Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (16.1954)

JOANNA KĄKOLEWSKA


II. 1. Józef Peszka, autoportret. Fragment portretu zbiorowego rodziny
artysty. (Fot. Z. Tomaszewska)

bolewskiego i Ignacego Zakrzewskiego0 przede wszy-
stkim doskonały wizerunek Stanisława Kublickiego7,
który to obraz — opierając się na wzmiance Smoleń-
skiego — datować trzeba na r. 17908. Portret Kublic-
kiego, posła na Sejm Czteroletni — szczytowe osiąg-
nięcie w dorobku malarskim Peszki — wyróżnia się
siłą i trafnością charakterystyki. Bardzo ważnym zja-
wiskiem jest podkreślenie przez artystę w rysach twa-
B Wł. Muzeum Narodowe w W-wie, ol. pł., nr inw.
2685, 2691, 186209.
7 Wł. Muzeum Narodowe w W-wie, ol. pł., Naro-
dowa Galeria Sztuki Polskiej, nr inw. 2689.

rzy i stroju portretowanego pol-
skiej odrębności narodowej. Do-
bitna charakterystyka modela
wiąże to dzieło z rodzimym sar-
mackim malarstwem polskim.
Obok portretu Kublickiego,
który jest doskonałym przykła-
dem malarstwa portretowego zry-
wającego z kosmopolitycznym
idealizowaniem i pozycją tkwiącą
silnie w nurcie narodowo-reali-
stycznym, podkreślić należy rów-
nież pewną nowość w ujęciu
portretu Hugona Kołłątaja z ro-
ku 17919. W ujęciu tym, poza
wiernym oddaniem zewnętrznego
podobieństwa modela, artysta,
dzięki wprowadzeniu szeregu ak-
cesoriów, jak również symbolicz-
nej postaci sprawiedliwości, okre-
śla postawę wewnętrzną portre-
towanego i jego historyczną rolę.
Peszka, portretując Kołłątaja w
roku uchwalenia Konstytucji 3
Maja pragnie przede wszystkim
podkreślić fakt zaangażowania
swego modela w służbie postępo-
wej, szlachetnej idei.
Spośród nieznanych faktów z
życia malarza, przypadających na
okres warszawski, należy pod-
nieść sprawę udzielenia Peszce
protekcji biskupa Massalskiego,
który mu ułatwił wstęp do pry-
watnej szkoły Smuglewicza, bli-
skie kontakty artysty z kręgiem
postępowych działaczy doby Sej-
mu Czteroletniego’ z Kołłątajem
aa czele — wreszcie fakt kilka-
krotnego zetknięcia się Peszki z
królem, co nie odegrało zresztą
żadnej roli w życiu artysty10.
Okres zamykający się w granicach lat 1793—1812
to okres wędrownego trybu życia malarza. W latach
tych Peszka odwiedza szereg miejscowości na terenach
wschodnich poczynając od Wilna, Grodna, Nieświeża
aż po Petersburg i Moskwę. Dzięki analizie „Curricu-
lum vitae“, jak również wielu nieznanych dotychczas
pozycji dorobku artystycznego, głównie prac pejzażo-
wych, udało się dokładniej niż ma to miejsce w zna-
8 Smoleński W., jw., s. 19.
9 Wł. Muzeum Narodowego w Warszawie, ol. pł.,
Narodowa Galeria Sztuki Polskiej, nr inwentarza 5157.
10 Bibl. Jagiellońska, rkp. 5396, jw., s. 65-68.

136