Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (16.1954)

KRONIKA

nień dotyczących twórczości i od-
biorczości sztuki w dobie renesansu.
Brakiem natury metodologicznej
(podkreślonym w wypowiedziach G.
Chmarzyńskiego i J. Starzyńskiego)
było stosunkowo luźne związanie
tematu z przemianami ideologicz-
nymi, oddziaływającymi na rozwój
form twórczości i odbiorczości oraz
zatarcie w potoczystym wykładzie
ram chronologicznnych, w których
poczynały się i rozwijały istotne
procesy, decydujące o wyrazie sztu-
ki. Na przykładach zjawisk literac-
kich tego okresu rozwinięto (Na-
dolski) zagadnienie mecenatu feu-
dalnego, dopatrując się stosunkowo
mniejszego znaczenia tej ostatniej
formy odbiorczości, niźli można to
było wywnioskować z referatu. Sła-
be zrozumienie znaczenia kultury
i nauki, nie nadążające za potrze-
bami społeczeństwa cechowało feu-
dalnych zleceniodawców.
Celem referatu „Historyczny roz-
wój badań nad sztuką polskiego od-
rodzenia” była ocena dotychczaso-
wego dorobku polskiej historii sztu-
ki, zajmującej się okresem renesan-
su. Po raz pierwszy zestawiono tu
z wielką sumiennością obfity ma-
teriał prawie kompletnej literatury
przedmiotu, porządkując go rzeczo-
wo i chronologicznie, dokonując"
jednocześnie próby wartościowania
poszczególnych prac i sylwetek ba-
daczy. Główną troską autorów było
pokazanie metod badawczych i u-
wypuklenie specjalnie ważnego dla
aktualnie przeprowadzanych badań
zagadnienia stosunku prac dawnych
i powojennych do problemów ro-
dzimości i realizmu.
W ramach periodyzacji, przyjętej
na ogół dla krytyki artystycznej (do
r. 1870, 1870—1919, 1919—39, 1944—
53), w oparciu o zobrazowanie pod-
łoża ideologicznych przemian roz-
wojowych dokonali autorzy analizy
poszczególnych okresów, wydziela-
jąc ośrodki badawcze, problemy
wymagające specjalnego podkreśle-
nia, wreszcie omawiając szczegóło-
wo, w sposób krytyczny działalność
wszystkich badaczy oraz charakter
prac syntetycznych i szczegółowych.
Z obszernego — 133-stronicowego
tekstu referatu, będącego rodzajem
krytycznej biliografii rozumowanej,
dotyczącej badań nad sztuką pol-
skiego odrodzenia, przedstawić moż-
na jedynie ogólne charakterystyki
okresów zamieszczone przez auto-
rów w poszczególnych rozdziałach
wstępnych.
W okresie pierwszym uwypuklili
oni rozpoczynający się w dobie
oświecenia postępowy nurt staro-

żytniczy, którego wynikiem by-
ły liczne prace i publikacje mate-
riałów źródłowych, opisowe i iko-
nograficzne, powstające na wzmo-
żonej fali historyzmu, zwłaszcza
w ówczesnym Królestwie. Sztuka
renesansu uwględniona była w nich
jeszcze w stopniu dużo mniejszym
aniżeli zabytki wieków średnich.
Drugi okres, w którym historia
sztuki rozwija się jako odrębna na-
uka, charakteryzuje się programem
minimalistycznym i obiektywistycz-
nym, przewagą silnego nurtu za-
chowawczego opartego z jednej
strony o elitaryzm tej dyscypliny
i częste jej arystokratyczne amator-
stwo, z drugiej zaś o uleganie wpły-
wom idealistyczno-formalistycznych
prądów burżuazyjnej nauki zachod-
niej. Wykształcają się główne o-
środki badawcze, z których krakow-
ski przoduje w tym okresie działal-
ności Łuszczkiewicza, Sokołowskie-
go oraz ich uczniów i kontynuato-
rów. Dobra strona organizacyjno-
warsztatowa oparta o Komisję Hi-
storii Sztuki A. U. oraz wzrastają-
ce jednocześnie zainteresowanie
sztuką renesansową stwarzają, iż
mimo wymienionych wad — doro-
bek materiałowy szkoły krakow-
skiej tych lat stał się podstawą
wszelkich dalszych badań.
Okres dwudziestolecia międzywo-
jennego stwarza możliwości szerzej
rozbudowanej organizacji pracy na-
ukowej w kilku czynnych ośrod-
kach uniwersyteckich. Wysiłki te
jednak odznaczają się brakiem pla-
nowości przy jednoczesnym mniej-
szym niż przed pierwszą wojną
światową zainteresowaniu proble-
matyką renesansu, w której prze-
ważają zdecydowanie zagadnienia
architektury i rzeźby. Większość
prac naukowych powstających w
tych latach cechuje eklektyzm me-
todologiczny wynikający z ulega-
nia wpływom schyłkowych osiągnięć
zachodnio-europejskiej teorii i me-
todologii sztuki, w których przewa-
żały koncepcje formalistyczne i au-
tonomistyczne. Położenie przesadne-
go akcentu na metodę porównaw-
czo-genetyczną, zbytnie uwypuklanie
roli mecenatu feudalnego, a zwłasz-
cza niewiara w wartość osiągnięć
polskiej sztuki przeszłości — oto
szczególne wady opracowań nauko-
wych powstających w tym okresie.
Mimo przewagi prac o charakterze
przyczynkowym, pojawiają się też
ujęcia syntetyczne, wśród nich roz-
prawa Komornickiego o renesanso-
wej kulturze artystycznej, będąca
według autorów najwybitniejszym
osiągnięciem dwudziestolecia w za-

kresie nauki o sztuce polskiego od-
rodzenia.
Zupełnie nowa sytuacja rysuje się
w tej dziedzinie w Polsce Ludowej,
gdy historia sztuki zdobywa meto-
dologiczne podstawy materializmu
dialektycznego i historycznego, gdy
kształtują się formy zorganizowa-
nej pracy zespołowej opartej na pla-
nowaniu wytyczającym główne kie-
runki badawcze. W r. 1951 sfor-
mułowany zostaje wyraźnie postu-
lat skoncentrowania wysiłków nau-
kowych na postępowych okresach
przeszłości artystycznej: odrodzeniu,
oświeceniu i realiźmie XIX w. Pro-
gram ten jest realizowany zwłaszcza
w latach 1952—3, gdy tematyka re-
nesansowa zdecydowanie przeważa
w pracach polskich historyków sztu-
ki. Charakterystyczne dla lat powo-
jennych są zbiorowe wysiłki uczo-
nych, oparte o instytucje badawcze
(PIS i PAN), jak: opracowanie
tomu podręcznika obejmującego o-
kres odrodzenia, konferencje prob-
lemowe w Kielcach, Poznaniu (na
temat malarstwa wielkopolskiego)
i Krakowie (na temat sztuki Stwo-
sza), czy wreszcie zespół referatów
obecnej Sesji.
Rozwój nowej metody badań —
widoczny w skutkach zwłaszcza od
r. 1950 — szedł w kierunku prze-
zwyciężenia pozostałości dwudzie-
stolecia i podkreślania przełomowej
i postępowej roli renesansu w dzie-
jach kultury i sztuki. Wysunięcie
na plan pierwszy treściowej inter-
pretacji dzieł sztuki, związanie zja-
wisk artystycznych z ogólnym tłem
życia gospodarczo - społecznego,
stworzenie nowych ram periodyza-
cyjnych, analiza takich zagadnień
jak realizm i rodzimość, to główne
zdobycze lat ostatnich, nie we
wszystkich — zwłaszcza szczegóło-
wych pracach — konsekwentnie sto-
sowane. Te ostatnie pozostały we-
dług autorów, w tyle poza planowo
organizowanymi pracami inwenta-
ryzacyjnymi, jak i coraz bardziej
dojrzałymi metodycznie ujęciami
syntetycznymi czy problemowymi.
W toku dyskusji6 * 8 podniesiono
ogromny wkład pracy autorów ze-
stawiających i porządkujących nie-
usystematyzowany dotychczas, bo-
gaty materiał. Analityczny raczej,
niż syntetyczny charakter referatu
był w dużej mierze wynikiem obec-
nego stanu badań w omawianej
dziedzinie, wymagającego przedy-

6 W dyskusji wzięli udział: J. Dut-
kiewicz, K. Estreicher, S. Lorentz,
M. Morelowski, K. Piwocki, J. Sta-
rzyński (podsumowanie).

285