Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (16.1954)

JAN BiAŁOSTOĆKl


II. 5. Domenico Tintoretto, Uzdrowienie Łazarza, rysunek. British
Museum, Gab. Rycin (Fot. wg Bolletino d’Arte 1937)

kanclerzowi, że wiadomości z Wenecji mówią o roz-
poczęciu — nareszcie — pracy nad obrazami, i że —
tym razem — będą niedługo wysłane25. Jednak po ro-
ku, w czerwcu 1601 donoszono Zamoyskiemu od Mon-
telupich, iż obrazy najdalej za pół roku gotowe bę-
dą28. Robota szła widać bardzo opornie i w paździer-
niku 1602 roku dowiadujemy się z listu Samuela
Kmita, iż Ursyn Niedźwiedzki pisał z Włoch, że
wszystkie twarze są już wymalowane27. Niedźwiedzki
obciążony odpowiedzialnością za właściwe wykonanie
obrazów nakazał wstrzymanie dalszej pracy — jak
wynika z listu od Montelupiego z końca listopada
1602 r.28 — aż do chwili otrzymania wskazówki od
Zamoyskiego co do niektórych kolorów. Montelupi
prosi o wiadomości co rychlej, aby prędzej pracę nad
obrazami ukończyć było można. Odpowiedzią zapew-
ne na wymieniony list było pismo kanclerza, którego
tekst posiadamy i które zacytuję w całości, jest bo-
wiem wysoce znamienne dla stosunku Zamoyskiego
do sztuki i zamawianych obrazów w szczególności29.
Oto ów tekst w polskim (z włoskiego) przekładzie:

,,Carissimo Signore Va-
lerio Montelupi,
Otrzymałem list od me-
go Ursyna z Padwy. Pisze,
że zgodnie z mym polece-
niem udał się do Wenecji
w sprawach malarza. Obej-
rzał obrazy już prawie
wykończone. Z opisu jego
widzę dwie rzeczy, na
które należy zwrócić bacz-
ną uwagę. Po pierwsze —
było moją intencją aby
dwie tylko postacie były
wyobrażone wyraziście i
ozdobnie, a to postać sto-
jącego Zbawiciela i figura
św. Tomasza klęczącego z
ręką wyciągniętą do boku
Chrystusa; chciałem tak nie
dlatego, iżbym nie wie-
dział, że przy wydarzeniu
tym obecni byli także inni
apostołowie, ale ze wzglę-
du na szczupłość miejsca
na ołtarzu. Jeśli bowiem
umieści się tam tak wielką
ilość osób, jak to z listu
wyczytałem że uczyniono
— całość utraci jasność,
postacie główne nie będą
mogły być widziane przez
lud wyraźnie — ze wzglę-
du na wielkość kościoła
i chóru. Dlatego właśnie
posłałem wymiary długo-
ści i szerokości obrazów,
ażeby zgodnie z nimi wy-
malowane zostały owe
dwie postacie. Należy więc zwrócić uwagę, czy
te dwie główne figury są dobrze . widoczne bez
przeszkód ze strony innych postaci i czy można
je zostawić tak jak są wykonane. Jeśli jednak
są one małe i ścieśnione, tak że z daleka nie
będzie ich można jednej od drugiej dobrze od-
różnić, trzeba je przerobić wedle mojego rysunku.
Druga sprawa, którą należy mieć na wzglę-
dzie to to, że napisałem, iżby obrazy były z cedru
lub cyprysu, ponieważ te drewna nie są. podległe
zepsuciu i robactwu w takim stopniu jak inne.
Tymczasem z listu dowiaduję się, że są one z lipy
czy sosny — drewna wrażliwego i bardzo miękkie-
go. Jeśli jednak znajdą się środki i lekarstwa, któ-
re mogłyby zapobiec robactwu i gniciu — a są-
dzę, że znajdą się one z łatwością. — to niechaj
obrazy pozostaną jak są, byleby się tylko zapo-
biegło tym dwu niebezpieczeństwom, o których
mówiłem. Proszę więc, ażeby Pan polecił swym
korespondentom doglądnąć tego wszystkiego,
o czym piszę i przyłożyć się do tego, gdyż wielce
pragnę zobaczyć jak najprędzej koniec tego
dzieła'1.
Niestety tekst tego listu odnosi się do obrazów
przeznaczonych na ołtarz główny i nie da się powią-

25 Mycielski, jw., s. CLXIV (list z 5.7.1600 w Bibl.
Ord, Zam.).
26 Mycielski, jw., s. CLXVI (list Ambrożego Wy-
drużewskiego z 29.6 1601 w Bibl. Ord. Zam.).

27 Por. przypis 23.
28 Mycielski, jw., s. CLXVI (list w Bibl. Ord. Zam.).
29 Bibl. Ord. Zam. — tekst włoski podaje My-
cielski, jw., s. CLXVII.

60