DOI Artikel:
Skowron, Ryszard: Wawel w okresie Wolnego Miasta Krakowa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19897#0053
8. Wawel, dziedziniec zewnętrzny. Dom burgrabiów (nr 154), rysunek Józefa Brodowskiego, 1825.
Zamek Królewski na Wawelu (Archiwum Fot. ZK na Wawelu)
rozbiórkę Rabsztynu burzy również przylega-
jącą do niego basztę zwaną wówczas Skarbową.
VW celu zapoznania się z przebiegiem prac oraz
określenia prawa własności baszty i muru obron-
nego powołano komisję, w której skład weszli:
F. Radwański, S. Hermanowski, J. Jakubowski.
Na podstawie jej ustaleń Senat uznał, że: ,,Ka-
dłubowski nie ma prawa do rozbierania muru for-
tyfikacyjnego lub baszty, a nawet do wyjmowa-
nia stamtąd węgarów, drzwi żelaznych i tym po-
dobnych części budowli, to wszystko alebowiem
należące istotnie do murów, które są własnością
publiczną, nie może być niczyją prywatną włas-
nością 53." Do 1846 roku wyburzono jeszcze sto-
jące na dziedzińcu zewnętrznym domy nr 134
i 154 54 oraz 140 55, ten ostatni przylegał do mu-
ru obronnego biegnącego od baszty Sandomier-
skiej do Złodziejskiej.
Łącznie w latach 1795—1846 wyburzono 21
domów, z czego: 5 w okresie pierwszej okupacji
austriackiej, 2 w czasach Księstwa Warszawskie-
go oraz 14 w okresie Wolnego Miasta Krakowa.
W ten sposób w 1846 roku na dziedzińcu zewnę-
trznym stały jeszcze jedynie 4 domy należące do
duchowieństwa: Wikarówka, dom Borka, Psałte-
ria i dom księży wikariuszów (nr 143) (fig. 9)56.
Zniesiono prawie wszystkie budowle przylegające
do muru obronnego na odcinku od stajni po ba-
sztę Złodziejską (ocalał tylko domek nr 141).
Zwarta zabudowa pozostała jedynie między ba-
sztą Złodziejską a bramą Wazów. Wyburzenia z
okresu Wolnego Miasta objęły przede wszystkim
własność prywatną i narodową. Z 21 zniesionych
zabudowań jedynie 3 (14%) należały do ducho-
wieństwa. Spotykamy tu odwrotną sytuację niż
w okresie pierwszej okupacji austriackiej, pod-
czas której burzono budowle będące własnością
kościelną — 2 świątynie i 4 domy. W czasach
Rzeczypospolitej Krakowskiej Kapituła Katedral-
na skutecznie przeciwstawiała się planom wybu-
rzeń, np. Wikarówki czy domu rorantystów i za-
pewne jej stanowisko powstrzymało realizację
projektu uporządkowania wzgórza, przedstawio-
nego w roku 1824 przez Trennera i Plasquede'a.
Pod kierunkiem Floriana Straszewskiego w
1826 roku przystąpiono do prac imających na ce-
lu włączenie Wawelu w pierścień Plant. Porząd-
kowano stoki wzgórza poprzez: likwidację daw-
nych umocnień ziemnych, wyrównywanie zboczy,
zakładając na nich tarasy, wytyczanie ścieżek
spacerowych i nowych dróg dojazdowych 57. Roz-
poczęte z wielkim rozmachem prace w pierwszym
etapie objęły odcinek od bastionu Władysła-
wa IV i ciągnęły się wzdłuż północnej i wschod-
niej elewacji zamku aż do baszty Senatorskiej.
W roku 1826 Senat przeznaczył na te prace 11
53 Wawel, 2, s. 794—795.
54 Por. Wawel. Atlas planów..., tab. 8 i 9.
55 Zburzony został w 1834 — AP Kraków, BM 22,
nr 123, 217.
56 Por. Borowiejska-Birkenmajerowa,
Demel, o. c, s. 74, 113—114. Autorzy podali błędną
informację o wyburzeniu domu Borka (s. 74) w okresie
Wolnego Miasta, gdyż nastąpiło to dopiero po zajęciu
Wawelu przez Austriaków.
57 Przebieg prac przedstawili: Borowiejska-
-Birkenmajerowa, Demel, o. c, passim, oraz
Pianowski, o. c, s. 122—124.
49
Zamek Królewski na Wawelu (Archiwum Fot. ZK na Wawelu)
rozbiórkę Rabsztynu burzy również przylega-
jącą do niego basztę zwaną wówczas Skarbową.
VW celu zapoznania się z przebiegiem prac oraz
określenia prawa własności baszty i muru obron-
nego powołano komisję, w której skład weszli:
F. Radwański, S. Hermanowski, J. Jakubowski.
Na podstawie jej ustaleń Senat uznał, że: ,,Ka-
dłubowski nie ma prawa do rozbierania muru for-
tyfikacyjnego lub baszty, a nawet do wyjmowa-
nia stamtąd węgarów, drzwi żelaznych i tym po-
dobnych części budowli, to wszystko alebowiem
należące istotnie do murów, które są własnością
publiczną, nie może być niczyją prywatną włas-
nością 53." Do 1846 roku wyburzono jeszcze sto-
jące na dziedzińcu zewnętrznym domy nr 134
i 154 54 oraz 140 55, ten ostatni przylegał do mu-
ru obronnego biegnącego od baszty Sandomier-
skiej do Złodziejskiej.
Łącznie w latach 1795—1846 wyburzono 21
domów, z czego: 5 w okresie pierwszej okupacji
austriackiej, 2 w czasach Księstwa Warszawskie-
go oraz 14 w okresie Wolnego Miasta Krakowa.
W ten sposób w 1846 roku na dziedzińcu zewnę-
trznym stały jeszcze jedynie 4 domy należące do
duchowieństwa: Wikarówka, dom Borka, Psałte-
ria i dom księży wikariuszów (nr 143) (fig. 9)56.
Zniesiono prawie wszystkie budowle przylegające
do muru obronnego na odcinku od stajni po ba-
sztę Złodziejską (ocalał tylko domek nr 141).
Zwarta zabudowa pozostała jedynie między ba-
sztą Złodziejską a bramą Wazów. Wyburzenia z
okresu Wolnego Miasta objęły przede wszystkim
własność prywatną i narodową. Z 21 zniesionych
zabudowań jedynie 3 (14%) należały do ducho-
wieństwa. Spotykamy tu odwrotną sytuację niż
w okresie pierwszej okupacji austriackiej, pod-
czas której burzono budowle będące własnością
kościelną — 2 świątynie i 4 domy. W czasach
Rzeczypospolitej Krakowskiej Kapituła Katedral-
na skutecznie przeciwstawiała się planom wybu-
rzeń, np. Wikarówki czy domu rorantystów i za-
pewne jej stanowisko powstrzymało realizację
projektu uporządkowania wzgórza, przedstawio-
nego w roku 1824 przez Trennera i Plasquede'a.
Pod kierunkiem Floriana Straszewskiego w
1826 roku przystąpiono do prac imających na ce-
lu włączenie Wawelu w pierścień Plant. Porząd-
kowano stoki wzgórza poprzez: likwidację daw-
nych umocnień ziemnych, wyrównywanie zboczy,
zakładając na nich tarasy, wytyczanie ścieżek
spacerowych i nowych dróg dojazdowych 57. Roz-
poczęte z wielkim rozmachem prace w pierwszym
etapie objęły odcinek od bastionu Władysła-
wa IV i ciągnęły się wzdłuż północnej i wschod-
niej elewacji zamku aż do baszty Senatorskiej.
W roku 1826 Senat przeznaczył na te prace 11
53 Wawel, 2, s. 794—795.
54 Por. Wawel. Atlas planów..., tab. 8 i 9.
55 Zburzony został w 1834 — AP Kraków, BM 22,
nr 123, 217.
56 Por. Borowiejska-Birkenmajerowa,
Demel, o. c, s. 74, 113—114. Autorzy podali błędną
informację o wyburzeniu domu Borka (s. 74) w okresie
Wolnego Miasta, gdyż nastąpiło to dopiero po zajęciu
Wawelu przez Austriaków.
57 Przebieg prac przedstawili: Borowiejska-
-Birkenmajerowa, Demel, o. c, passim, oraz
Pianowski, o. c, s. 122—124.
49