Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (16.1954)

MICHAŁ WALICKI


II. 5. Fragment Hołdu Trzech Króli 1. poł. w. XVI.
Niedźwiedź, pow. miechowski, kościół par. (Fot. W.
Gumuła)
sztuka Cranacha wkracza na tę wielką drogę, która
sens malarstwa widzi w odbiciu rzeczywistości, i taką
na ogół pozostaje do końca lat 20-tych.
Wpływ pędzla Łukasza Cranacha na kraje ościen-
ne jest ewidentny, aczkolwiek interpretowany bywa

często zbyt dosłownie, bez wzięcia pod uwagę
autonomiczności podobnych rozwiązań, pow-
stających niezależnie obok siebie. Przypadko-
we zbieżności ujęcia często nie mają nic
wspólnego z osobistym oddziaływaniem jego
kręgu. Niemniej, oddziaływanie bezpośrednie
jego warsztatu istnieje, jest faktem niespor-
nym17. Na terenie małopolskim uchwytne jest
ono już zapewne przed 1520 r.; sądzę, że
uda się z biegiem czasu i postępujących ba-
dań przesunąć jeszcze wstecz tę datę. Po-
dobnie rzecz ma się na Śląsku18 i Pomorzu.
Rozpoznanie polskiego materiału zabytkowe-
go może przynieść nie byle jakie dalsze nie-
spodzianki. Jeśli się zważy, że nie znamy żad-
nych bliższych szczegółów z życia Cranacha
przez całe pierwsze trzydzieści lat jego ży-
cia, z drugiej zaś strony, skonfrontuje się
to milczenie źródeł pisanych ze znaczną sto-
sunkowo ilością dzieł jego i jego warsztatu
(i to nieraz z wczesnego okresu artysty),
znajdujących się niegdyś w Polsce lub do-
tąd jeszcze przechowywanych na ziemiach
Polski (chociażby „Stygmatyzacja św. Fran-
ciszka11 z Zawady pod Myślenicami, obec-
nie we Wiedniu, obraz M. Boskiej z Sul-
mierzyc pod Częstochową, obraz M. Boskiej
z Muzeum Diec. w Sandomierzu, obraz M.
Boskiej z 1526 roku w kościele w Książu [il. 11],
obraz Rodziny NMP. z kościoła Karmelitów
w Warszawie19, obraz M. Boskiej [warsztat
lub szkoła] z kościoła w Raciborowicach,
liczne obrazy w zbiorach prywatnych oraz
wzmiankowane w dawnych inwentarzach
magnackich i mieszczańskich); gdy zestawi się
z wymową tych faktów współmierny Cranachowi styl
„Bitwy pod Orszą“ czy samo epitafium Sakrana —
nęcącym wtedy zdaje się być domysł o jakichś
bliższych, ściślejszych, acz na razie nieokreślo-

17 Wpływy Cranacha na Czechy omawia Peśina
J., Ceska malba pozdni gotiky a renesance, Praha
1950, s. 75 i nast. Ponadto ze starszych prac por. Chy-
til K., Ceske malifstvi prvnich desitileti XVI st., Pra-
ha 1931; tenże, Vystava Cranachova v Draźddnech,
Vestnik Ceske Akademie IX (1900), s. 83. Recepcję
sztuki Cranacha na Śląsku omawia Meinert H. G.,
Das Auftreten der Renaissance in Breslau, Wrocław
1935, oraz Mueller C., Deutsche Malerei des 16. Jh. in
Schlesien, Schlesische Heimatpflege I (1935), s. 204.
Por. Burgermeister L. u. Grundmann G., Die Kunst-
denkmaler der Stadt Breslau, I-III, Wrocław 1933.
Analogiczne zjawiska na Pomorzu i na terenie Prus
Wschodnich znalazły omówienie w pracach następu-
jących: Holst N., Die deutsche Bildnissmalerei im Zeit

des Manierismus, Strassburg 1930; tenże, Die ost-
deutsche Bildnissmaler d. XVI Jh., Zeitschrift flir
Kumstgeschichte, 1932; Bethe H., Die Kunst am Hofe
der Pommerschen Herzóge, Berlin 1937; Ehrenberg H.,
Die Kunst am Hofe der Herzóge vpn Preussen, Leip-
zig-Berlin 1897. Nie znam metody ostatniej publikacji
Thielersa, Die Kultur am Hofe des Herzogs Albrecht
v. Preussen, Gottingen 1953.
18 Meinert, jw., s. 52.
19 Obecnie nieistniejący (?). Uchodził niegdyś za
dzieło wrocławskiego malarza z pocz. XVI w. (110X112
cm). Publikowany w Album Wystawy Maryańskiej
w Warszawie 1905 r., z. III-IV, Warszawa [1905], s.
40-41.

46