DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Gostyński, Tadeusz: Arkadia podwarszawska i zespół parkowy St. H. Lubomirskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38029#0198
TADEUSZ GOSTYŃSKI
Siódmą fundacją Lubomirskiego na tym terenie
był dom stojący tuż przy kościele, po stronie zachod-
niej za drogą. Był to szpital dla ubogich31. Wygląd
zewnętrzny jego znamy z fresku znajdującego się
w kościele, koło ołtarza. Po likwidacji szpitalika po-
siadłość wróciła do Lubomirskich. Budynek uległ
zniszczeniu w czasie ostatniej wojny.
Pawilony te rozrzucone w wielkim zespole parko-
wo-przestrzennym, różniły się od siebie przeznacze-
niem i kształtem. Charakterystycznym jest powiąza-
nie trzech z nich z wodą. Przebijały tu być może
wspomnienia holenderskie Tylmana. Tylman z Ga-
meren był nie tylko budowniczym, ale również plani-
stą i architektem-ogrodnikiem. Wszystkie pawilony
31 Archiwum Radziwiłłowskie Nieś w., rkps 60
Manuskrypt ręką własną ks. Pawła Sapiehy, opata
Paradyskiego. R. 1694 (Wypisy E. Łopacińskiego, jw.).
Na przeciwko kościoła Szpitala, na dole mają być
ubodzy, na górze soeur de la charite. Był to zdaje się
dawny dwór czerniakowski, być może jeszcze
z XVI-go wieku, który Lubomirski tylko przebudo-
wał.
i otaczające je tereny zielone czy parki powiązał ze so-
bą siecią dróg.
Zwrócić warto uwagę, że pawilon czerniakowski
odegrał pewną rolę w historii architektury w Polsce.
Od XVI w. zaczęto wznosić obok oficjalnych i zim-
nych murów wielkich pałaców, willowe rezydencje
i zamieszkiwać czasowo w ogrodowych pawilonach
(Wola Justowska, oba Prądniki, Łobzów). Wielkie kom-
pozycje parkowo-przestrzenne znane w Polsce już
w XVI w., kontynuowane były za Wazów i zwłaszcza
w 2. poł. w. XVII32. Zespół ujazdowsko-czerniakowski
nie był więc pierwszym, ale zdaje się był najwięk-
szym zespołem parkowo-przestrzennym w XVII w.
32 Pawilony rozrywkowo wypoczynkowe: domki
myśliwskie, samotnie, łazienki, „casina“, „maisons de
plaisance11 i „maisons a faire des eolations11 zakładane
były zawsze w odległości kilku kilometrów od głów-
nego pałacu, jak za czasów Sobieskiego Bażantarnia,
czy późniejsze Natolin i Rozkosz. Por. Lorentz S., Na-
tolin, Warszawa 1948, s. 7, oraz Wegner J., jw.
11. 9. >Dworek w Czerniakowie, rzut poziomy piwnic
(wg pomiaru A. Ostrasza i M. Rosochackiego 1953)
172
Siódmą fundacją Lubomirskiego na tym terenie
był dom stojący tuż przy kościele, po stronie zachod-
niej za drogą. Był to szpital dla ubogich31. Wygląd
zewnętrzny jego znamy z fresku znajdującego się
w kościele, koło ołtarza. Po likwidacji szpitalika po-
siadłość wróciła do Lubomirskich. Budynek uległ
zniszczeniu w czasie ostatniej wojny.
Pawilony te rozrzucone w wielkim zespole parko-
wo-przestrzennym, różniły się od siebie przeznacze-
niem i kształtem. Charakterystycznym jest powiąza-
nie trzech z nich z wodą. Przebijały tu być może
wspomnienia holenderskie Tylmana. Tylman z Ga-
meren był nie tylko budowniczym, ale również plani-
stą i architektem-ogrodnikiem. Wszystkie pawilony
31 Archiwum Radziwiłłowskie Nieś w., rkps 60
Manuskrypt ręką własną ks. Pawła Sapiehy, opata
Paradyskiego. R. 1694 (Wypisy E. Łopacińskiego, jw.).
Na przeciwko kościoła Szpitala, na dole mają być
ubodzy, na górze soeur de la charite. Był to zdaje się
dawny dwór czerniakowski, być może jeszcze
z XVI-go wieku, który Lubomirski tylko przebudo-
wał.
i otaczające je tereny zielone czy parki powiązał ze so-
bą siecią dróg.
Zwrócić warto uwagę, że pawilon czerniakowski
odegrał pewną rolę w historii architektury w Polsce.
Od XVI w. zaczęto wznosić obok oficjalnych i zim-
nych murów wielkich pałaców, willowe rezydencje
i zamieszkiwać czasowo w ogrodowych pawilonach
(Wola Justowska, oba Prądniki, Łobzów). Wielkie kom-
pozycje parkowo-przestrzenne znane w Polsce już
w XVI w., kontynuowane były za Wazów i zwłaszcza
w 2. poł. w. XVII32. Zespół ujazdowsko-czerniakowski
nie był więc pierwszym, ale zdaje się był najwięk-
szym zespołem parkowo-przestrzennym w XVII w.
32 Pawilony rozrywkowo wypoczynkowe: domki
myśliwskie, samotnie, łazienki, „casina“, „maisons de
plaisance11 i „maisons a faire des eolations11 zakładane
były zawsze w odległości kilku kilometrów od głów-
nego pałacu, jak za czasów Sobieskiego Bażantarnia,
czy późniejsze Natolin i Rozkosz. Por. Lorentz S., Na-
tolin, Warszawa 1948, s. 7, oraz Wegner J., jw.
11. 9. >Dworek w Czerniakowie, rzut poziomy piwnic
(wg pomiaru A. Ostrasza i M. Rosochackiego 1953)
172