Studia Waweliana (3.1994)

W swych projektach zdecydował się na usunięcie
z elewacji warstwy tynku i wyeksponowanie
pierwotnego lica muru.

W koncepcjach regotyzacji obiektu nawiązy-
wał Odrzywolski do sporządzonej ponad 20 lat
wcześniej przez Artura Essenweina rysunkowej
rekonstrukcji gotyckiej katedry26, korygując ją

0 nowe wyniki badań i wzbogacając własnymi
historyzującymi projektami. Mimo preferencji
dla średniowiecznej fazy budowlanej, zgodnie
z przyjętą zasadą zachowania wartościowych na-
warstwień stylowych, pozostawił Odrzywolski
w swych projektach renesansowe i barokowe ka-
plice Padniewskiego, Wazów, Zygmuntowską

1 inne, również barokowy hełm wieży Zegarowej.

Z zachowanych projektów restauracji wnętrza
świątyni interesujące są przede wszystkim pier-
wotne koncepcje dotyczące elementów wyposaże-
nia — ołtarza głównego i krat w arkadach pre-
zbiterium. Na miejsce usuniętego w 1879 roku
barokowego ołtarza Gembickiego zaprojektował
Odrzywolski, zgodną z koncepcją Matejki, neogo-
tycką kompozycję z przedstawieniami św. Woj-
ciecha i św. Stanisława oraz postacią Chrystusa
Ukrzyżowanego w kwaterze centralnej 27 (fig. 9).
Całość wzbogacać miała rzeźba figuralna oraz
ornament o twardej linii, charakterystycznej dla
ręki architekta wykształconego na dziewiętnasto-
wiecznych wzornikach. W zwieńczeniu wyraźne
były analogie z projektowanym przez Łuszczkie-
wicza zwieńczeniem ołtarza mariackiego Wita
Stwosza.

Inny charakter stylowy posiadała projektowa-
na przez Odrzywolskiego krata wypełniająca
arkady przęseł przyołtarzowych, zwieńczona łu-
kami w kształcie oślego grzbietu, wypełnionymi
neorenesansowymi splotami. Krata projektowana
była jako ażurowe tło dla stall prezbiterialnych
(fig. 10). Miały one kończyć się przy ambonie,
pozostawiając otwartą dla komunikacji sąsiednią
arkadę.

Przedstawiona w pierwotnych projektach kon-
cepcja restauracji katedry wykazywała wpraw-

dzie liczne zbieżności z zasadami i metodami sto-
sowanymi przez mistrza duchowego naszego
architekta — Viollet-le-Duca, zwłaszcza zaś ana-
logie z jego projektami historyzującymi two-
rzonymi dla paryskiej katedry Notre-Dame, lecz
puryzm projektów wawelskich Odrzywolskiego
był znacznie złagodzony. Zachował on bowiem
większość elementów świadczących o wielofazo-
wości budowy świątyni, rozwiązując w duchu
„jedności stylu" przede wszystkim problem sy-
stemu konstrukcyjnego korpusu budowli. Z me-
tod Viollet-le-Duca stosował najczęściej reintegra-
cję uszkodzonego detalu lub projektowanie no-
wego w formach historyzujących. Działał przy
tym zgodnie z zasadami historyzmu naukowego,
zakładającymi przystąpienie do prac projekto-
wych po przeprowadzeniu kwerendy archiwalnej,
szczegółowych badań architektonicznych oraz sze-
rokich studiów porównawczych.

Praktyczną działalność konserwatorską w ka-
tedrze na Wawelu, poprzedzoną zaprojektowa-
niem w 1890 roku neorenesansowej krypty Ada-
ma Mickiewicza28, rozpoczął Odrzywolski w ro-
ku 1891 restauracją kaplicy Zygmuntowskiej29.
Prace w tym obiekcie trwały pod jego kierunkiem
cztery lata30. Rozpoczęto je od restauracji ele-
wacji zewnętrznych, w czasie której znaczną część
zwietrzałej okładziny z piaskowca myślenickiego
zastąpiono nowym, trwalszym tworzywem, za
jaki uznał Odrzywolski piaskowiec szydłowiecki31.

Składane przy tym deklaracje pietyzmu wo-
bec oryginału były dla architekta, wiernego ideom
Viollet-le-Duca, nie tyle wolą precyzyjnego ko-
piowania, co pragnieniem zastąpienia ubytków
oraz gorzej zachowanych detali nowymi kompo-
zycjami, tworzonymi „w duchu epoki" tak, aby
wraz z sąsiadującymi elementami autentycznymi
stanowiły jednolitą całość. Jak wykazały ostatnie
badania32 gipsowe odlewy wielu autentycznych
płaskorzeźb, sporządzone dla celów restauracji,
uzupełniano nowymi elementami lub zastępowa-
no w całości nowymi kompozycjami, projektowa-
nymi zapewne przez samego Odrzywolskiego,

26 Essenwein, o.c.

27 Księga posiedzeń..., s. 22—23.

28 Kraków Mickiewiczowi, pod red. D. R e d e r o-
w e j, Kraków 1956.

29 Wstępne badania stanu zachowania latami kapli-
cy wykonał Odrzywolski na polecenie konserwatora
Łepkowskiego w 1834, zob. przyp. 5 — list S. Odrzy-
wolskiego do J. Łepkowskiego.

30 S. Tomko wic z, Kronika krakowska [z lat
1891—1900] [w:] Józefa Czecha kalendarz krakowski,

130

Kraków [1892—1903]; Księga sprawozdań z oględzin i po-
siedzeń Komitetu wykonawczego restauracji kaplicy Zyg-
muntowskiej, rkps, Archiwum Krakowskiej Kapituły Me-
tropolitalnej w Krakowie; Dziennik budowy z restaura-
cji kaplicy Zygmuntowskiej, rozpoczęty 29 lipca 1891 r.,
ibidem.

31 T o m k o w i c z, Kronika krakowska z Roku Pań-
skiego 1891..., s. 54.

32 Mossakowski, Zmiany kamiennej dekoracji...