kościół poewangelicki, 6 witraży, 1911
Lit.: R. Breuer, Moderne Glasbilder, „Schlesien ”, 5,1911-1912, s. 245-249
2. Wróbliniec, kościół fil. p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego, 3 witraże
3- Witków Śląski, kościół paraf. p.w. Zwiastowania NMP, witraż, ok.
1910
Lit.: „Schlesien", 5, 1911-1912, Beilage 16
HERTEL & LERSCH
(pracownia), Dusseldorf
CARL HERTEL
(pracownia), Dusseldorf
* 1843, t 1917
W 1869 wraz z siostrzeńcem Wilhelmem Lerschem założył pracow-
nię witrażowniczą w Dusseldorfie. W latach 70 XIX w. studiował w
pracowni Heinricha Oidtmanna w Linnich.
Lit.: Glasmalerei, s. 200
ALBERT HÓCKER
(pracownia, projektant), Wrocław
* ok. 1800 Wrocław, J 1860 Wrocław
Syn malarza Adalberta Longina. Już jako znany witrażysta wykonał w
latach 1822-1824 wńtraże do zamku w Malborku. Od 1825 był wykła-
dowcą we wrocławskiej Kunst-, Bau- und Handwerks-Schule. Jego
prace malarskie to głównie portrety oraz malarstwo religijne.
Lit.: Th.-B. XVII, 1924, Knoblich 1861; Knoblich 1868
EDUARD KAEMPFFER
(projektant), Wrocław
* 13-05.1859 Munster, f 22. 03- 1926 Oborniki
Malarz i rzeźbiarz wrocławski. Studiował w Akademiach: w Dussel-
dorfie (od 1876) u Petera Janssena i Eduarda von Gebharda, w Mo-
nachium (1880-1881) u L.v.L. Lófftza i O. Seitza, później ponownie w
Dusseldorfie (do 1887). W 1885 przebywał na stypendium we Wło-
szech. Od 1895 clo 1924 był profesorem we wrocławskiej Szkole,
później Akademii Sztuki i Przemysłu Artystycznego. Zajmował się
głównie malarstwem figuralnym i monumentalnym, malował także
portrety, pejzaże i motywy animalistyczne. Jego malowidła zdobiły
ratusz w Erfurcie, kościoły w Solingen, Ziębicach, Raciborzu, klasz-
tor Franciszkanów na Karłowicach we Wrocławiu oraz Piwnicę Świd-
nicką w ratuszu wrocławskim. Był autorem dwóch obrazów histo-
rycznych wykonanych z okazji wrocławskich obchodów w 1913 r.
stulecia wojny wyzwoleńczej. Jako rzeźbiarz specjalizował się w
małych brązach (zob. Seiler).
Lit.: Th.-B. XIX, 1926
MAX KAMMLER
(pracownia), Wrocław
Realizacje na Śląsku:
Wrocław, witraże do willi jednorodzinnej na wystawę w 1904 r.
Lit.: Masner, s. 13
RUDOLF KATTNER
(projektant), Opole
* 1900 Katowice
Tworzył w Opolu. Ok. 1930 był uczniem Juliusa Hessa w Akademii
monachijskiej.
Lit.: Vollmer, III, 1956
Realizacje na Śląsku:
Walce, kościół p.w. św. Walentego, projekty 3 witraży, 1936
CESAR KLEIN
(projektant), Berlin
* 14.09-1876 Hamburg, t 13-03.1954 Eschenhof-Pansdorf koło Lubeki
Malarz, grafik i projektant rzemiosła artystycznego. Od 1918 należał
do „Novembergruppe”. Projektował malarstwo ścienne, mozaiki i
witraże, a także plakaty i ilustracje. Od 1919 był profesorem i kierow-
nikiem klasy malarstwa ściennego, witraży i martwej natury w Aka-
demii berlińskiej. Większość projektowanych przez niego witraży i
malowideł ściennych została zniszczona w czasie II wojny światowej.
Lit.: Vollmer, III, 1956
Realizacje na Śląsku:
Wrocław, witraż w hotelu „Cztery Pory Roku”, 1914 (zniszczony w 1945)
Lit.: „Schlesien”, 5, 1911-1912, Beilage 17
KÓNIGLICHE GLASMALEREIANSTALT
Monachium
1827-1874
Lit.: E. van Treeck-Vaassen, Zur Geschichte undEntwicklung der Glas-
malerei im 19■ Jahrbundert, unter spezieller Berucksichtigtung der
ehemaligen kóniglichen Glasmalerei-Anstalt (1827-1874■ ab 1851 auf
Privatrechnung von M.E. Ainmiller gefuhrt), [wj Colloąuium iiber
die Glasmalerei des 19- Jahrbundert aus Munchen, Munchen 1983,
passim
Realizacje na Śląsku:
Kamieniec Ząbkowicki, kaplica zamkowa, witraże, ok. 1860 (nie istnieją)
Lit.: Knoblich 1
KÓNIGLICH BAYERISCHE HOEGLASMALEREI FRANZ
XAVER ZETTLER, MUNCHEN (zob. Franz Xaver Zettler st.)
KÓNIGLICHES INSTITUT FUR GLASMALEREI
Berlin
1843-1887, następnie jako zakład państwowy do 1905
Lit.: K. Bróstel, Das Wirken des kóniglich-preujSischen Glasmalerei-
Instituts, Diss., Wurzburg 1921, passim, Glasmalerei , s. 170-176
Realizacje na Śląsku:
Syców, kościół ewangelicki, zespół witraży, 1900
KÓNIGLICHE SACHSISCHE HOFGLASMALEREI,
DUSSELDORF (zob. Hertel & Lersch)
Elżbieta Gajewska-Prorok
GLASMALEREI R. u. O. LINNEMANN, FRANKFURT a. M.
(zob. Linnemann)
MARKUS von GOSEN
(projektant), Wrocław
* 8.11.1913 Wrocław
Malarz, rzeźbiarz, grafik. Syn rzeźbiarza Theodora von Gosen, wnuk
malarza hamburskiego Hermanna Kauffmanna. Uczył się w Miejskiej
Szkole Rzemiosła we Wrocławiu u Ludwiga Petera Kowalskiego oraz
pod kierunkiem Johanna Drobka. W latach 1931-1935 studiował w
Monachium, w Szkole Rzemiosł u Loisa Grubera oraz w Akademii u
Olafa Gulbranssona. Jego pierwszą dużą realizacją witrażową był
zespół witraży do kościoła Bernardynów we Wrocławiu. Jeszcze pod-
czas studiów konserwował wraz z Drobkiem malowidła we wro-
cławskiej katedrze i klasztorze w Lubiążu oraz w kościele w Pępi-
cach. W latach 1948-1959 prowadził pracownię witraży i mozaik w
Prien nad Chiemsee, gdzie restaurował także dawne witraże.
Lit.: Markus von Gosen, Bad Windsheim 1988, s. 14-16 (M. Berg), 22-
25 (W. von Websky)
Realizacje na Śląsku:
1. Wrocław, kościół św. Bernardyna, 3 okna prezbiterialne, 1938-
1940 (zaginione w 1945)
2. Wrocław, restauracja Kipke, witraż (zniszczony w 1945)
RICHARD HARLFINGER
(projektant), Wiedeń
Malarz działający w Wiedniu. Od 1906 członek, a później prezes Sto-
warzyszenia Wiedeńskiej Secesji.
Lit.: Dressler, s. 662
Realizacje na Śląsku:
Bielsko-Biała, kościół p.w. św. Mikołaja, projekty 6 witraży
Lit.: Chojecka, s. 86
GOTTFRIED HEINERSDORFF
(projektant, pracownia), Berlin
* 1883 Berlin, f 1941 Francja
Lit.: G. Heinersdorff, Die Glasmalerei, Berlin 1914; Remmert, s. 228
Realizacje na Śląsku:
1. Prusice, kościół poewangelicki, 6 witraży, 1911
Lit.: R. Breuer, Moderne Glasbilder, „Schlesien ”, 5,1911-1912, s. 245-249
2. Wróbliniec, kościół fil. p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego, 3 witraże
3- Witków Śląski, kościół paraf. p.w. Zwiastowania NMP, witraż, ok.
1910
Lit.: „Schlesien", 5, 1911-1912, Beilage 16
HERTEL & LERSCH
(pracownia), Dusseldorf
CARL HERTEL
(pracownia), Dusseldorf
* 1843, t 1917
W 1869 wraz z siostrzeńcem Wilhelmem Lerschem założył pracow-
nię witrażowniczą w Dusseldorfie. W latach 70 XIX w. studiował w
pracowni Heinricha Oidtmanna w Linnich.
Lit.: Glasmalerei, s. 200
ALBERT HÓCKER
(pracownia, projektant), Wrocław
* ok. 1800 Wrocław, J 1860 Wrocław
Syn malarza Adalberta Longina. Już jako znany witrażysta wykonał w
latach 1822-1824 wńtraże do zamku w Malborku. Od 1825 był wykła-
dowcą we wrocławskiej Kunst-, Bau- und Handwerks-Schule. Jego
prace malarskie to głównie portrety oraz malarstwo religijne.
Lit.: Th.-B. XVII, 1924, Knoblich 1861; Knoblich 1868
EDUARD KAEMPFFER
(projektant), Wrocław
* 13-05.1859 Munster, f 22. 03- 1926 Oborniki
Malarz i rzeźbiarz wrocławski. Studiował w Akademiach: w Dussel-
dorfie (od 1876) u Petera Janssena i Eduarda von Gebharda, w Mo-
nachium (1880-1881) u L.v.L. Lófftza i O. Seitza, później ponownie w
Dusseldorfie (do 1887). W 1885 przebywał na stypendium we Wło-
szech. Od 1895 clo 1924 był profesorem we wrocławskiej Szkole,
później Akademii Sztuki i Przemysłu Artystycznego. Zajmował się
głównie malarstwem figuralnym i monumentalnym, malował także
portrety, pejzaże i motywy animalistyczne. Jego malowidła zdobiły
ratusz w Erfurcie, kościoły w Solingen, Ziębicach, Raciborzu, klasz-
tor Franciszkanów na Karłowicach we Wrocławiu oraz Piwnicę Świd-
nicką w ratuszu wrocławskim. Był autorem dwóch obrazów histo-
rycznych wykonanych z okazji wrocławskich obchodów w 1913 r.
stulecia wojny wyzwoleńczej. Jako rzeźbiarz specjalizował się w
małych brązach (zob. Seiler).
Lit.: Th.-B. XIX, 1926
MAX KAMMLER
(pracownia), Wrocław
Realizacje na Śląsku:
Wrocław, witraże do willi jednorodzinnej na wystawę w 1904 r.
Lit.: Masner, s. 13
RUDOLF KATTNER
(projektant), Opole
* 1900 Katowice
Tworzył w Opolu. Ok. 1930 był uczniem Juliusa Hessa w Akademii
monachijskiej.
Lit.: Vollmer, III, 1956
Realizacje na Śląsku:
Walce, kościół p.w. św. Walentego, projekty 3 witraży, 1936
CESAR KLEIN
(projektant), Berlin
* 14.09-1876 Hamburg, t 13-03.1954 Eschenhof-Pansdorf koło Lubeki
Malarz, grafik i projektant rzemiosła artystycznego. Od 1918 należał
do „Novembergruppe”. Projektował malarstwo ścienne, mozaiki i
witraże, a także plakaty i ilustracje. Od 1919 był profesorem i kierow-
nikiem klasy malarstwa ściennego, witraży i martwej natury w Aka-
demii berlińskiej. Większość projektowanych przez niego witraży i
malowideł ściennych została zniszczona w czasie II wojny światowej.
Lit.: Vollmer, III, 1956
Realizacje na Śląsku:
Wrocław, witraż w hotelu „Cztery Pory Roku”, 1914 (zniszczony w 1945)
Lit.: „Schlesien”, 5, 1911-1912, Beilage 17
KÓNIGLICHE GLASMALEREIANSTALT
Monachium
1827-1874
Lit.: E. van Treeck-Vaassen, Zur Geschichte undEntwicklung der Glas-
malerei im 19■ Jahrbundert, unter spezieller Berucksichtigtung der
ehemaligen kóniglichen Glasmalerei-Anstalt (1827-1874■ ab 1851 auf
Privatrechnung von M.E. Ainmiller gefuhrt), [wj Colloąuium iiber
die Glasmalerei des 19- Jahrbundert aus Munchen, Munchen 1983,
passim
Realizacje na Śląsku:
Kamieniec Ząbkowicki, kaplica zamkowa, witraże, ok. 1860 (nie istnieją)
Lit.: Knoblich 1
KÓNIGLICH BAYERISCHE HOEGLASMALEREI FRANZ
XAVER ZETTLER, MUNCHEN (zob. Franz Xaver Zettler st.)
KÓNIGLICHES INSTITUT FUR GLASMALEREI
Berlin
1843-1887, następnie jako zakład państwowy do 1905
Lit.: K. Bróstel, Das Wirken des kóniglich-preujSischen Glasmalerei-
Instituts, Diss., Wurzburg 1921, passim, Glasmalerei , s. 170-176
Realizacje na Śląsku:
Syców, kościół ewangelicki, zespół witraży, 1900
KÓNIGLICHE SACHSISCHE HOFGLASMALEREI,
DUSSELDORF (zob. Hertel & Lersch)