Studia Waweliana (3.1994)

Studia Waweliana
Tom III, 1994
PL ISSN 1230—3275

KAZIMIERZ KUCZMAN
STAN BADAŃ NAD DZIEWIĘTNASTOWIECZNYM WAWELEM

Wydawałoby się, że znaczny dystans czaso-
wy, który dzieli nas od epoki zamkniętej pier-
wszą wojną światową, pozwala na stworzenie no-
wej syntezy dziejów dziewiętnastowiecznego Wa-
welu oraz weryfikację poglądów sprzed kilkudzie-
sięciu lat. Niestety, duże do dziś luki w bada-
niach uniemożliwiły powstanie szerokiego opra-
cowania, ujmującego całokształt i bogactwo pro-
blematyki dotyczącej wzgórza wawelskiego w
owym okresie.

Za substytuty syntez można uważać końcowy
fragment dzieła Stanisława Tomkowicza Wa-
wel 1, z roku 1908, jeszcze z końca minionej do-
by, czy ostatni rozdział historyczno-literackich
w swym charakterze Dziejów Wawelu Stanisła-
wa Windakiewicza2, z roku 1925, gdzie autor
szerzej rozwinął opowieść o tym, jak Wawel „sta-
wał się coraz bliższym sercu ogółu i mimo wie-
dzy wroga nabierał cech najdroższej świątyni
polskiej, w której uświęcały się powołania i bra-
no błogosławieństwo na służbę narodową"3.
Zwięzłego omówienia dziejów oraz strat i osią-
gnięć Wawelu w XIX wieku dokonano czterdzie-
ści lat później w „wawelskim" tomie Katalogu
zabytków sztukil, stanowiącym do dziś podsta-
wową pozycję bibliograficzną dotyczącą Wzgórza.
W tym miejscu wymienić trzeba wreszcie chro-
nologiczne zestawienie wszystkich ważniejszych
faktów z XIX wieku dokonane przez Ryszarda
Skowrona w Kalendarium wawelskim 5 oraz zwró-
cić uwagę na rozdział w książce Serce Polski,
pióra Marii Borowiejskiej-Birkenmajerowej 6.

'S. Tomkowie z, Wawel, 1: Zabudowania Wa-
welu i ich dzieje (Teka GKGZ, 4, 1908).

2S. Windakiewicz, Dzieje Wawelu, Kraków
1925.

3 Ibidem, s. 214.

1 KZSP, 4: Miasto Kraków, 1: Wawel, pod red.
J. Szabłowskiego, Warszawa 1965.

5R. Skowron, Kalendarium dziejów Wawelu do
roku 1905, Kraków 1990.

6M. Borowiejska-Birkenmajerowa, Ser-
ce Polski. Zabytki i świadomość narodowa, Kraków
1991.

Wymienione opracowanie Skowrona, nie ma-
jące charakteru stricte naukowego, ale raczej
upowszechniający, jest najbogatszym faktografi-
cznie przeglądem wydarzeń dotyczących Wawelu
w minionej epoce. Stwierdzenie to niejako z góry
wartościuje stan badań w obszarze zaintereso-
wań historyków, a więc w zakresie wydarzeń
politycznych, sytuacji administracyjno-gospodar-
czej, społecznego kontekstu oraz odbicia tej sfery
w narodowej świadomości. Pomijając wzmianki
czy niewielkie ustępy w pracach na temat au-
striackiego i autonomicznego Krakowa oraz w in-
nych opracowaniach historycznych7, można wy-
mienić jedynie kilka publikacji o charakterze mo-
nograficznym.

Najbardziej mgliście rysuje się pierwsza poło-
wa ubiegłego stulecia. W odniesieniu do spraw
związanych z ówczesnym administrowaniem
Wzgórzem, to właściwie można wskazać jedynie
komunikat Danuty Rederowej o początkach go-
spodarki austriackiej na Wawelu 8 oraz opubliko-
waną niedawno rozprawkę Ryszarda Skowrona
o Domu Schronienia Ubogich w czasach Rzeczy-
pospolitej Krakowskiej mieszczącym się w zam-
ku 9. Obszerniejszego opracowania wymaga za-
gadnienie tworzenia z Wawelu narodowego Pan-
teonu, zainaugurowanego pochowaniem w krypcie
św. Leonarda Tadeusza Kościuszki i Józefa Po-
niatowskiego, mimo że było ono omawiane w nie-
których biografiach bohaterów 10.

Lepiej w literaturze XX wieku rysuje się
obraz drugiej połowy minionego stulecia. Szer-

7 Bibliografię tych prac zawiera głównie publika-
cja: J. Bieniarzówna, J. M. Małecki, Dzieje
Krakowa, 3: Kraków w latach 1796—1918, Kraków
1979.

8D. Rederowa, Początki gospodarki austriackiej
na Wawelu (Spraw. PAU, 52: 1951).

9R. Skowron, Towarzystwo Dobroczynności.
Organizacja i działalność Ogólnego Domu Schronienia
Ubogich na Wawelu (1815—1846) (Studia DW, 5: 1991)

10 Zob. m. in.: M. Rożek, Groby królewskie w
Krakowie, Kraków 1977; J. Lubi cz-Pach oński,

5