Studia Waweliana (3.1994)

Studia Waweliana
Tom III, 1994
PL ISSN 1230—3275

JULIAN MAŚLANKA
KAINOWA ZBRODNIA NA WAWELSKIM WZGÓRZU

Przedmiotem niniejszych rozważań będzie
prześledzenie kształtowania się w naszej litera-
turze XIX wieku pewnego motywu podaniowe-
go — zbrodni bratobójstwa — motywu wywodzą-
cego się wprawdzie bezpośrednio z polskich kro-
nik średniowiecznych, ale mającego niewątpliwie
swe bardzo odległe koneksje i prastary rodowód
biblijny, o czym także wypadnie parę słów napi-
sać. Wspomniane podanie raczej nie należy do
najbardziej znanych i dlatego zaczniemy od je-
go przypomnienia w największym skrócie, co wy-
daje się konieczne, tym bardziej że mówiąc da-
lej o utworach literackich — trzeba się będzie
doń, choćby tylko pośrednio, odwoływać. Zapisa-
ne zostało najwcześniej w Kronice polskiej Mi-
strza Wincentego, gdzie stanowi składnik krakow-
skiego cyklu podaniowego o Kraku i jego potom-
stwie, czyli o Wandzie i jej braciach.

Mistrz Wincenty, zwany potocznie Kadłub-
kiem, powiada zatem, że stary Krak (Krakus),
władca nadwiślańskiego kraju, chcąc uwolnić
swe królestwo od straszliwego smoka zachęcał
obydwu swych synów do podjęcia próby zabicia
tegoż potwora. Próba się powiodła dzięki podstę-
powi, „bowiem zamiast bydląt podłożyli w zwy-
kłym miejscu skóry bydlęce, wypchane zapaloną
siarką. I skoro połknął je z wielką łapczywoś-
cią całożerca, zadusił się od buchających we-
wnątrz płomieni"1. Zauważmy tu na prawach
dygresji, że motyw tak podstępnego unicestwie-
nia smoka bliski jest — jak wykazał Marian Ple-
zia w rozprawie Legenda o smoku wawelskim 2 —
syryjskiej i perskiej wersji Opowieści o Aleksan-
drze.

Dalej zaś kronikarz nasz mówi, że „zaraz po-
tem młodszy napadł i zgładził brata wspólnika

1 Mistrz Wincenty (tzw. Kadłubek), Kro-
nika polska, przekład i oprae. B. K ii r b i s, Wrocław
1992, s. 15.

2 Rocz. Krak., 42: 1971, s. 21—32.

3 Mistrz Wincenty, o. c, s. 15.

4 Kosmasa Kronika Czechów. Przekład i oprać.

zwycięstwa i królestwa [...] przejmuje władzę po
ojcu", lecz kiedy „oszustwo wyszło na jaw, gwoli
kary za zbrodnię skazany został na wieczne wy-
gnanie" 3. Zwycięstwo nad smokiem splamiła
więc zbrodnia.

Zwróćmy uwagę, że bratobójcą według tego
podania był młodszy syn Kraka, nazwany przez
Mistrza Wincentego również Krakiem (jego brat
nie ma tu imienia), motyw zaś zbrodni jest cał-
kiem jednoznaczny: chęć objęcia władzy po ojcu,
co normalnie przysługiwałoby z racji wieku star-
szemu synowi władcy.

O ile w średniowiecznych podaniach pozapol-
skich można spotkać postać odpowiadającą w
pewnym stopniu naszemu Krakowi-ojcu, np.
czeski Krok wspomniany w Kronice Kosmasa4,
a także znaleźć można postacie rycerskich i pa-
nujących kobiet, podobnych do naszej Wandy,
jak np. czeska Libusza s, to podanie o dwóch bra-
ciach, z których jeden uśmierca drugiego powo-
dowany żądzą pozbycia się rywala do władzy —
nie ma swego odpowiednika w średniowiecznym
kronikarstwie europejskim. Natomiast w XIX
wieku zarejestrowano trochę podobne podanie
ludowe na Pomorzu Zachodnim, związane ze
wzgórzem w okręgu starogardzkim, zwanym
wówczas przez ludność niemiecką Krakauberg,
na którym miał ongiś istnieć zamek należący do
rodu von Krakau; jego ostatni potomkowie, dwaj
bracia, pałali wzajemną nienawiścią wobec siebie
i godzili na swoje życie, za co spotkała ich kara
boska: zamek uległ zniszczeniu od pioruna, a oni
zostali zamienieni w karły i skazani na pokutę w
zwaliskach zamkowych 6.

Podanie o bratobójstwie ma jednakże wyjąt-
kowo prastary rodowód, jeśli za jego pierwowzór

M. Wojciechowska, Warszawa 1968, s. 93.

5 Ibidem, s. 95—97. Libusza (Lubosza) — legendarna
córka Kroka i żona Przemysła, legendarnego protopla-
sty dynastii Przemyślidów.

6 Zob. K. S 1 a s k i, Wątki historyczne w podaniach
o początkach Polski, Poznań 1968, s. 34.

91