DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.55687#0117
La vie des steppes Kirghizes Bronisława Zaleskiego
113
zycyjne. Właśnie szkice i rysunki z tej wyprawy
Zaleski po latach wykorzystał do zrobienia na ich
podstawie akwafort ilustrujących jego własny tekst
w wydanym w Paryżu w 1865 roku albumie La
vie des steppes Kirghizes? W rok po ekspedycji na
Półwysep Mangyszłacki Zaleski, z rozkazu dowód-
cy korpusu Orenburskiego Wasilija Aleksiejewicza
Perowskiego, został włączony do nowej ekspedycji
prowadzonej brzegiem rzeki Or, przez twierdzę Ka-
ra-Butak w Góry Mugodżarskie, stanowiące pasmo
na płaskowyżu Ust-Urt, piaski pustynne Barsuki
(między Górami Mugodżarskimi a Jeziorem Aral-
skim), piaski pustynne Kara-Kum (Czarne Piaski).
Ekspedycja miała na celu zbadanie nie tylko klima-
tu, fauny i flory, ale i życia społecznego oraz nasta-
wienia wobec Rosji Kirgizów orenburskich, którzy
już uznawali zwierzchność cara. Jesień 1852 roku
i zimę 1853 roku Zaleski spędził na artystycznej
obróbce przywiezionych ze sobą szkiców i notatek
malarskich.
Kolejną ekspedycją, tym razem o charakterze
wojennym, była wyprawa w celu zdobycia twier-
dzy Ak-Meczet (nazwanej Perowsk, obecnie zna-
nej jako Kizył-Orda), dowodzona przez generała
Perowskiego. Po zdobyciu twierdzy artysta, wraz
z otrzymaniem awansu na młodego oficera (cho-
rążego), został wysłany do kopalni tattryńskich na
północnym Uralu (Bogostowsk), gdzie wydobywa-
no rudy miedzi i złota. Malował tam krajobrazy
lasów cedrowych, ludy Wogułów i Ostiaków, któ-
re to prace przesyłał m.in. Tarasowi Szewczence.
Z końcem jesieni 1854 roku Zaleski znalazł się po-
nownie w Orenburgu, aby uczestniczyć w zakłada-
niu Biblioteki przy Komisji Granicznej, mającej za
zadanie zbiór wszystkich prac dotyczących ludów
zamieszkujących stepy Azji Środkowej. Sporządził
on jej katalog systematyczny i alfabetyczny. Rów-
nocześnie prowadził Bibliotekę dla Polaków, której
założycielem w 1828 roku był Tomasz Zan.
Poprzez wieloletnie starania matki oraz wsta-
wiennictwo generała-gubernatora Władymira Na-
zimowa, po 10 latach niewoli Zaleski latem 1856
roku został ułaskawiony i powrócił do rodzinnych
9 Ekspedycja na Półwysep Mangyszłacki zaowocowała rela-
cją z podróży autorstwa Bronisława Zaleskiego zamieszczoną
w „Księdze Świata” w 1857 roku, zob.: Księga Świata (1857:
186-188). W tymże czasopiśmie rok później ukazała się rela-
cja z ekspedycji w Góry Mugodżarskie z 1853 roku, ogłoszona
przez artystę pod nazwiskiem-pseudonimem Michała Bielic-
kiego, z informacją o korzystaniu z tekstu B. Zaleskiego, zob.:
Księga Świata (1858: 156).
Raczkiewicz. W 1858 roku został wybrany na
członka mińskiej Komisji Gubernialnej, przygoto-
wującej reformę agrarną i na jej delegata w Komisji
Redakcyjnej w Petersburgu. Po opuszczeniu Cesar-
stwa Rosyjskiego na początku lat 60. XIX wieku,
pod pretekstem wyjazdu wakacyjnego, przebywał
w Dreźnie, Rzymie i Paryżu. Tam zainicjował
i koordynował przekazywanie broni z Europy dla
bojowników powstania styczniowego na Ziemiach
Zabranych Rzeczypospolitej i Litwy. Na emigracji
Zaleski włączył się w działalność Hotelu Lambert,
aktywnie uczestnicząc w pracach instytucji i sto-
warzyszeń charytatywnych, kulturalnych i nauko-
wych, działających pod patronatem księcia Włady-
sława Czartoryskiego.
Największe dokonania odniósł jako Dyrektor
Biblioteki Polskiej w Paryżu, sekretarz Towarzy-
stwa Historyczno-Literackiego od 1866 roku oraz
redaktor „Rocznika” tej organizacji. Zaleski był au-
torem książki Wygnańcy polscy w Orenburgu, wy-
danej w 1866 roku, biograficznych dzieł o Adamie
Jerzym Czartoryskim, Józefie Hieronimie Kajsiewi-
czu, Ludwiku Orpiszewskim.9 10
Do dziś na świecie ten wielki polski działacz
patriotyczny jest najbardziej znany jako autor
wspomnianego wcześniej albumu La vie des steppes
Kirghizes, który wydał w Księgarni Luksemburskiej
w Paryżu w 1865 roku na własny koszt i poprzez
wcześniejszą prenumeratę, w której pomagali mu
m.in. Artur Grottger, Władysław Mickiewicz oraz
Armand Levy. Jak sam napisał we wstępie:
„Następujące strony nie są wynikiem badań hi-
storycznych ani badań etnograficznych. Nie są też
zwykłymi wrażeniami turysty. Są wynikiem życia
dziewięciu długich lat w tej krainie, jako deporto-
wany. Miałem możliwość poznać ten kraj wszyst-
kimi zmysłami, poruszając się piechotą lub konno.
Rysunki miały być dla mnie radosnym towarzyszem
życia. Momenty, gdy miałem ołówek w ręku, były
najpiękniejsze. Pozwalały zapomnieć okoliczności,
w jakich się znajdowałem. Nawiązała się intymna
nić pomiędzy mną a naturą. Ponieważ byłem czę-
sto zmuszony pozostawać wiele dni w tym samym
miejscu, bratałem się z ogromem pustyni. Odkry-
wałem w każdej rzeczy specjalny rodzaj piękna,
choćby w liniach horyzontu, które załamywały się
czasem na jakiejś odosobnionej skale. Przeżywając
10 Jak pisał M. Janik: „Bronisław Zaleski stał się nowym
ogniwem łączącym kraj z emigracją i Rzymem”, zob.: Janik
(1928: 244).
113
zycyjne. Właśnie szkice i rysunki z tej wyprawy
Zaleski po latach wykorzystał do zrobienia na ich
podstawie akwafort ilustrujących jego własny tekst
w wydanym w Paryżu w 1865 roku albumie La
vie des steppes Kirghizes? W rok po ekspedycji na
Półwysep Mangyszłacki Zaleski, z rozkazu dowód-
cy korpusu Orenburskiego Wasilija Aleksiejewicza
Perowskiego, został włączony do nowej ekspedycji
prowadzonej brzegiem rzeki Or, przez twierdzę Ka-
ra-Butak w Góry Mugodżarskie, stanowiące pasmo
na płaskowyżu Ust-Urt, piaski pustynne Barsuki
(między Górami Mugodżarskimi a Jeziorem Aral-
skim), piaski pustynne Kara-Kum (Czarne Piaski).
Ekspedycja miała na celu zbadanie nie tylko klima-
tu, fauny i flory, ale i życia społecznego oraz nasta-
wienia wobec Rosji Kirgizów orenburskich, którzy
już uznawali zwierzchność cara. Jesień 1852 roku
i zimę 1853 roku Zaleski spędził na artystycznej
obróbce przywiezionych ze sobą szkiców i notatek
malarskich.
Kolejną ekspedycją, tym razem o charakterze
wojennym, była wyprawa w celu zdobycia twier-
dzy Ak-Meczet (nazwanej Perowsk, obecnie zna-
nej jako Kizył-Orda), dowodzona przez generała
Perowskiego. Po zdobyciu twierdzy artysta, wraz
z otrzymaniem awansu na młodego oficera (cho-
rążego), został wysłany do kopalni tattryńskich na
północnym Uralu (Bogostowsk), gdzie wydobywa-
no rudy miedzi i złota. Malował tam krajobrazy
lasów cedrowych, ludy Wogułów i Ostiaków, któ-
re to prace przesyłał m.in. Tarasowi Szewczence.
Z końcem jesieni 1854 roku Zaleski znalazł się po-
nownie w Orenburgu, aby uczestniczyć w zakłada-
niu Biblioteki przy Komisji Granicznej, mającej za
zadanie zbiór wszystkich prac dotyczących ludów
zamieszkujących stepy Azji Środkowej. Sporządził
on jej katalog systematyczny i alfabetyczny. Rów-
nocześnie prowadził Bibliotekę dla Polaków, której
założycielem w 1828 roku był Tomasz Zan.
Poprzez wieloletnie starania matki oraz wsta-
wiennictwo generała-gubernatora Władymira Na-
zimowa, po 10 latach niewoli Zaleski latem 1856
roku został ułaskawiony i powrócił do rodzinnych
9 Ekspedycja na Półwysep Mangyszłacki zaowocowała rela-
cją z podróży autorstwa Bronisława Zaleskiego zamieszczoną
w „Księdze Świata” w 1857 roku, zob.: Księga Świata (1857:
186-188). W tymże czasopiśmie rok później ukazała się rela-
cja z ekspedycji w Góry Mugodżarskie z 1853 roku, ogłoszona
przez artystę pod nazwiskiem-pseudonimem Michała Bielic-
kiego, z informacją o korzystaniu z tekstu B. Zaleskiego, zob.:
Księga Świata (1858: 156).
Raczkiewicz. W 1858 roku został wybrany na
członka mińskiej Komisji Gubernialnej, przygoto-
wującej reformę agrarną i na jej delegata w Komisji
Redakcyjnej w Petersburgu. Po opuszczeniu Cesar-
stwa Rosyjskiego na początku lat 60. XIX wieku,
pod pretekstem wyjazdu wakacyjnego, przebywał
w Dreźnie, Rzymie i Paryżu. Tam zainicjował
i koordynował przekazywanie broni z Europy dla
bojowników powstania styczniowego na Ziemiach
Zabranych Rzeczypospolitej i Litwy. Na emigracji
Zaleski włączył się w działalność Hotelu Lambert,
aktywnie uczestnicząc w pracach instytucji i sto-
warzyszeń charytatywnych, kulturalnych i nauko-
wych, działających pod patronatem księcia Włady-
sława Czartoryskiego.
Największe dokonania odniósł jako Dyrektor
Biblioteki Polskiej w Paryżu, sekretarz Towarzy-
stwa Historyczno-Literackiego od 1866 roku oraz
redaktor „Rocznika” tej organizacji. Zaleski był au-
torem książki Wygnańcy polscy w Orenburgu, wy-
danej w 1866 roku, biograficznych dzieł o Adamie
Jerzym Czartoryskim, Józefie Hieronimie Kajsiewi-
czu, Ludwiku Orpiszewskim.9 10
Do dziś na świecie ten wielki polski działacz
patriotyczny jest najbardziej znany jako autor
wspomnianego wcześniej albumu La vie des steppes
Kirghizes, który wydał w Księgarni Luksemburskiej
w Paryżu w 1865 roku na własny koszt i poprzez
wcześniejszą prenumeratę, w której pomagali mu
m.in. Artur Grottger, Władysław Mickiewicz oraz
Armand Levy. Jak sam napisał we wstępie:
„Następujące strony nie są wynikiem badań hi-
storycznych ani badań etnograficznych. Nie są też
zwykłymi wrażeniami turysty. Są wynikiem życia
dziewięciu długich lat w tej krainie, jako deporto-
wany. Miałem możliwość poznać ten kraj wszyst-
kimi zmysłami, poruszając się piechotą lub konno.
Rysunki miały być dla mnie radosnym towarzyszem
życia. Momenty, gdy miałem ołówek w ręku, były
najpiękniejsze. Pozwalały zapomnieć okoliczności,
w jakich się znajdowałem. Nawiązała się intymna
nić pomiędzy mną a naturą. Ponieważ byłem czę-
sto zmuszony pozostawać wiele dni w tym samym
miejscu, bratałem się z ogromem pustyni. Odkry-
wałem w każdej rzeczy specjalny rodzaj piękna,
choćby w liniach horyzontu, które załamywały się
czasem na jakiejś odosobnionej skale. Przeżywając
10 Jak pisał M. Janik: „Bronisław Zaleski stał się nowym
ogniwem łączącym kraj z emigracją i Rzymem”, zob.: Janik
(1928: 244).