DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Białostocki, Jan: Weneckie zamówienia Zygmunta, 3
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38029#0189
WENECKIE ZAMÓWIENIA ZYGMUNTA III
Cóż wiemy bliższego o włoskich a ściślej o wene-
ckich zamówieniach malarskich Zygmunta III?
Już Skrudlik w swej pracy o Dolafoelli informo-
wał, iż Zygmunt III „zamówił parę oibrazów u Vassi-
lacchiego" (którego starał się sprowadzić na swój
dwór)7, również Tomkiewicz wspomina, iż „wiado-
mo, że król nabywał [w Wenecji] obrazy Vassilacchie-
go“8. Autorowie ci nie informują nas jednak bliżej
o jakie to malowidła chodzi. Jest jedynie od dawna
rzeczą wiadomą, iż Zygmunt III zamówił w Wenecji
u Palmy młodszego obraz przeznaczony do ołtarza
wielkiego warszawskiej katedry św. Jana9. Obraz
ten — niestety — jak wiadomo uległ zniszczeniu pod-
czas ostatniej wojny.
Przy tak niepełnym stanie naszej wiedzy o za-
mówieniach dokonywanych w malarskich warsztatach
Wenecji przez Zygmunta III każda wiadomość pozwa-
lająca na ściślejsze ustalenie dzieł przez króla zakupy-
wanych może mieć znaczenie dla przyszłego dziej opi-
sa polskiego zbieractwa i — jak sądzę — zasługuje
na opublikowanie. Wiadomości takie znajdujemy
w książce przedstawiającej dzieje malarstwa wenec-
kiego, wydanej w r. 1648 przez Carlo Ridolfiego pod
pretensjonalnym tytułem Delie Maraviglie delVarte
overo delle vite degl’illustri pittori veneti e dello sta-
to10 *. W „Żywocie Palmy młodszego" Ridolfi pisze:
Al Re Sigismondo III. di Polonia fece ancora
parte della favola di Psiche, e per lo Duomo di
Varsavia la tavola di Christo al Giordano11. (I)
„Część baśni o Psyche" oznacza zapewne kilka
obrazów cyklu poświęconego temu tematowi. Istotnie
— dalszą część malował właśnie wspomniany wyżej
Vassilacchi — Aliense, którego król usiłował na dwór
swój sprowadzić i który nie skorzystał z zaproszenia,
polecając swego ucznia Dolabellę12. Czytamy o tym
w obszernym ustępie w biografii Vassilacchiego, któ-
rą umieszcza Ridolfi13:
Gli furono ordinate in questo mentre per lo
Re Sigismondo III. di Polonia la favola di Diana
7 Skrudlik M., Tomasz Dolabella, jego życie i dzie-
ła. Ustęp z dziejów malarstwa XVII stulecia w Polsce,
Rocznik Krakowski XVI (1914), s. 99; także Le-
chicki Cz., jw., s. 182.
8 Tomkiewicz, jw., s. 24,
9 Madonna ze św. Janem Chrzcicielem i św. Sta-
nisławem. Obraz został wywieziony do Paryża przez
Napoleona w 1807 r. (Warszawa miała dostarczyć do
„Musee Napoleon" 6 obrazów, por. Saulnier C., Les
Conquetes artistiąues de la Revolution et de VEmpi-
re, Paris 1902, s. 69), na jego miejsce namalował kom-
pozycję o analogicznym temacie sędziwy już wów-
czas Bacciarelli (por. Mańkowski T., Marcello Baccia-
relli, Prace K. H. S. X, 1952, s. 29, i!. 10), obraz Palmy
powrócił po kongresie wiedeńskim (por. Skrudlik, jw.,
s. 93, powołujący się na korespondencję w archiwum
kościoła św. Jana w Warszawie, dotyczącą zamówie-
nia obrazu u Palmy). Kiedy nastąpiło zamówienie nie
wiadomo, informacje o dacie wystawienia przez króla
ołtarza głównego w katedrze wahają się: Czajewski
W. (Katedra św. Jana w Warszawie, Warszawa 1899,
s. 69-70) twierdzi, że ołtarz wystawiono w 1610 (tenże
autor podaje bałamutną wiadomość o Palmie: „za-
prosił go do Polski Zygmunt, wskutek rekomendacji
księcia Urbino"); Lechicki (jw., s. 192) podaje funda-
cję ołtarza na r. 1618 (podobnie Kurowski F. K. ks,,
Pamiątki miasta Warszawy II, Warszawa 1949, s. 21).
Por. też Tygodnik Illustr. 1865, XI, s. 90 oraz Venturi
A., Storia dell’Arte Italiana, IX/VII, Milano 1934, s. 238.
eon Calisto al bagno & altre Poesie, delle quali in-
vaghitosi il Re, lo fece invitare alia corte con ho-
norevole sfipendio. Ma essendo quegli awezzo
a commodi di sua casa, rifiutó cosi bella occasio-
ne, mandandovi Tomaso Dolobella accennato
suo discepolo, di cui, come si disse, valevasi
talhor nelle opere sue, il quale con molto minor
merito del Maestro, avvanzatosi nella Regia gra-
tia, fece acquisto di molte ricchezze. Dipinse anco
per lo medesimo Re parte della favola di Psiche,
compartita col Palma; e piaciuta l‘opera di Anto-
nio, gli comise poi una tela col martirio di Sant’
Orsola, quale condusse con molta diligenza, e nelle
coperte14 fece i santi Vladislao, Demetrio & altri
Santi, havuti in divotione dal Re, e per quella
degna operatione fu con regie lettere commendato
e presentato di alcuni doni. (II)
Informacja Ridolfiego pozbawiona jest niestety
dat. Trzeba więc spróbować ustalić granice chronolo-
giczne królewskich zamówień wyzyskując inne dane.
Pierwszy cykl obrazów, czy obraz pojedynczy z histo-
rią Diany i Calisto i inne malowidła o tematach za-
czerpniętych z poezji zamówiony został u Vassilacchie-
go, zanim Dolabella przybył do Polski — bo te właśnie
obrazy skłoniły króla do zaproszenia Vassilacchiego,
co z kolei sprowadziło do Polski Dolabellę —a więc
przed r. 160015 *. Wydaje się więc, że można by połą-
czyć z tymi pierwszymi malowidłami Vassilacchiego
informację zawartą w liście Firleja o „weneckich" ob-
razach w „najweselszym" pokoju. Informacja ta po-
chodzi z kwietnia 1599 r.19 *. Ponieważ pożar zniszczył
wnętrza zamkowe w r. 159517, można przyjąć, że ob-
razy mitologiczne, zawierające m. i. historię Diany
i Calisto, zostały wykonane w Wenecji po 1595 a przed
pierwszymi miesiącami 1599 r. Cykl Psyche powstał
zapewne w pierwszych latach XVII wieku; w latach
1602 — 1603' Vassilacchi współpracował z Palmą przy
dekoracji malarskiej katedry w Salo18. Późne lata ży-
cia Vassilacchiego zakłócone były rozlicznymi przy-
krościami i długotrwałym sporem właśnie z Palmą,
10 Herausgegeben von Detlev Frhr. von Hadeln,
Berlin 1914 (I vol.) — 1924 (II vol.). — W cytatach
częściowo unowocześniam pisownię włoską.
11 Ridolfi, jw., II, s. 194-195. Oczywiście temat
obrazu warszawskiego określony został błędnie, na co
zwrócił uwagę Hadeln w komentarzu cytowanego wy-
dania (por. nota 1, s. 195).
12 Ridolfi, jw., II, s. 212 i 214.
33 Ridolfi, jw., II, s. 214.
14 Nie jest jasne, co należy rozumieć przez owe
„coperte", na których miał Vassilacchi wymalować
świętych, m. i. Władysława i Demetriusza. Skoro mo-
wa o obrazie św. Urszuli malowanym na płótnie („una
tela") trudno sobie wyobrazić, iżby stanowił on część
tryptyku. Była to może zasłona, a raczej zasłony,
którymi obraz zakrywano i które odsłaniano jedynie
w uroczystych momentach.
15 Data przybycia Dolabelli: Skrudlik, jw., s. 99;
ostatnio Tomkiewicz W. w skrypcie Sztuka polska
czasów nowożytnych, cz. I, Warszawa 1952, s. 203;
także Starzyński J„ Tomasz Dolabella, Polski Słow-
nik Biograficzny V (1939-1946), s. 284.
16 Mańkowski, jw., s. 56.
17 Tamże, s. 55.
18 Arslan W., Jacopo Palma (il Giovane), Thie-
me-Becker, Allgemeines Lexikon der bildenden Kiinst-
ler XXVI (1932), s. 176. Także Ridolfi i komentarz
Hadelna, por. wyd. jw. II, s. 215.
163
Cóż wiemy bliższego o włoskich a ściślej o wene-
ckich zamówieniach malarskich Zygmunta III?
Już Skrudlik w swej pracy o Dolafoelli informo-
wał, iż Zygmunt III „zamówił parę oibrazów u Vassi-
lacchiego" (którego starał się sprowadzić na swój
dwór)7, również Tomkiewicz wspomina, iż „wiado-
mo, że król nabywał [w Wenecji] obrazy Vassilacchie-
go“8. Autorowie ci nie informują nas jednak bliżej
o jakie to malowidła chodzi. Jest jedynie od dawna
rzeczą wiadomą, iż Zygmunt III zamówił w Wenecji
u Palmy młodszego obraz przeznaczony do ołtarza
wielkiego warszawskiej katedry św. Jana9. Obraz
ten — niestety — jak wiadomo uległ zniszczeniu pod-
czas ostatniej wojny.
Przy tak niepełnym stanie naszej wiedzy o za-
mówieniach dokonywanych w malarskich warsztatach
Wenecji przez Zygmunta III każda wiadomość pozwa-
lająca na ściślejsze ustalenie dzieł przez króla zakupy-
wanych może mieć znaczenie dla przyszłego dziej opi-
sa polskiego zbieractwa i — jak sądzę — zasługuje
na opublikowanie. Wiadomości takie znajdujemy
w książce przedstawiającej dzieje malarstwa wenec-
kiego, wydanej w r. 1648 przez Carlo Ridolfiego pod
pretensjonalnym tytułem Delie Maraviglie delVarte
overo delle vite degl’illustri pittori veneti e dello sta-
to10 *. W „Żywocie Palmy młodszego" Ridolfi pisze:
Al Re Sigismondo III. di Polonia fece ancora
parte della favola di Psiche, e per lo Duomo di
Varsavia la tavola di Christo al Giordano11. (I)
„Część baśni o Psyche" oznacza zapewne kilka
obrazów cyklu poświęconego temu tematowi. Istotnie
— dalszą część malował właśnie wspomniany wyżej
Vassilacchi — Aliense, którego król usiłował na dwór
swój sprowadzić i który nie skorzystał z zaproszenia,
polecając swego ucznia Dolabellę12. Czytamy o tym
w obszernym ustępie w biografii Vassilacchiego, któ-
rą umieszcza Ridolfi13:
Gli furono ordinate in questo mentre per lo
Re Sigismondo III. di Polonia la favola di Diana
7 Skrudlik M., Tomasz Dolabella, jego życie i dzie-
ła. Ustęp z dziejów malarstwa XVII stulecia w Polsce,
Rocznik Krakowski XVI (1914), s. 99; także Le-
chicki Cz., jw., s. 182.
8 Tomkiewicz, jw., s. 24,
9 Madonna ze św. Janem Chrzcicielem i św. Sta-
nisławem. Obraz został wywieziony do Paryża przez
Napoleona w 1807 r. (Warszawa miała dostarczyć do
„Musee Napoleon" 6 obrazów, por. Saulnier C., Les
Conquetes artistiąues de la Revolution et de VEmpi-
re, Paris 1902, s. 69), na jego miejsce namalował kom-
pozycję o analogicznym temacie sędziwy już wów-
czas Bacciarelli (por. Mańkowski T., Marcello Baccia-
relli, Prace K. H. S. X, 1952, s. 29, i!. 10), obraz Palmy
powrócił po kongresie wiedeńskim (por. Skrudlik, jw.,
s. 93, powołujący się na korespondencję w archiwum
kościoła św. Jana w Warszawie, dotyczącą zamówie-
nia obrazu u Palmy). Kiedy nastąpiło zamówienie nie
wiadomo, informacje o dacie wystawienia przez króla
ołtarza głównego w katedrze wahają się: Czajewski
W. (Katedra św. Jana w Warszawie, Warszawa 1899,
s. 69-70) twierdzi, że ołtarz wystawiono w 1610 (tenże
autor podaje bałamutną wiadomość o Palmie: „za-
prosił go do Polski Zygmunt, wskutek rekomendacji
księcia Urbino"); Lechicki (jw., s. 192) podaje funda-
cję ołtarza na r. 1618 (podobnie Kurowski F. K. ks,,
Pamiątki miasta Warszawy II, Warszawa 1949, s. 21).
Por. też Tygodnik Illustr. 1865, XI, s. 90 oraz Venturi
A., Storia dell’Arte Italiana, IX/VII, Milano 1934, s. 238.
eon Calisto al bagno & altre Poesie, delle quali in-
vaghitosi il Re, lo fece invitare alia corte con ho-
norevole sfipendio. Ma essendo quegli awezzo
a commodi di sua casa, rifiutó cosi bella occasio-
ne, mandandovi Tomaso Dolobella accennato
suo discepolo, di cui, come si disse, valevasi
talhor nelle opere sue, il quale con molto minor
merito del Maestro, avvanzatosi nella Regia gra-
tia, fece acquisto di molte ricchezze. Dipinse anco
per lo medesimo Re parte della favola di Psiche,
compartita col Palma; e piaciuta l‘opera di Anto-
nio, gli comise poi una tela col martirio di Sant’
Orsola, quale condusse con molta diligenza, e nelle
coperte14 fece i santi Vladislao, Demetrio & altri
Santi, havuti in divotione dal Re, e per quella
degna operatione fu con regie lettere commendato
e presentato di alcuni doni. (II)
Informacja Ridolfiego pozbawiona jest niestety
dat. Trzeba więc spróbować ustalić granice chronolo-
giczne królewskich zamówień wyzyskując inne dane.
Pierwszy cykl obrazów, czy obraz pojedynczy z histo-
rią Diany i Calisto i inne malowidła o tematach za-
czerpniętych z poezji zamówiony został u Vassilacchie-
go, zanim Dolabella przybył do Polski — bo te właśnie
obrazy skłoniły króla do zaproszenia Vassilacchiego,
co z kolei sprowadziło do Polski Dolabellę —a więc
przed r. 160015 *. Wydaje się więc, że można by połą-
czyć z tymi pierwszymi malowidłami Vassilacchiego
informację zawartą w liście Firleja o „weneckich" ob-
razach w „najweselszym" pokoju. Informacja ta po-
chodzi z kwietnia 1599 r.19 *. Ponieważ pożar zniszczył
wnętrza zamkowe w r. 159517, można przyjąć, że ob-
razy mitologiczne, zawierające m. i. historię Diany
i Calisto, zostały wykonane w Wenecji po 1595 a przed
pierwszymi miesiącami 1599 r. Cykl Psyche powstał
zapewne w pierwszych latach XVII wieku; w latach
1602 — 1603' Vassilacchi współpracował z Palmą przy
dekoracji malarskiej katedry w Salo18. Późne lata ży-
cia Vassilacchiego zakłócone były rozlicznymi przy-
krościami i długotrwałym sporem właśnie z Palmą,
10 Herausgegeben von Detlev Frhr. von Hadeln,
Berlin 1914 (I vol.) — 1924 (II vol.). — W cytatach
częściowo unowocześniam pisownię włoską.
11 Ridolfi, jw., II, s. 194-195. Oczywiście temat
obrazu warszawskiego określony został błędnie, na co
zwrócił uwagę Hadeln w komentarzu cytowanego wy-
dania (por. nota 1, s. 195).
12 Ridolfi, jw., II, s. 212 i 214.
33 Ridolfi, jw., II, s. 214.
14 Nie jest jasne, co należy rozumieć przez owe
„coperte", na których miał Vassilacchi wymalować
świętych, m. i. Władysława i Demetriusza. Skoro mo-
wa o obrazie św. Urszuli malowanym na płótnie („una
tela") trudno sobie wyobrazić, iżby stanowił on część
tryptyku. Była to może zasłona, a raczej zasłony,
którymi obraz zakrywano i które odsłaniano jedynie
w uroczystych momentach.
15 Data przybycia Dolabelli: Skrudlik, jw., s. 99;
ostatnio Tomkiewicz W. w skrypcie Sztuka polska
czasów nowożytnych, cz. I, Warszawa 1952, s. 203;
także Starzyński J„ Tomasz Dolabella, Polski Słow-
nik Biograficzny V (1939-1946), s. 284.
16 Mańkowski, jw., s. 56.
17 Tamże, s. 55.
18 Arslan W., Jacopo Palma (il Giovane), Thie-
me-Becker, Allgemeines Lexikon der bildenden Kiinst-
ler XXVI (1932), s. 176. Także Ridolfi i komentarz
Hadelna, por. wyd. jw. II, s. 215.
163