Studia Waweliana (3.1994)

Studia Waweliana
Tom III, 1994
PL ISSN 1230—3275

DARIUSZ NOWACKI

SKARBIEC KATEDRY NA WAWELU W XIX WIEKU — ZARYS PROBLEMATYKI

Niewiele artystycznych zespołów zabytkowych
w Polsce posiada tak obfitą metrykę jak skarbiec
katedry na Wawelu, zawartą nie tylko w inwen-
tarzach, protokołach wizytacji biskupich i posie-
dzeń Kapituły, ale i w tradycji oraz XIX-wiecz-
nych publikacjach. Celem artykułu jest zasygnali-
zowanie potrzeby systematycznych, szczegółowych
badań, które nie mogą się obyć bez analizy fak-
tów i ustaleń z XIX stulecia. Pragnąłbym zwrócić
uwagę na zagadnienia związane z zasobem skarb-
ca, jego popularyzacją oraz zaistnieniem niektó-
rych przedmiotów w społecznej świadomości.

Katedra na Wawelu doznawała w swych dzie-
jach wielu klęsk. Katastrofa rozbiorów spowodo-
wała odcięcie biskupiej stolicy od naturalnego
zaplecza, umożliwiającego materialne funkcjono-
wanie licznych fundacji, a także zminimalizowa-
nie inwestycji artystycznych. Ogołocenie skarbca
katedry w czasie insurekcji kościuszkowskiej
i kontrybucja austriacka z lat 1806—1807 dopeł-
niły upadku wawelskiej świątyni na początku
wieku XIX 1. Planowa grabież znalazła swoje do-
pełnienie w — na szczęście incydentalnych —
przypadkach oddawania przez Kapitułę cennych
Pamiątek historycznych do prywatnych kolekcji,
np. chorągwi nagrobnej Stanisława Barziego
(zm. 1571) — najstarszego tego typu zabytku za-

chowanego do naszych czasów, czy tureckiej cho-
rągwi zdobytej pod Wiedniem2. Nie ustalono
okoliczności, w jakich Kapituła darowała pryma-
sowi Woroniczowi XIV-wieczny dyptyk z kości
słoniowej3; należy też wspomnieć o nie w pełni
udokumentowanej działalności Tadeusza Czackie-
go, który pozyskał dla swych zbiorów w Porycku
wiele elementów wyposażenia grobów królew-
skich oraz kilka inkunabułów z archiwum kapi-
tulnego 4.

Niedostateczne rozpoznanie pełnego zasobu
skarbca w XIX stuleciu wynika m. in. z nieopra-
cowania zawartości zachowanych z tego okresu
inwentarzy (z lat 1791, 1820, 1838 i niedatowa-
ny — z około 1880); pozbawia metryki wiele ze
znajdujących się dziś w nim przedmiotów, takich
jak choćby bursztynowy pucharek z wizerunkiem
Zygmunta III Wazy czy najstarszy zachowany
w katedrze ornat — ostatnio określony jako wy-
rób XIV-wieczny 5.

Jednym z większych paradoksów jest niedo-
statek informacji o urządzeniu skarbca, które co
prawda w większości powstało w XVII stuleciu,
ale uwarunkowało układ późniejszej ekspozycji6.
Wygląd ołtarza, będącego sporych rozmiarów re-
likwiarzem, znamy z opisów i... fragmentarycz-
nego lustrzanego odbicia w szybach szafy, uwiecz-

1 L. Łętowski, Katedra krakowska na Wawelu,
Kraków 1859, s. 87—96; I. Polkowski, Skarbiec ka-
tedralny na Wawelu w 32 tablicach autografowanych
Przedstawiony, Kraków 1882.

2M. Morelowski, Muzealne rewindykacje dele-
Sacji polskiej w Moskwie (Przegląd Współczesny, 17:
^26, s. 140); Z. Żygulski jun., Pamiątki wawelskie
w zbiorach puławskich (Studia DW, 2: 1959, s. 394—406);

Kozina, Polskie chorągwie nagrobne i ich związek
2 ideą Militis christiani (Nasza Przeszłość, 74: 1990, s.
238—239, il. 9); Odsiecz wiedeńska 1683. Wystawa jubi-
leuszowa w Zamku Królewskim na Wawelu w trzech-
setlecie bitwy, red. J. Szabłowski, Kraków 1990,
h s. 274—275, poz. 481 (oprać. M. Piwocka); 2, tabl.
XXIII.

3 Muzeum Narodowe w Krakowie — Zbiory Czar-

toryskich. Historia i wybór zabytków, red. M. Ros-
tworowski, Warszawa 1978, s. 161, poz. 52.

1 Ibidem, s. 154, poz. 28 (oprać. B. Miodońska);
M. Rożek, Polskie koronacje i korony, wyd. I, Kra-
ków 1987, s. 120—121.

5 Najstarszym znanym obecnie przekazem dotyczą-
cym pucharka jest pastel Leona Wyczółkowskiego z oko-
ło 1907 w MNW — M. Twarowska, Leon Wyczół-
kowski, wyd. I, Warszawa 1962, s. 45, il. 39. Ornat, do-
tychczas nie publikowany, wydobył z zapomnienia Krzy-
sztof Czyżewski, któremu składam podziękowania za tę
i wiele innych informacji, bez których nie zaistniałby
niniejszy szkic.

' KZSP, 4: Miasto Kraków, 1: Wawel, red. J. Sza-
błowski, Warszawa 1965, s. 112—113.

169