Malinowski, Jerzy [Oth.]: Polsky i rosyjscy artyści i architekci w koloniach artystycznych zagranicą i na emigracji politycznej 1815 - 1990 (Sztuka Europy Wschodniej / The Art of Eastern Europe, Warszawa: Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata [u.a.], 2015)

60

Krzysztof Stefański

II. 1. Hilary Majewski (1838-1892), zdjęcie archiwalne ze zbiorów
autora


i jego dalszą karierę można traktować jako intere-
sujący przykład awansu społecznego. Po ukończe-
niu gimnazjum w rodzinnym Radomiu kształcił
się i praktykował w Warszawie u budowniczego
miejskiego, asesora kolegialnego, Ludwika Adolfa
Szmideckiego (1816-1892).5 Praktyka ta miała
dla Majewskiego istotne znaczenie, bowiem opinia
Szmideckiego z sierpnia 1859 roku odegrała ważną
rolę w staraniach młodego budowniczego o podję-
cie studiów na Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych
w Sankt Petersburgu. Dowiadujemy się z niej, że od
14 września 1857 roku był on pomocnikiem Szmi-
deckiego, wykonując projekty budowli i kosztorysy,
a także funkcje kierownika prac. Szmidecki podkre-
ślił, że był zadowolony z pracy Majewskiego, który
sumiennie wypełniał swoje obowiązki.6 *
Dzięki tej opinii Hilary Majewski został w 1859
roku przyjęty do klasy architektury petersburskiej
Akademii. Jego studia miały charakter skróco-
ny, uczył się tam bowiem jedynie dwa lata. O ich
przebiegu wiemy tylko tyle, że młody adept sztuki
architektonicznej znajdował się w trudnej sytuacji
materialnej i starał się o stypendium rządu Kró-

5 Łoza (1954: 300).
6 РГИА (789а: л. 1); Tarnawska-Micewicz (1977: 39-40).

lestwa Polskiego - w maju 1860 roku otrzyma!
jednorazową zapomogę w wysokości 200 rubli.7
W październiku tegoż roku prosił o wyznaczenie
mu programu nauki pozwalającego otrzymać ty-
tuł klasowego artysty.8 Program ten został w ciągu
roku zrealizowany i w sierpniu 1861 roku Majewski
ukończył studia ze stopniem celującym, uzyskując
tytuł „artysty klasowego XIV klasy”.9
I w tym momencie rozpoczyna się najbardziej
interesujący nas okres w życiu Majewskiego. Nie-
mal równocześnie z otrzymaniem dyplomu złożył
on podanie do władz Akademii Sztuk Pięknych
o przyznanie stypendium na trzy lata, po 750 rubli
rocznie, na wyjazd za granicę celem „kontynuacji
nauki”.10 Interesujące materiały archiwalne na ten
temat zachowały się w petersburskim Rosyjskim
Państwowym Archiwum Historycznym - po raz
pierwszy zaprezentowała je Tamara Tarnawska-
-Micewicz podczas sesji Oddziału Łódzkiego Sto-
warzyszenia Historyków Sztuki, która odbyła się
w grudniu 1973 roku. Przekazane wówczas infor-
macje, opublikowane następnie w tomie posesyj-
nym,11 nie wzbudziły jednak większego zaintereso-
wania, choć wskazywały na nieszablonowy przebieg
edukacji architekta.
Pierwsza reakcja na starania Majewskiego o sty-
pendium była negatywna. Władze Akademii prze-
słały jego podanie Dyrektorowi Komisji Oświe-
cenia Królestwa Polskiego, który w odpowiedzi
z dnia 22 października 1861 roku stwierdził, że
stypendium przyznawane jest jedynie wyróżniają-
cym się absolwentom warszawskiej Szkoły Sztuk
Pięknych, a Majewski „nie ukończył Warszawskiej
Szkoły Sztuk Pięknych i nie został odznaczony me-
dalem w Petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych,
co dawałoby mu prawo ubiegać się o stypendium
na podróż za granicę”.12 Mimo to w końcu grudnia
tegoż roku zapadła decyzja o przyznaniu mu sty-
pendium rządu Królestwa Polskiego w wysokości
500 rubli rocznie na dwa lata. Możemy się w tym
momencie zastanawiać, jak to się stało, że młody,
nikomu nieznany architekt pochodzący z nizin
społecznych, otrzymał stypendium, mimo iż nie

7 РГИА (789а: Л. 4).
8 РГИА (789).
9 РГИА (789а: л. 15); Кондаков (1914: 354); Łoza (1954:
185).
10 РГИА (789а: л. 10-11); Tarnawska-Micewicz (1977:
40).
11 Tarnawska-Micewicz (1977).
12 РГИА (789а: л. 11).