DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.45642#0023
Wazy greckie w twórczości Siemiradzkiego
19
w Egipcie brązowych statuetek ukazujących stojącą
nagą boginię w koronie atef, jedną ręką podtrzymu-
jącą pasmo włosów, a w drugiej trzymającą lustro,
czyn Fryne i jego okoliczności zyskiwałyby wów-
czas racjonalne uzasadnienie. Te związki wspiera-
łyby tezę o aleksandryjskim pochodzeniu wariantu
nagiego posagu Afrodyty Anadyomene i potwier-
dzały relacje między Fryne - Afrodytą „zrodzoną
z morskiej piany” i świętem Posejdona* * * * * * * * * * * * * * 31 z jednej
strony a z drugiej - z samą Demeter i jej eleuzyj-
skim świętem, jako że obydwie boginie - Izyda
i Demeter - były utożsamiane przez Greków już
w piątym stuleciu p.n.e32. Obydwie bowiem miały
zapoznać ludzi z uprawą zboża i wypiekiem chleba.
W grupie postaci umieszczonych z lewej stro-
ny obrazu Fryne... dominują postacie szczególnie
wyczulone na piękno: muzycy i poeci (?), pasterz
z nieodzowną syringą, młodzieniec dekorujący
kwiatami trójnóg - tu zapewne symbol zwycię-
stwa33 w agonie piękności (aluzja do najpiękniejszej
z heter Fryne - i do Afrodyty zdobywczyni złotego
jabłka)34. Tuż przy krawędzi obrazu spostrzegamy
postać kobiety trzymającej na głowie misę z wsta-
wioną do niej czerwonofigurową amforą szyjową
z popularnym przedstawieniem stojącej kobiety
z fiale przed siedzącym Erosem (?). Byłoby oczywi-
ście piękniej, gdyby w zgodzie z interpretacją Kata-
rzyny Anny Czajkowskiej35, w wazie tej, o przedsta-
stawienie schematycznie przedstawionej budowli kopułowej
z tła Sądu Parysa z kościołem SantAndrea na Via Flaminia
Giacomo Vignoli przekonuje co najwyżej o wspólnej dość
swobodnej zależności od Panteonu. Zgoda na wysuniętą przez
autora supozycję eklektyzmu tego obrazu musiałaby pozostać
w konflikcie z programową i ideową zwartością całej sztuki
Siemiradzkiego, zwartością wypływającą z przekonania, że
do piękna obrazu w jego warstwie humanistycznej dochodzi
się poprzez piękno stylu klasycznego dzieł antycznych. Lecz
nawet przyjęcie analogii z SantAndrea nie podważa warto¬
ści dowodowej zauważonej zależności między obecnością tej
centralnej budowli w obrazie Sądu a stwierdzoną źródłowo
i archeologicznie obecnością w Bajach (i to wcześniej niż
w Rzymie) śmiałych konstrukcji kopułowych.
31 Na temat związków Posejdona z Demeter poświadczo-
nych już w okresie egejskim: Dobrowolski (1987: 22-34).
32 Herodot (1959: 59, 156).
33 Trójnóg jako symbol zwycięstwa w agonie: Sweeney, Tze-
dakis (1988: 80, nr 13); Agon (2004: 358-360).
34 Odnośnie agonów piękności w Grecji zw. Kallisteia-.
Winckelmann (2012: 129); Nilsson (1919); Weiler (1974:
112-114). Do agonów piękności robi aluzję już Homer
w Odyssei, gdy Kalipso, namawiając Odysa, by został z nią,
a nie myślal o powrocie do Penelopy, mówi; „I niecierpliwy
pragniesz powrócić do żony / Od której pośledniejszą nie je-
stem ja przecie / Ni wzrostem ni urodą. Czyż marnej kobie-
cie / Rzecz podobna mnie, bóstwu, chcieć urodą sprostać?”
Odysseia, V 211-213; Homer (2003: 103).
35 Czajkowska (2016: 160).
II. 4. Następca Praksytelesa (krąg), Afrodyta Anadyomene,
Aleksandria (?), przed 250 rokiem p.n.e., kopia rzymska
z II wieku n.e., marmur, 142,3 cm, Łazienki Królewskie,
Biały Dom, Sala Jadalna, Warszawa, nr inw. MŁ 1395
wieniu z pewnością wzorowanym na standardowej
południowo-italskiej scenie36 37, można było dostrzec
attyckie przedstawienie Triptolemosa na podaro-
wanym przez Demeter skrzydlatym wozie3 . Jed-
nak to, co widać na wazie za siedzącym Erosem (?),
36 Kształt amfory odpowiada w przybliżeniu attyckim czar-
notigurowym amforom szyjowym typu standard popularnym
w ostatnich trzydziestu latach VI wieku p.n.e. Forma ta nie
występuje w ceramice południowo-italskiej, w której spotyka-
my bardzo smukłe amfory szyjowe o proporcjach zbliżonych
do lutrofor i amfory typu panatenajskich. Kształt zastępowany
w Apulii przezpelikai (Trendall [1989: 9-11]). Ponieważ jak
można wnioskować po przekazanej przez Atenajosa (2010)
informacji o pomocy finansowej udzielonej przez Fryne przy
odbudowie Teb po ich zniszczeniu przez Aleksandra, że he-
tera jeszcze żyła po roku 335 p.n.e. (Walter [2000]), różnica
domniemanej chronologii dekoracji wazy (3 ćwierci IV wie-
ku p.n.e.) i czasu młodości Fryne z obrazu Siemiradzkiego nie
przekroczyłaby okresu tradycyjnej generacji (30 lat).
37 Czajkowska (2016: 160). Autorka myśli o klasycznych
attyckich scenach czerwonofigurowych takich jak np. ta ze
stamnosu malarza Hektora z Muzeum Archeologicznego we
Florencji czy z amfory tegoż malarza z Los Angeles datowa-
nych na ok. 450-445 rok p.n.e. Matheson (1995: 102, il. 79
19
w Egipcie brązowych statuetek ukazujących stojącą
nagą boginię w koronie atef, jedną ręką podtrzymu-
jącą pasmo włosów, a w drugiej trzymającą lustro,
czyn Fryne i jego okoliczności zyskiwałyby wów-
czas racjonalne uzasadnienie. Te związki wspiera-
łyby tezę o aleksandryjskim pochodzeniu wariantu
nagiego posagu Afrodyty Anadyomene i potwier-
dzały relacje między Fryne - Afrodytą „zrodzoną
z morskiej piany” i świętem Posejdona* * * * * * * * * * * * * * 31 z jednej
strony a z drugiej - z samą Demeter i jej eleuzyj-
skim świętem, jako że obydwie boginie - Izyda
i Demeter - były utożsamiane przez Greków już
w piątym stuleciu p.n.e32. Obydwie bowiem miały
zapoznać ludzi z uprawą zboża i wypiekiem chleba.
W grupie postaci umieszczonych z lewej stro-
ny obrazu Fryne... dominują postacie szczególnie
wyczulone na piękno: muzycy i poeci (?), pasterz
z nieodzowną syringą, młodzieniec dekorujący
kwiatami trójnóg - tu zapewne symbol zwycię-
stwa33 w agonie piękności (aluzja do najpiękniejszej
z heter Fryne - i do Afrodyty zdobywczyni złotego
jabłka)34. Tuż przy krawędzi obrazu spostrzegamy
postać kobiety trzymającej na głowie misę z wsta-
wioną do niej czerwonofigurową amforą szyjową
z popularnym przedstawieniem stojącej kobiety
z fiale przed siedzącym Erosem (?). Byłoby oczywi-
ście piękniej, gdyby w zgodzie z interpretacją Kata-
rzyny Anny Czajkowskiej35, w wazie tej, o przedsta-
stawienie schematycznie przedstawionej budowli kopułowej
z tła Sądu Parysa z kościołem SantAndrea na Via Flaminia
Giacomo Vignoli przekonuje co najwyżej o wspólnej dość
swobodnej zależności od Panteonu. Zgoda na wysuniętą przez
autora supozycję eklektyzmu tego obrazu musiałaby pozostać
w konflikcie z programową i ideową zwartością całej sztuki
Siemiradzkiego, zwartością wypływającą z przekonania, że
do piękna obrazu w jego warstwie humanistycznej dochodzi
się poprzez piękno stylu klasycznego dzieł antycznych. Lecz
nawet przyjęcie analogii z SantAndrea nie podważa warto¬
ści dowodowej zauważonej zależności między obecnością tej
centralnej budowli w obrazie Sądu a stwierdzoną źródłowo
i archeologicznie obecnością w Bajach (i to wcześniej niż
w Rzymie) śmiałych konstrukcji kopułowych.
31 Na temat związków Posejdona z Demeter poświadczo-
nych już w okresie egejskim: Dobrowolski (1987: 22-34).
32 Herodot (1959: 59, 156).
33 Trójnóg jako symbol zwycięstwa w agonie: Sweeney, Tze-
dakis (1988: 80, nr 13); Agon (2004: 358-360).
34 Odnośnie agonów piękności w Grecji zw. Kallisteia-.
Winckelmann (2012: 129); Nilsson (1919); Weiler (1974:
112-114). Do agonów piękności robi aluzję już Homer
w Odyssei, gdy Kalipso, namawiając Odysa, by został z nią,
a nie myślal o powrocie do Penelopy, mówi; „I niecierpliwy
pragniesz powrócić do żony / Od której pośledniejszą nie je-
stem ja przecie / Ni wzrostem ni urodą. Czyż marnej kobie-
cie / Rzecz podobna mnie, bóstwu, chcieć urodą sprostać?”
Odysseia, V 211-213; Homer (2003: 103).
35 Czajkowska (2016: 160).
II. 4. Następca Praksytelesa (krąg), Afrodyta Anadyomene,
Aleksandria (?), przed 250 rokiem p.n.e., kopia rzymska
z II wieku n.e., marmur, 142,3 cm, Łazienki Królewskie,
Biały Dom, Sala Jadalna, Warszawa, nr inw. MŁ 1395
wieniu z pewnością wzorowanym na standardowej
południowo-italskiej scenie36 37, można było dostrzec
attyckie przedstawienie Triptolemosa na podaro-
wanym przez Demeter skrzydlatym wozie3 . Jed-
nak to, co widać na wazie za siedzącym Erosem (?),
36 Kształt amfory odpowiada w przybliżeniu attyckim czar-
notigurowym amforom szyjowym typu standard popularnym
w ostatnich trzydziestu latach VI wieku p.n.e. Forma ta nie
występuje w ceramice południowo-italskiej, w której spotyka-
my bardzo smukłe amfory szyjowe o proporcjach zbliżonych
do lutrofor i amfory typu panatenajskich. Kształt zastępowany
w Apulii przezpelikai (Trendall [1989: 9-11]). Ponieważ jak
można wnioskować po przekazanej przez Atenajosa (2010)
informacji o pomocy finansowej udzielonej przez Fryne przy
odbudowie Teb po ich zniszczeniu przez Aleksandra, że he-
tera jeszcze żyła po roku 335 p.n.e. (Walter [2000]), różnica
domniemanej chronologii dekoracji wazy (3 ćwierci IV wie-
ku p.n.e.) i czasu młodości Fryne z obrazu Siemiradzkiego nie
przekroczyłaby okresu tradycyjnej generacji (30 lat).
37 Czajkowska (2016: 160). Autorka myśli o klasycznych
attyckich scenach czerwonofigurowych takich jak np. ta ze
stamnosu malarza Hektora z Muzeum Archeologicznego we
Florencji czy z amfory tegoż malarza z Los Angeles datowa-
nych na ok. 450-445 rok p.n.e. Matheson (1995: 102, il. 79