DOI article:
Witko, Andrzej: Nowe spojrzenie na fundację kaplicy Potockich w katedrze na Wawelu
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19897#0079
Studia Waweliana
Tom III, 1994
PL ISSN 1230—3275
KS. ANDRZEJ WITKO
NOWE SPOJRZENIE NA FUNDACJĘ KAPLICY POTOCKICH
W KATEDRZE NA WAWELU
Przy południowej nawie wawelskiej świąty-
ni — obok późnogotyckiego mauzoleum Kazimie-
rza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki — znaj-
duje się kaplica Potockich, jedyna spośród wnętrz
katedry krakowskiej o empirowym wystroju (fig.
1). Dziwnym trafem nie doczekała się ona do dziś
szerszego opracowania. Wprawdzie stanowiła
przedmiot badań wielu historyków sztuki, ale
głównie interesowali się oni szesnastowieczną ka-
plicą biskupa Padniewskiego, pomijając (w róż-
nym stopniu) dziewiętnastowieczną przebudowę,
dokonaną staraniem Zofii z Branickich Arturowej
Potockiej, decydującą o zachowanej do obecnych
czasów formie wnętrza. Wspomnijmy tu m. in.
prace Jerzego Z. Łozińskiego 1, Juliana Pagaczew-
skiego2, Andrzeja Rottermunda3 i Jerzego Sza-
błowskiego 4, który przygotowywał pierwszą pełną
monografię kaplicy Potockich, niestety — do dzi-
siaj nie opublikowaną. Twórczość Bertela Thor-
valdsena i jego rzeźby, sporządzone do mauzoleum
Potockich, zostały omówione m. in. przez Tadeu-
sza Dobrowolskiego 5, Annę Kotkowską 6 i Stani-
sława Lorentza 7. Niniejsze studium stanowi pró-
bę dopełnienia artystycznego obrazu tak intere-
sującego katedralnego wnętrza, poprzez nowe
spojrzenie na fundację kaplicy Potockich oparte
głównie na materiale źródłowym Archiwum
1 J. Z. Łoziński, Grobowe kaplice kopułowe w
Polsce 1520—1620, Warszawa 1973, s. 80—85.
2 J. Pagaczewski, Jan Michałowicz z Urzędowa
(Rocz. Krak., 28: 1937, s. 30—38).
3 A. Rottermund, Nowe przekazy ikonograficz-
ne do kaplicy Potockich (d. Padniewskich) w katedrze
na Wawelu (Biuletyn HS, 32: 1970, s. 199—201).
4J. Szabłowski, O pierwotnym wyglądzie ka-
plicy grobowej Filipa Padniewskiego w katedrze wa-
welskiej (Spraw. PAN, 1—6: 1966, 1967, s. 173—174).
5T. Dobrowolski, Rzeźba neoklasyczna i ro-
mantyczna w Polsce, Wrocław 1974, s. 151—161.
6 A. Kotkowska, Ostatnie duńskie prace o rzeź-
bach Thorvaldsena w Polsce (Biuletyn HS, 19: 1957,
s. 257—260).
'S. Lorentz, O importach rzeźb z Włoch do
Krzeszowickiego Potockich oraz Archiwum Ka-
pituły Katedralnej Krakowskiej.
Pierwotna fundacja kaplicy sięga wieku XIV.
W roku 1381 biskup Zawisza z Kurozwęk, herbu
Róża, rozpoczął budowę kaplicy pod wezwaniem
Oczyszczenia Najświętszej Maryi Panny i Trzech
Króli, do której równocześnie ufundował kole-
gium mansjonarzy w celu śpiewania oficjum ku
czci Bogarodzicy Dziewicy. Niestety, już w na-
stępnym roku biskup-fundator zmarł. Prace
związane ze sfinalizowaniem budowy ciągnęły
się ponad czterdzieści lat. Dopiero w roku 1425
Mikołaj z Kurozwęk i Michałowa ukończył wznou
szenie budowli, którą od herbu fundatorów na-
zwano kaplicą Różyców 8.
W latach 1572—1575 Jan Michałowicz z Urzę-
dowa przebudował istniejącą kaplicę na mauzo-
leum biskupa Filipa Padniewskiego. To maniery-
styczne dzieło „polskiego Praksytelesa", będące
jedną z pierwszych samodzielnych interpretacji
kaplicy Zygmuntowskiej 9, w kształcie nadanym
przez Jana Michałowicza przetrwało bez więk-
szych zmian do schyłku XVIII wieku: przy za-
chodniej ścianie był usytuowany późnorenesan-
sowy nagrobek biskupa Filipa Padniewskiego, z
łacińskim tekstem ułożonym przez Jana Kocha-
nowskiego 10. Naprzeciw — przy wschodniej ścia-
Polski w pierwszej połowie XIX wieku i o Thorvald-
senie (Biuletyn HS, 12: 1950, s. 289—309).
8L. Łętowski, Katedra krakowska na Wawelu,
Kraków 1859, s. 5; T. Wojciechowski, Kościół ka-
tedralny w Krakowie, Kraków 1900, s. 102; KZSP, 4:
Miasto Kraków, 1: Wawel, pod red. J. Szabłowskie-
go, Warszawa 1965, s. 79.
9 J. Szabłowski, Z zagadnień polskiej architek-
tury renesansowej (Ochrona Zabytków, 5, 2: 1952, s. 84);
L. Kalinowski, Treści artystyczne i ideowe kaplicy
Zygmuntowskiej (Studia DW, 2: 1961, s. 117); Łoziń-
ski, o. c, s. 80—85; J. Białostocki, Pięć wieków
myśli o sztuce, Warszawa 1976, s. 203—204.
10 Zob. A. Lau terb ach, Die Renaissance in Kra-
kau, Munchen 1911, s. 81—83.
75
Tom III, 1994
PL ISSN 1230—3275
KS. ANDRZEJ WITKO
NOWE SPOJRZENIE NA FUNDACJĘ KAPLICY POTOCKICH
W KATEDRZE NA WAWELU
Przy południowej nawie wawelskiej świąty-
ni — obok późnogotyckiego mauzoleum Kazimie-
rza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki — znaj-
duje się kaplica Potockich, jedyna spośród wnętrz
katedry krakowskiej o empirowym wystroju (fig.
1). Dziwnym trafem nie doczekała się ona do dziś
szerszego opracowania. Wprawdzie stanowiła
przedmiot badań wielu historyków sztuki, ale
głównie interesowali się oni szesnastowieczną ka-
plicą biskupa Padniewskiego, pomijając (w róż-
nym stopniu) dziewiętnastowieczną przebudowę,
dokonaną staraniem Zofii z Branickich Arturowej
Potockiej, decydującą o zachowanej do obecnych
czasów formie wnętrza. Wspomnijmy tu m. in.
prace Jerzego Z. Łozińskiego 1, Juliana Pagaczew-
skiego2, Andrzeja Rottermunda3 i Jerzego Sza-
błowskiego 4, który przygotowywał pierwszą pełną
monografię kaplicy Potockich, niestety — do dzi-
siaj nie opublikowaną. Twórczość Bertela Thor-
valdsena i jego rzeźby, sporządzone do mauzoleum
Potockich, zostały omówione m. in. przez Tadeu-
sza Dobrowolskiego 5, Annę Kotkowską 6 i Stani-
sława Lorentza 7. Niniejsze studium stanowi pró-
bę dopełnienia artystycznego obrazu tak intere-
sującego katedralnego wnętrza, poprzez nowe
spojrzenie na fundację kaplicy Potockich oparte
głównie na materiale źródłowym Archiwum
1 J. Z. Łoziński, Grobowe kaplice kopułowe w
Polsce 1520—1620, Warszawa 1973, s. 80—85.
2 J. Pagaczewski, Jan Michałowicz z Urzędowa
(Rocz. Krak., 28: 1937, s. 30—38).
3 A. Rottermund, Nowe przekazy ikonograficz-
ne do kaplicy Potockich (d. Padniewskich) w katedrze
na Wawelu (Biuletyn HS, 32: 1970, s. 199—201).
4J. Szabłowski, O pierwotnym wyglądzie ka-
plicy grobowej Filipa Padniewskiego w katedrze wa-
welskiej (Spraw. PAN, 1—6: 1966, 1967, s. 173—174).
5T. Dobrowolski, Rzeźba neoklasyczna i ro-
mantyczna w Polsce, Wrocław 1974, s. 151—161.
6 A. Kotkowska, Ostatnie duńskie prace o rzeź-
bach Thorvaldsena w Polsce (Biuletyn HS, 19: 1957,
s. 257—260).
'S. Lorentz, O importach rzeźb z Włoch do
Krzeszowickiego Potockich oraz Archiwum Ka-
pituły Katedralnej Krakowskiej.
Pierwotna fundacja kaplicy sięga wieku XIV.
W roku 1381 biskup Zawisza z Kurozwęk, herbu
Róża, rozpoczął budowę kaplicy pod wezwaniem
Oczyszczenia Najświętszej Maryi Panny i Trzech
Króli, do której równocześnie ufundował kole-
gium mansjonarzy w celu śpiewania oficjum ku
czci Bogarodzicy Dziewicy. Niestety, już w na-
stępnym roku biskup-fundator zmarł. Prace
związane ze sfinalizowaniem budowy ciągnęły
się ponad czterdzieści lat. Dopiero w roku 1425
Mikołaj z Kurozwęk i Michałowa ukończył wznou
szenie budowli, którą od herbu fundatorów na-
zwano kaplicą Różyców 8.
W latach 1572—1575 Jan Michałowicz z Urzę-
dowa przebudował istniejącą kaplicę na mauzo-
leum biskupa Filipa Padniewskiego. To maniery-
styczne dzieło „polskiego Praksytelesa", będące
jedną z pierwszych samodzielnych interpretacji
kaplicy Zygmuntowskiej 9, w kształcie nadanym
przez Jana Michałowicza przetrwało bez więk-
szych zmian do schyłku XVIII wieku: przy za-
chodniej ścianie był usytuowany późnorenesan-
sowy nagrobek biskupa Filipa Padniewskiego, z
łacińskim tekstem ułożonym przez Jana Kocha-
nowskiego 10. Naprzeciw — przy wschodniej ścia-
Polski w pierwszej połowie XIX wieku i o Thorvald-
senie (Biuletyn HS, 12: 1950, s. 289—309).
8L. Łętowski, Katedra krakowska na Wawelu,
Kraków 1859, s. 5; T. Wojciechowski, Kościół ka-
tedralny w Krakowie, Kraków 1900, s. 102; KZSP, 4:
Miasto Kraków, 1: Wawel, pod red. J. Szabłowskie-
go, Warszawa 1965, s. 79.
9 J. Szabłowski, Z zagadnień polskiej architek-
tury renesansowej (Ochrona Zabytków, 5, 2: 1952, s. 84);
L. Kalinowski, Treści artystyczne i ideowe kaplicy
Zygmuntowskiej (Studia DW, 2: 1961, s. 117); Łoziń-
ski, o. c, s. 80—85; J. Białostocki, Pięć wieków
myśli o sztuce, Warszawa 1976, s. 203—204.
10 Zob. A. Lau terb ach, Die Renaissance in Kra-
kau, Munchen 1911, s. 81—83.
75