Studia Waweliana (3.1994)

Studia Waweliana
Tom III, 1994
PL ISSN 1230—3275

TOMASZ GĄSOWSKI
STARANIA POLAKÓW W GALICJI O ODZYSKANIE WAWELU

1. „Poruszyły się duchy królów i bohaterów
śpiących snem wiecznym w podziemiach katedry,
zaszumiał w powietrzu nad Wawelem niewidzial-
ny sztandar polski. Z królewskiego zamku w cud-
ny poranek dzisiejszy wionęło tchnienie ogrom-
nej, acz niemej radości — bo oto nasz Wawel
stał się wreszcie naszym, nie tylko symbolicznie
i dziejowe, ale realnie" 1. Słowa te, opublikowane
na trzy lata przed wybuchem pierwszej wojny
światowej, która przyniosła Polsce niepodległość,
kończyły trwający blisko pół wieku okres starań
i zabiegów o odzyskanie przez Polaków kró-
lewskiego zamku na Wawelu, symbolu polskiej
państwowości. Wypełniły one cały okres autono-
mii galicyjskiej i stały się jednym z dobitnych
przykładów na przechowanie w tym zaborze na-
rodowego ducha, z uporem przezierającego przez
czarno-żółtą farbę.

Mimo starań Senatu Wolnego Miasta Krako-
wa degradacja Wawelu postępowała przez cały
okres Rzeczypospolitej Krakowskiej, a zajęcie
miasta i wzgórza wawelskiego przez Austriaków
lW marcu 1846 roku rozpoczęło długi, bo 60-letni
okres stałego i systematycznego niszczenia zam-
ku2. Decyzja o uczynieniu z siedziby królów pol-
skich austriackich koszar wypływała bowiem nie
tylko ze względów praktycznych — były tu ob-
szerne budynki, które mogły pomieścić wojsko, a
wzgórze górujące nad miastem nadawało się do
pełnienia funkcji cytadeli, ale także politycznych.

1 Wawel w rękach kraju, „Nowa Reforma", 30:
iSll, nr 295.

2 Por. K. Hoszowski, O przeznaczeniu na cele
Publiczne zamku królewskiego na Wawelu za b. rządu
Rzeczypospolitej Krakowskiej, Kraków 1880, passim.
O fortyfikowaniu wzgórza wawelskiego zob. J. Bog-
danowski, Warownie i zieleń twierdzy Kraków, Kra-
ków 1979, s. 82 i n., oraz Z. Pianowski, Wawel
obronny. Zarys przemian jortyjikacji grodu i zamku
krakowskiego w. X—XIX, Kraków 1991, s. 125 i n.
(Bibl. Waw. 8).

3J. I. Kraszewski, Kartki z podróży 1858—1864,
1, Warszawa 1971, s. 16.

1 Istnieją ślady wcześniejszego jeszcze podjęcia te-

Zdecydowanie antypolsko nastawione władze
wiedeńskie zamierzały w ten sposób upokorzyć
i ukarać Polaków, krnąbrnych poddanych cesarza,
zamierzały też ostatecznie rozwiać ich nadzieje
na odzyskanie niepodległości. „Zamczysko kró-
lewskie poprzerabiane, odświeżone, zepsute do
niepoznania, odarto z niego majestat cały, opa-
sują go mury twierdzy. Gmachy Wawelu z od-
wiecznych stały się jakby nową budowlą, tylko
koło Kurzej Stopy resztka ozdób gotyckich nie-
tknięta i forma ogólna tej piękniej części zamku
jakimś cudem ocalała" — oto jak widział Wawel
w 1858 roku Józef Ignacy Kraszewski3. Starania

0 odzyskanie Wawelu były przejawem walki
z duchowym i politycznym zniewoleniem, pro-
wadzonej przez Polaków w zaborze austriackim.
Dzielą się one na cztery etapy: 1868—1880, 1880—
1897, 1897—1905 i 1905—1911. Rozpoczęły się one,
gdy sytuacja polityczna w monarchii habsburskiej
uległa zasadniczej przemianie.

2. Długi okres starań otwiera rok 1868 4.
W marcu tegoż roku Wincenty Pol w publicz-
nym odczycie, ogłoszonym na łamach „Czasu"

1 w osobnej broszurze, pytał: „czy by się to nie
zgodziło więcej z powagą Korony i historyczną
godnością kraju, ażeby komnatom królewskim na
zamku przywrócono ich pierwotną okazałość?".
Uważał też, iż jest to „dopełnienie obowiązku
względem przeszłości, czasu obecnego i obowią-
zujących stosunków". W zakończeniu zaś stwier-

go problemu związane z deputacją, która w 1861 r.
udała się do Wiednia protestując przeciwko planowi
wyburzenia licznych budowli wokół zamku. Miano
wówczas stwierdzić, że zamek jest rezydencją cesarską,
czasowo tylko użytkowaną przez wojsko; zob. T. N i e-
c z u j a-Z i e m i ę c k i, Zamek na Wawelu i Muzeum
Narodowe, Kraków 1879, s. 6. W składzie tej deputacji
nie było jednak L. Chrzanowskiego, którego Ziemięcki
przywołuje na świadka; J. Purchla, „Matecznik
Polski". Pozaekonomiczne czynniki rozwoju Krakowa w
okresie autonomii galicyjskiej, Kraków 1992, s. 30 i
przyp. 99, s. 141. Na początku lat sześćdziesiątych XIX
wieku prowadzono natomiast jakieś „roboty około od-
nowienia zamku", „Czas", 13: 1860, nr 214.

99