DOI article:
Witko, Andrzej: Nowe spojrzenie na fundację kaplicy Potockich w katedrze na Wawelu
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19897#0092
raty mszalne i dwa perskie kobierce. Samych or-
natów sprawiono aż czternaście: trzy białe, trzy
czerwone, cztery fioletowe, jeden zielony i trzy
czarne. Wśród nich za najpiękniejsze uchodziły:
„jeden z fabryki liońskiej, z materii karmazy-
nowej, zlotem tkanej, z krzyżem na barkach
pięknie wyrobionym, drugi z czarnego atłasu
perłami i sznelkami haftowany" 60.
Hrabina powołała stałego kapelana, którego
obowiązkiem była troskliwa opieka nad kaplicą
oraz sprawowanie liturgii. Codziennie odprawiał
on mszę świętą za Artura i Julię Potockich,
a w poniedziałek — dzień śmierci hrabiego —
jeszcze dodatkowo dwie — jedną śpiewaną, z mu-
zyką rorantystów, drugą zaś cichą. Poza wyżej
wymienionymi kapelan był zobowiązany sprawo-
wać Najświętszą Ofiarę w następujące dni:
30 stycznia — w rocznicę śmierci Artura Poto-
ckiego, 10 lutego — za Włodzimierza Potockiego,
6 lipca — za Franciszka Branickiego, ojca Zofii
Potockiej, 26 sierpnia — za Julię Potocką,
28 sierpnia — za Aleksandrę Branicką, matkę
Zofii61, 19 października za księcia Józefa Ponia-
towskiego i 25 listopada za Izabelę z Czartory-
skich Lubomirską 62.
Fundatorka przygotowała bardzo szczegółową
instrukcję dla kapelana kaplicy, regulującą na-
wet najdrobniejsze sprawy. I tak zapobiegliwa
hrabina instruowała kapelana np. w jaki sposób
ma ścierać kurze z pomników, kiedy myć okno
w kopule... Punkt piąty wspomnianej instrukcji
nakazywał: „Ażeby osoby, którym wnijście do-
zwolonym zostanie, nie pluli w kaplicy", zaś szó-
sty punkt: „Ażeby żaden pies nigdy do kaplicy
wpuszczonym nie był" 63.
Po zakończeniu przebudowy zwrócono się do
ówczesnego administratora diecezji krakow-
skiej — biskupa Franciszka Zglenickiego z pro-
śbą o poświęcenie kaplicy. 31 października 1840
roku dokonał on konsekracji dwudziestu portatyli
ołtarzowych, z których jeden — z relikwiami
św. Klemensa papieża i męczennika — przezna-
czono do kaplicy Potockich 64. We wtorek 3 listo-
pada 1840 roku biskup Franciszek Zglenicki do-
konał poświęcenia kaplicy, którą od tej pory po-
wszechnie zaczęto określać kaplicą Potockich65.
Sprawę nowej fundacji zamknięto na posiedzeniu
Kapituły Katedralnej 12 grudnia 1840 roku 66.
Królewska katedra na Wawelu zawdzięcza
powstanie tak interesującego wnętrza w stylu
empire przebudowie kaplicy biskupa Padniew-
skiego w latach 1832—1840. Wówczas to kaplica
Potockich stała się jednym z bardziej urzekają-
cych miejsc w wawelskiej świątyni (fig. 17) i —
w nie zmienionej formie wnętrza 67 sprzed ponad
150 lat — pozostaje nim nadal.
60 Ibidem, s. 8—14; M ą c z y ń s k i, o. c, s. 145.
61 Akt erekcji kaplicy Potockich uściśla: „za rodzi-
ców dwa [anniwersarze] w jsden zmieniając w dn. 6
lipca", AP Kraków, AKP 339: Akt erekcji kaplicy Po-
tockich, [nlbj.
62 AP Kraków, AKP 339: Akt erekcji kaplicy Po-
tockich, [nlbj.
63 AP Kraków, AKP 339: Instrukcja dla kapelana
kaplicy Potockich z 1840 roku.
64 AP Kraków, AKP 339: Inwentarz kaplicy Potoc-
kich z 1843 roku, s. 1.
G5 Ibidem, s. 1—2. Literatura przedmiotu podaje, iż
poświęcenie kaplicy dokonało się 4 listopada 1840 roku,
por.: M ą c z y ń s k i, o. c, s. 95; [M a j e r a n o w s k i],
o. c, s. 176.
66 AKK, Act. act. Cap., 27 a, k. 160 r.
07 W 1903 roku Sławomir Odrzywolski dokonał zna-
czącej, zewnętrznej przebudowy kaplicy Potockich, zob.
S. T o m k o w i c z, Kronika krakowska pod względem
opieki nad zabytkami [w:] Józefa Czecha kalendarz
krakowski na rok 1904, s. 100.
A NEW LOOK AT THE FOUNDATION OF THE POTOCKI CHAPEL IN THE WAWEL
CATHEDRAL
S u m m a r y
In the south aisle of the Wawel Cathedral there
is its only Empire chapel whose interior owes its
appearance to the 19th century reconstruction carried
out with the funds of Zofia Potocka nee Branicka. The
original, mediaeval foundation of the chapel was
connected with Bishop Zawisza of Kurozwęki, who
intended to build himself a Gothic mausoleum. The
construction was begun in 1381, but the bishop's death
shortly afterwards caused a delay in the work, which
was completed as late as 1425. In the years 1572—1575
Jan Michałowicz of Urzędów, an outstanding Polish
architect, rebuilt the Gothic chapel into the Mannerist
mausoleum of Bishop Filip Padniewski, which survived
until the first ąuarter of the 19th century.
After Artur Potocki's death in January 1832 his
widów, Zofia, decided to design the Padniewski Chapel
for a family mausoleum. Six months after Potocki's
death the Cracow Cathedral Chapter approved the
submitted plan of reconstruction prepared by the
imperial court architect of Yienna, Peter von Nobile.
88
natów sprawiono aż czternaście: trzy białe, trzy
czerwone, cztery fioletowe, jeden zielony i trzy
czarne. Wśród nich za najpiękniejsze uchodziły:
„jeden z fabryki liońskiej, z materii karmazy-
nowej, zlotem tkanej, z krzyżem na barkach
pięknie wyrobionym, drugi z czarnego atłasu
perłami i sznelkami haftowany" 60.
Hrabina powołała stałego kapelana, którego
obowiązkiem była troskliwa opieka nad kaplicą
oraz sprawowanie liturgii. Codziennie odprawiał
on mszę świętą za Artura i Julię Potockich,
a w poniedziałek — dzień śmierci hrabiego —
jeszcze dodatkowo dwie — jedną śpiewaną, z mu-
zyką rorantystów, drugą zaś cichą. Poza wyżej
wymienionymi kapelan był zobowiązany sprawo-
wać Najświętszą Ofiarę w następujące dni:
30 stycznia — w rocznicę śmierci Artura Poto-
ckiego, 10 lutego — za Włodzimierza Potockiego,
6 lipca — za Franciszka Branickiego, ojca Zofii
Potockiej, 26 sierpnia — za Julię Potocką,
28 sierpnia — za Aleksandrę Branicką, matkę
Zofii61, 19 października za księcia Józefa Ponia-
towskiego i 25 listopada za Izabelę z Czartory-
skich Lubomirską 62.
Fundatorka przygotowała bardzo szczegółową
instrukcję dla kapelana kaplicy, regulującą na-
wet najdrobniejsze sprawy. I tak zapobiegliwa
hrabina instruowała kapelana np. w jaki sposób
ma ścierać kurze z pomników, kiedy myć okno
w kopule... Punkt piąty wspomnianej instrukcji
nakazywał: „Ażeby osoby, którym wnijście do-
zwolonym zostanie, nie pluli w kaplicy", zaś szó-
sty punkt: „Ażeby żaden pies nigdy do kaplicy
wpuszczonym nie był" 63.
Po zakończeniu przebudowy zwrócono się do
ówczesnego administratora diecezji krakow-
skiej — biskupa Franciszka Zglenickiego z pro-
śbą o poświęcenie kaplicy. 31 października 1840
roku dokonał on konsekracji dwudziestu portatyli
ołtarzowych, z których jeden — z relikwiami
św. Klemensa papieża i męczennika — przezna-
czono do kaplicy Potockich 64. We wtorek 3 listo-
pada 1840 roku biskup Franciszek Zglenicki do-
konał poświęcenia kaplicy, którą od tej pory po-
wszechnie zaczęto określać kaplicą Potockich65.
Sprawę nowej fundacji zamknięto na posiedzeniu
Kapituły Katedralnej 12 grudnia 1840 roku 66.
Królewska katedra na Wawelu zawdzięcza
powstanie tak interesującego wnętrza w stylu
empire przebudowie kaplicy biskupa Padniew-
skiego w latach 1832—1840. Wówczas to kaplica
Potockich stała się jednym z bardziej urzekają-
cych miejsc w wawelskiej świątyni (fig. 17) i —
w nie zmienionej formie wnętrza 67 sprzed ponad
150 lat — pozostaje nim nadal.
60 Ibidem, s. 8—14; M ą c z y ń s k i, o. c, s. 145.
61 Akt erekcji kaplicy Potockich uściśla: „za rodzi-
ców dwa [anniwersarze] w jsden zmieniając w dn. 6
lipca", AP Kraków, AKP 339: Akt erekcji kaplicy Po-
tockich, [nlbj.
62 AP Kraków, AKP 339: Akt erekcji kaplicy Po-
tockich, [nlbj.
63 AP Kraków, AKP 339: Instrukcja dla kapelana
kaplicy Potockich z 1840 roku.
64 AP Kraków, AKP 339: Inwentarz kaplicy Potoc-
kich z 1843 roku, s. 1.
G5 Ibidem, s. 1—2. Literatura przedmiotu podaje, iż
poświęcenie kaplicy dokonało się 4 listopada 1840 roku,
por.: M ą c z y ń s k i, o. c, s. 95; [M a j e r a n o w s k i],
o. c, s. 176.
66 AKK, Act. act. Cap., 27 a, k. 160 r.
07 W 1903 roku Sławomir Odrzywolski dokonał zna-
czącej, zewnętrznej przebudowy kaplicy Potockich, zob.
S. T o m k o w i c z, Kronika krakowska pod względem
opieki nad zabytkami [w:] Józefa Czecha kalendarz
krakowski na rok 1904, s. 100.
A NEW LOOK AT THE FOUNDATION OF THE POTOCKI CHAPEL IN THE WAWEL
CATHEDRAL
S u m m a r y
In the south aisle of the Wawel Cathedral there
is its only Empire chapel whose interior owes its
appearance to the 19th century reconstruction carried
out with the funds of Zofia Potocka nee Branicka. The
original, mediaeval foundation of the chapel was
connected with Bishop Zawisza of Kurozwęki, who
intended to build himself a Gothic mausoleum. The
construction was begun in 1381, but the bishop's death
shortly afterwards caused a delay in the work, which
was completed as late as 1425. In the years 1572—1575
Jan Michałowicz of Urzędów, an outstanding Polish
architect, rebuilt the Gothic chapel into the Mannerist
mausoleum of Bishop Filip Padniewski, which survived
until the first ąuarter of the 19th century.
After Artur Potocki's death in January 1832 his
widów, Zofia, decided to design the Padniewski Chapel
for a family mausoleum. Six months after Potocki's
death the Cracow Cathedral Chapter approved the
submitted plan of reconstruction prepared by the
imperial court architect of Yienna, Peter von Nobile.
88