DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Sawicka, Stanisława: Nieznane rysunki Andrzeja Le Brun
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38029#0082
STANISŁAWA SAWICKA
Niewielki zbiorek dawnego Uniwersytetu (ok. 270
pozycji) jest niewątpliwie zasługą Potockiego i Pi-
warskiego (pierwszego kustosza tych zbiorów już na
terenie Uniwersytetu). Narastał on aż do r. 1831.
Po konfiskacie i wywiezieniu polskich zbiorów do
Rosji po powstaniu listopadowym skonfiskowane zbio-
ry Warsz. Król. Towarzystwa Przyjaciół Nauk dołą-
czono do zbiorów uniwersyteckich i razem zbiór ten
otrzymał nazwę „Cabinet d’Alexandre”. W wyniku
rewindykacji po traktacie ryskim kolekcje te prawie
w całości wróciły w r. 1923 do Biblioteki Uniwersy-
tetu Warszawskiego 2.
Niestety druga wojna światowa uszczupliła mocno
te zbiory. Gabinet Rycin utracił ok. 60°/o swych zaso-
bów przedwojennych. Procentowo jednak większe są
straty w rycinach, niż w rysunkach. Niemniej i tu są
one bardzo dotkliwe3.
Projekt opracowania rysunków i opublikowania
ich wyboru datuje się od czasów przedwojennych.
W r. 1938 przystąpiono do opracowania naprzód szkoły
francuskiej4. Część zdjęć była zrobiona, ale poza ze-
braniem szczupłego materiału porównawczego praca
nie posunęła się dalej do wybuchu wojny.
Niestety większość wyselekcjonowanych rysun-
ków, pomieszczonych w osobnej tece, zaginęła w czasie
okupacji w r. 1944 i nie udało się ich odzyskać w cza-
sie akcji rewindykacyjnej. Zachowało się z nich jed-
nak kilkanaście dobrych fotografii i wśród nich 3 zdję-
cia z rysunków Le Bruna.
W ocalonych zbiorach znalazł się jeszcze szereg
rysunków ręki Le Bruna oraz kilka pochodzących
przypuszczalnie z jego pracowni. Rezultatem dalszych
poszukiwań było odnalezienie jeszcze dwóch rysunków
2 Historię i szczegółową charakterystykę zawarto-
ści zbioru opracował i opublikował wówczas Batowski
Z., Zbiór graficzny w Uniwersytecie Warszawskim,
Warszawa 1928.
3 Informacji o losach Gabinetu Rycin _ w czasie
wojny dostarcza artykuł St. Sawickiej, Gabinet Rycin
Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie w latach
1939—1949, Biuletyn H. S. i K. XI (1949), nr 3/4, s.
392—397.
4 Wybór rysunków szkoły francuskiej w opraco-
waniu autorki niniejszego miał być wydany przez In-
stytut Francuski w Warszawie.
6 Jest to rękopiśmienny katalog, sporządzony
w jęz. francuskim przez Jana Albertrandiego, znajdu-
jący się dziś w zbiorach Muzeum Płockiego. Tom for-
matu arkusza kancelaryjnego, oprawny w tekturę,
z tytułem na grzbiecie: Albertrandi Catalogue des
Artistes, bez sygnatury, zawiera 73 karty. Na fol. 68
znajdujemy notatkę:
Andre le Brun: Mausolee.
Un autre.
Encore un autre.
La Fortune.
Bacchantes et Satyres.
Homme tenant un cheval par la
bride.
Le meme d’un autre cóte.
Wszystkie znajdują się dziś w tekach królewskich,
Le Bruna w Muzeum Narodowym w Warszawie oraz
dwóch w zbiorach Czartoryskich w Krakowie. Niemal
wszystkie te rysunki łączy jedna cecha: są to albo ry-
sunki wykonane z rzeźb, albo projekty rzeźbiarskie.
Kilka tylko większych kompozycji wielofigurowych
mniej się tłumaczy swym przeznaczeniem.
W katalogu Albertrandiego z r. 18035 i w katalogu
sporządzonym w Rosji w poł. XIX w. przez Mikołaja
Utkina6 ówczesnego konserwatora petersburskiej Aka-
demii Sztuk Pięknych (nie bez pomocy katalogów pol-
skich, zabranych z Uniwersytetu Warszawskiego), fi-
gurowało 7 rysunków Le Bruna w zbiorze królew-
skim. Jeden z nich zaginął w czasie ostatniej wojny,
sześć jest obecnie w zbiorze. Większość omawianych
tu rysunków pochodzi z dawnej kolekcji Warsz. Tow.
Przyjaciół Nauk, 3 rysunki znalazły się w zbiorach
dawnego Uniwersytetu.
Zanim przejdziemy do właściwego tematu kilka
słów poświęcić należy przypomnieniu ważniejszych dat
z życiorysu Le Bruna i dotychczasowej najważniejszej
literatury, dotyczącej jego twórczości.
Zasługę ustalenia narodowości artysty i właściwej
pisowni jego nazwiska przypisać należy żmudnym po-
szukiwaniom archiwalnym E. Łopacińskiego, który
w archiwach wileńskich odnalazł notatkę z 30 kwiet-
nia 1818 r., odnoszącą się do wdowy po Le Brunie,
z własnoręcznym jej podpisem „Jeanne Margueritte
veuve de Bruyn, dite Le Brun“. Jest to jej plenipo-
tencja wystawiona w Wilnie dla notariusza Antonie-
go Mathieu w Metz na zarząd jej dóbr odziedziczonych
po bracie, Janie Noel Moreau w Ars nad Mozelą7.
Stanisław August wymienia go w piśmie z r. 1793
jako „Sieur Andre de Bruyne dit Le Brun”8.
z wyjątkiem poz. 5 „Bacchantes et Satyres”. Rysunek
ten zaginął w czasie ostatniej wojny. Brak wykazało
scontrum w r. 1946.
6 Odpis tzw. Katalogu Utkina, sporządzony przez
Komisję Mieszaną dla celów rewindykacji mienia pol-
skiego w r. 1921/22 znajduje się dziś w Gab. Rycin
B. U. W. Katalog ten składał się z 27 fascykułów, któ-
re oprawiono w 5 tomów. Cztery tomy zabrane przez
władze niemieckie z Bibl. Uniwersyteckiej w r. 1944,
wróciły w zbiorach rewindykowanych z Fischhorn
w r. 1946. Natomiast ostatni tom, zawierający spis za-
wartości kolekcji dołączonych do Gabinetu Rycin —
spłonął w czasie powstania warszawskiego. Spłonęły
wówczas i wszystkie odpisy, sporządzone w czasie oku-
pacji, a uwzględniające korektę przeprowadzoną już
po odzyskaniu zbioru w r. 1923724.
7 Łopaciński E., Nieznane dane archiwalne i wia-
domości źródłowe do historii sztuki Wilna..., Prace
Sekcji Hist. Sztuki T. P. N. w Wilnie III (1939), s. 84.
8 Mańkowski T., Rzeźby zbioru Stanisława Augu-
sta, Rozpr. Wydz. Filolog. P. A. U. LXVII (1948), nr 7,
s. 53. Tej samej pisowni obok „Le Brun” używa Stan.
August w instrukcji danej z Grodna Bacciarellemu
z d. 19 grudnia 1795: „II dira ou fera dire a Mile le
Bruyne que J’ai paie a son Pere ici par Mr. Friese ses
gages jusqu’ń la fin de 1’annee presente 1795”. Arch.
Gł. w Warsz. Koresp. St. Aug. vol. K. St. A. 5a
punkt 6 instrukcji.
68
Niewielki zbiorek dawnego Uniwersytetu (ok. 270
pozycji) jest niewątpliwie zasługą Potockiego i Pi-
warskiego (pierwszego kustosza tych zbiorów już na
terenie Uniwersytetu). Narastał on aż do r. 1831.
Po konfiskacie i wywiezieniu polskich zbiorów do
Rosji po powstaniu listopadowym skonfiskowane zbio-
ry Warsz. Król. Towarzystwa Przyjaciół Nauk dołą-
czono do zbiorów uniwersyteckich i razem zbiór ten
otrzymał nazwę „Cabinet d’Alexandre”. W wyniku
rewindykacji po traktacie ryskim kolekcje te prawie
w całości wróciły w r. 1923 do Biblioteki Uniwersy-
tetu Warszawskiego 2.
Niestety druga wojna światowa uszczupliła mocno
te zbiory. Gabinet Rycin utracił ok. 60°/o swych zaso-
bów przedwojennych. Procentowo jednak większe są
straty w rycinach, niż w rysunkach. Niemniej i tu są
one bardzo dotkliwe3.
Projekt opracowania rysunków i opublikowania
ich wyboru datuje się od czasów przedwojennych.
W r. 1938 przystąpiono do opracowania naprzód szkoły
francuskiej4. Część zdjęć była zrobiona, ale poza ze-
braniem szczupłego materiału porównawczego praca
nie posunęła się dalej do wybuchu wojny.
Niestety większość wyselekcjonowanych rysun-
ków, pomieszczonych w osobnej tece, zaginęła w czasie
okupacji w r. 1944 i nie udało się ich odzyskać w cza-
sie akcji rewindykacyjnej. Zachowało się z nich jed-
nak kilkanaście dobrych fotografii i wśród nich 3 zdję-
cia z rysunków Le Bruna.
W ocalonych zbiorach znalazł się jeszcze szereg
rysunków ręki Le Bruna oraz kilka pochodzących
przypuszczalnie z jego pracowni. Rezultatem dalszych
poszukiwań było odnalezienie jeszcze dwóch rysunków
2 Historię i szczegółową charakterystykę zawarto-
ści zbioru opracował i opublikował wówczas Batowski
Z., Zbiór graficzny w Uniwersytecie Warszawskim,
Warszawa 1928.
3 Informacji o losach Gabinetu Rycin _ w czasie
wojny dostarcza artykuł St. Sawickiej, Gabinet Rycin
Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie w latach
1939—1949, Biuletyn H. S. i K. XI (1949), nr 3/4, s.
392—397.
4 Wybór rysunków szkoły francuskiej w opraco-
waniu autorki niniejszego miał być wydany przez In-
stytut Francuski w Warszawie.
6 Jest to rękopiśmienny katalog, sporządzony
w jęz. francuskim przez Jana Albertrandiego, znajdu-
jący się dziś w zbiorach Muzeum Płockiego. Tom for-
matu arkusza kancelaryjnego, oprawny w tekturę,
z tytułem na grzbiecie: Albertrandi Catalogue des
Artistes, bez sygnatury, zawiera 73 karty. Na fol. 68
znajdujemy notatkę:
Andre le Brun: Mausolee.
Un autre.
Encore un autre.
La Fortune.
Bacchantes et Satyres.
Homme tenant un cheval par la
bride.
Le meme d’un autre cóte.
Wszystkie znajdują się dziś w tekach królewskich,
Le Bruna w Muzeum Narodowym w Warszawie oraz
dwóch w zbiorach Czartoryskich w Krakowie. Niemal
wszystkie te rysunki łączy jedna cecha: są to albo ry-
sunki wykonane z rzeźb, albo projekty rzeźbiarskie.
Kilka tylko większych kompozycji wielofigurowych
mniej się tłumaczy swym przeznaczeniem.
W katalogu Albertrandiego z r. 18035 i w katalogu
sporządzonym w Rosji w poł. XIX w. przez Mikołaja
Utkina6 ówczesnego konserwatora petersburskiej Aka-
demii Sztuk Pięknych (nie bez pomocy katalogów pol-
skich, zabranych z Uniwersytetu Warszawskiego), fi-
gurowało 7 rysunków Le Bruna w zbiorze królew-
skim. Jeden z nich zaginął w czasie ostatniej wojny,
sześć jest obecnie w zbiorze. Większość omawianych
tu rysunków pochodzi z dawnej kolekcji Warsz. Tow.
Przyjaciół Nauk, 3 rysunki znalazły się w zbiorach
dawnego Uniwersytetu.
Zanim przejdziemy do właściwego tematu kilka
słów poświęcić należy przypomnieniu ważniejszych dat
z życiorysu Le Bruna i dotychczasowej najważniejszej
literatury, dotyczącej jego twórczości.
Zasługę ustalenia narodowości artysty i właściwej
pisowni jego nazwiska przypisać należy żmudnym po-
szukiwaniom archiwalnym E. Łopacińskiego, który
w archiwach wileńskich odnalazł notatkę z 30 kwiet-
nia 1818 r., odnoszącą się do wdowy po Le Brunie,
z własnoręcznym jej podpisem „Jeanne Margueritte
veuve de Bruyn, dite Le Brun“. Jest to jej plenipo-
tencja wystawiona w Wilnie dla notariusza Antonie-
go Mathieu w Metz na zarząd jej dóbr odziedziczonych
po bracie, Janie Noel Moreau w Ars nad Mozelą7.
Stanisław August wymienia go w piśmie z r. 1793
jako „Sieur Andre de Bruyne dit Le Brun”8.
z wyjątkiem poz. 5 „Bacchantes et Satyres”. Rysunek
ten zaginął w czasie ostatniej wojny. Brak wykazało
scontrum w r. 1946.
6 Odpis tzw. Katalogu Utkina, sporządzony przez
Komisję Mieszaną dla celów rewindykacji mienia pol-
skiego w r. 1921/22 znajduje się dziś w Gab. Rycin
B. U. W. Katalog ten składał się z 27 fascykułów, któ-
re oprawiono w 5 tomów. Cztery tomy zabrane przez
władze niemieckie z Bibl. Uniwersyteckiej w r. 1944,
wróciły w zbiorach rewindykowanych z Fischhorn
w r. 1946. Natomiast ostatni tom, zawierający spis za-
wartości kolekcji dołączonych do Gabinetu Rycin —
spłonął w czasie powstania warszawskiego. Spłonęły
wówczas i wszystkie odpisy, sporządzone w czasie oku-
pacji, a uwzględniające korektę przeprowadzoną już
po odzyskaniu zbioru w r. 1923724.
7 Łopaciński E., Nieznane dane archiwalne i wia-
domości źródłowe do historii sztuki Wilna..., Prace
Sekcji Hist. Sztuki T. P. N. w Wilnie III (1939), s. 84.
8 Mańkowski T., Rzeźby zbioru Stanisława Augu-
sta, Rozpr. Wydz. Filolog. P. A. U. LXVII (1948), nr 7,
s. 53. Tej samej pisowni obok „Le Brun” używa Stan.
August w instrukcji danej z Grodna Bacciarellemu
z d. 19 grudnia 1795: „II dira ou fera dire a Mile le
Bruyne que J’ai paie a son Pere ici par Mr. Friese ses
gages jusqu’ń la fin de 1’annee presente 1795”. Arch.
Gł. w Warsz. Koresp. St. Aug. vol. K. St. A. 5a
punkt 6 instrukcji.
68