DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Bartczakowa, Aldona: Kościół w służewie koło Warszawy
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38029#0379
KOŚCIÓŁ W SŁUŻEWIE KOŁO WARSZAWY
uszkodzenia, jakim uległ budynek w czasie najazdu
szwedzkiego nie zostały następnie naprawione, wsku-
tek czego popadał on w coraz większą ruinę. Wyra-
zem postępujących zniszczeń był dekret z r. 1737, za-
kazujący użytkowania kościoła z powodu niebezpie-
czeństwa, zagrażającego wiernym, przebywającym
w jego wnętrzu.
Na zlecenie Augusta Czartoryskiego, ówczesnego
właściciela Wilanowa i Służewa została przeprowa-
dzona w r. 1742 gruntowna odbudowa „a fundamen-
tis“ przy zachowaniu dotychczasowej orientacji ko-
ścioła, rozplanowania oraz części murów prezbiterium.
Budynek otrzymał nowe mury w nawie, wewnątrz
murowany strop, zamiast dotychczasowego drewnia-
nego — chór murowany z kruchtą oraz nową ceglaną
posadzką.
Szczegółowy opis budynku po tej przebudowie, za-
warty w inwentarzu z r. 1833, uzupełniają dwa widoki
kościoła na obrazach pochodzących z 2. poł. XVIII w.
i z 1. poł. XIX w., a mianowicie: 1) na obrazie Cana-
letta pt. „Widok łąk wilanowskich1' w dalekiej pers-
pektywie widać elewację północną budynku w 30 lat
po jego przebudowie; 2) obraz W. Kasprzyckiego z lat
1833—38 „Kościół w Służewie i staw w Gucinie" przed-
stawia elewację północną i wschodnią. Na obu obra-
zach uwidoczniona jest jednolita bryła kościoła z za-
znaczeniem nieznacznej różnicy wysokości prezbite-
rium i nawy oraz tak charakterystycznych dla ogól-
nej sylwety narożnych skarp i zakrystii. Na obrazie
Kasprzyckiego widoczna jest nadto malowana deko-
racja ścian zewnętrznych budynku, o której wspomi-
na inwentarz z r. 1833.
Odbudowa z r. 1742 nie zmieniła zasadniczego roz-
planowania układu budynku kościelnego, zachowując
typ jednonawowy z wydłużonym prostokątnym prez-
biterium, kryty dwuspadowym dachem, likwidując je-
dynie kaplicę od strony północnej oraz sygnaturkę na
dachu. Wygląd fasady zachodniej z tego okresu nie
jest znany.
W r. 1846 kościół w Służewie został przebudowany
i otrzymał nową fasadę według projektu architekta
F. M. Lanciego. Lanci został około r. 1844 wezwany
przez Augusta Potockiego do Wilanowa w celu doko-
nania tam szeregu prac architektonicznych. Zachowa-
na z tego czasu teka planów Lanciego dla Wilanowa
zawiera także projekty przebudowy kościoła w Słu-
żewie. Plany te obejmują: rzut poziomy, elewację po-
łudniową, dwa przekroje poprzeczne oraz projekt fa-
sady klasycystycznej. Nie zachował się projekt fasady
obecnej, widoczna jest jedynie jej boczna część wraz
z portalem na rysunku elewacji południowej. Rzut po-
ziomy budynku nie uległ żadnym zmianom. Zasadnicza
praca polegała na wzniesieniu nowej fasady z wieżą
na osi środkowej; dókorację fasady stanowią fryz ąj-
kadkowy, płyciny typu kasetonowego oraz figury śś.
Katarzyny, Franciszka i Dobrego Pasterza. W fasadzie
występuje mieszanina motywów pseudoromańskich
i renesansowych z wyraźną przewagą na rzecz tyqh
ostatnich zarówno w zasadniczej koncepcji architek-
tonicznej z wyraźnym podkreśleniem podziału pozio-
mego, jak i w niektórych motywach dekoracyjnych.
Fasada kościoła w Służewie jest charakterystyczna dla
II. 1. F. M. Lanci, projekt fasady kościoła w Służewie.
Muz. Narodowe w Warszawie.
twórczości Lanciego, ale nie stanowi w niej wybit-
niejszej pozycji. W szacie z czasów przebudowy Lan-
ciego kościół dotrwał do dnia dzisiejszego.
Wyposażenie kościoła w Służewie pochodzi z 2. poł.
XVIII w. Dekoracja rzeźbiarska ołtarza głównego,
dwóch ołtarzy bocznych oraz ambony jest przypusz-
czalnie dziełem warszawskiego warsztatu J. B. Pler-
scha. Ołtarze boczne zawierają dwa obrazy nieznanych
malarzy; jeden z nich, pochodzący z końca XVII w.
przedstawia stygmatyzację św. Franciszka, drugi zaś
z 1. poł. XIX w. — Matkę Boską Niepokalanego Po-
częcia. W nawie wisi drewniany złocony późnobaro-
kowy 32-ramienny żyrandol, ozdobiony ornamąntem
akantowym. W dzwonnicy znajduje się gotycki dzwon,
pochodzący z rozebranego w r. 1819 kościoła św. Je-
rzego w Warszawie, oraz sygnaturka z końca XVIII w.
z plakietką, przedstawiającą św. Jana Chrzciciela i z
napisem: „ioh. zacharias neuberdt fecit me var-
SOVIAE 1779“.
4
341
uszkodzenia, jakim uległ budynek w czasie najazdu
szwedzkiego nie zostały następnie naprawione, wsku-
tek czego popadał on w coraz większą ruinę. Wyra-
zem postępujących zniszczeń był dekret z r. 1737, za-
kazujący użytkowania kościoła z powodu niebezpie-
czeństwa, zagrażającego wiernym, przebywającym
w jego wnętrzu.
Na zlecenie Augusta Czartoryskiego, ówczesnego
właściciela Wilanowa i Służewa została przeprowa-
dzona w r. 1742 gruntowna odbudowa „a fundamen-
tis“ przy zachowaniu dotychczasowej orientacji ko-
ścioła, rozplanowania oraz części murów prezbiterium.
Budynek otrzymał nowe mury w nawie, wewnątrz
murowany strop, zamiast dotychczasowego drewnia-
nego — chór murowany z kruchtą oraz nową ceglaną
posadzką.
Szczegółowy opis budynku po tej przebudowie, za-
warty w inwentarzu z r. 1833, uzupełniają dwa widoki
kościoła na obrazach pochodzących z 2. poł. XVIII w.
i z 1. poł. XIX w., a mianowicie: 1) na obrazie Cana-
letta pt. „Widok łąk wilanowskich1' w dalekiej pers-
pektywie widać elewację północną budynku w 30 lat
po jego przebudowie; 2) obraz W. Kasprzyckiego z lat
1833—38 „Kościół w Służewie i staw w Gucinie" przed-
stawia elewację północną i wschodnią. Na obu obra-
zach uwidoczniona jest jednolita bryła kościoła z za-
znaczeniem nieznacznej różnicy wysokości prezbite-
rium i nawy oraz tak charakterystycznych dla ogól-
nej sylwety narożnych skarp i zakrystii. Na obrazie
Kasprzyckiego widoczna jest nadto malowana deko-
racja ścian zewnętrznych budynku, o której wspomi-
na inwentarz z r. 1833.
Odbudowa z r. 1742 nie zmieniła zasadniczego roz-
planowania układu budynku kościelnego, zachowując
typ jednonawowy z wydłużonym prostokątnym prez-
biterium, kryty dwuspadowym dachem, likwidując je-
dynie kaplicę od strony północnej oraz sygnaturkę na
dachu. Wygląd fasady zachodniej z tego okresu nie
jest znany.
W r. 1846 kościół w Służewie został przebudowany
i otrzymał nową fasadę według projektu architekta
F. M. Lanciego. Lanci został około r. 1844 wezwany
przez Augusta Potockiego do Wilanowa w celu doko-
nania tam szeregu prac architektonicznych. Zachowa-
na z tego czasu teka planów Lanciego dla Wilanowa
zawiera także projekty przebudowy kościoła w Słu-
żewie. Plany te obejmują: rzut poziomy, elewację po-
łudniową, dwa przekroje poprzeczne oraz projekt fa-
sady klasycystycznej. Nie zachował się projekt fasady
obecnej, widoczna jest jedynie jej boczna część wraz
z portalem na rysunku elewacji południowej. Rzut po-
ziomy budynku nie uległ żadnym zmianom. Zasadnicza
praca polegała na wzniesieniu nowej fasady z wieżą
na osi środkowej; dókorację fasady stanowią fryz ąj-
kadkowy, płyciny typu kasetonowego oraz figury śś.
Katarzyny, Franciszka i Dobrego Pasterza. W fasadzie
występuje mieszanina motywów pseudoromańskich
i renesansowych z wyraźną przewagą na rzecz tyqh
ostatnich zarówno w zasadniczej koncepcji architek-
tonicznej z wyraźnym podkreśleniem podziału pozio-
mego, jak i w niektórych motywach dekoracyjnych.
Fasada kościoła w Służewie jest charakterystyczna dla
II. 1. F. M. Lanci, projekt fasady kościoła w Służewie.
Muz. Narodowe w Warszawie.
twórczości Lanciego, ale nie stanowi w niej wybit-
niejszej pozycji. W szacie z czasów przebudowy Lan-
ciego kościół dotrwał do dnia dzisiejszego.
Wyposażenie kościoła w Służewie pochodzi z 2. poł.
XVIII w. Dekoracja rzeźbiarska ołtarza głównego,
dwóch ołtarzy bocznych oraz ambony jest przypusz-
czalnie dziełem warszawskiego warsztatu J. B. Pler-
scha. Ołtarze boczne zawierają dwa obrazy nieznanych
malarzy; jeden z nich, pochodzący z końca XVII w.
przedstawia stygmatyzację św. Franciszka, drugi zaś
z 1. poł. XIX w. — Matkę Boską Niepokalanego Po-
częcia. W nawie wisi drewniany złocony późnobaro-
kowy 32-ramienny żyrandol, ozdobiony ornamąntem
akantowym. W dzwonnicy znajduje się gotycki dzwon,
pochodzący z rozebranego w r. 1819 kościoła św. Je-
rzego w Warszawie, oraz sygnaturka z końca XVIII w.
z plakietką, przedstawiającą św. Jana Chrzciciela i z
napisem: „ioh. zacharias neuberdt fecit me var-
SOVIAE 1779“.
4
341