DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Walicki, Michał: Lastmaniana
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38029#0485
MICHAŁ WALICKI
LASTMANIANA
i
Niedawna jeszcze obecność w zbiorach polskich
obrazu Lastmana pod nazwą „Ofiara w Lystrze“ (il. 1)
jest dostatecznym powodem do zajęcia się twórczością
tego nauczyciela Rembrandta. Sam obraz bowiem,
o którym jest mowa1, stanowiący czołową pozycję
w dorobku artystycznym Lastmana, doczekał się uz-
nania, wyprzedzającego daleko dzisiejsze wartościowa-
nia tego płótna. Wystarczy przypomnieć, że właśnie na
cześć tego dzieła poświęcił był wykwintny panegiryk
Jost van den Vondel2, dodajmy ponadto, że już w r.
1633 uczeń Lastmana Rembrandt, doceniając wagę kon-
cepcji swego nauczyciela, notuje pośpiesznie czerwoną
kredką wrażenia, jakie był wywarł na nim ten obraz3.
Obraz jest dostatecznie znany, by go omawiać do-
kładnie. Biorąc pod uwagę fakt wywiezienia go przez
Niemców, powtórzmy raz jeszcze w ślad za Freisem4
jego opis:
„Z bramy miasta leżącego na wzgórzu, w głębi
prawej strony obrazu, wychodzi długi pochód miesz-
kańców w wieńcach na głowach, niosących dary ofiarne
i płonące pochodnie, prowadzących zwierzęta na ofiarę.
Na czele posuwającego się orszaku, na pierwszym pla-
nie obrazu od prawej stoi profilem przed ołtarzem
w pozie sakralnej kapłan, odziany w długą, zwisa-
jącą z głowy szatę, w wieńcu na głowie, trzymając
przed sobą naczynie. Za nim, z lewej strony na
1 Pochodzenie i historia obrazu: około r. 1648
w zbiorze Jana Sixa w Amsterdamie; 6. IV. 1702 na
aukcji Jana Sixa w Amsterdamie, 230 fl.; 23. XI. 1765
Gerard van Oostrun z Heusden w Hadze, 60 fl. (Oud
Holland, XIX, 1901, s. 11); 6. V. 1766 sporządzono do
obrazu złocone ramy (tamże s. 175); aukcje: 31. III.
1770, nr 3 w Hadze, 81 fl.; 14. XII. 1772 w Amsterda-
mie. — W XIX w. był własnością Ilińskich w Roma-
nowie. Ostatnio należał do Tomasza Zamoyskiego
i zdeponowany był w zbiorach Tarnowskich w Suchej.
Skonfiskowany przez Niemców w r. 1940. Por. Hof-
stede de Groot C., Quellenstudien zur hollandischen
Kunstgeschichte, 1898, I, s. 138; Martin W., Rem-
brandt en Lastman, Bulletin van den Ned. Oudhk.
Bond III, s. 265 i VII, s. 187—92; Bredius A. w Kunst-
wzniesieniu, stoją dwaj apostołowie przemawiający
do tłumu. Paweł z długą brodą w długiej, błękitno-
zielonej, powłóczystej szacie, białawo-karminowym
płaszczu, zwisającym mu z ramion, ze skrzyżowanymi
na piersiach rękami, lekko pochylony do przodu. Obok
niego, z prawej, stoi nieco cofnięty Barnaba, ze wznie-
sionymi rękami w ciemnym, brązowo-szarym przepa-
sanym w biodrach płaszczu. W głębi na prawo widocz-
ny jest fragment murów z kolumną, porosłych krze-
wami. W dole widnieje postać zapatrzona z podziwem
w apostołów, a obok, na wzniesieniu, sylwetowo po-
traktowana grupa widzów. Na pierwszym planie przed
apostołami stoi uzdrowiony przez nich mężczyzna
w szaro-zielonej szacie, nałożonej na brązowo-czerwo-
ną koszulę. Postaci stojące z lewej spoglądają nań
z pełnym podziwu zaciekawieniem. Wśród nich na uwa-
gę zasługuje postać stojąca profilem w karminowym
płaszczu i w białym turbanie na głowie. Z prawej stro-
ny za kapłanem klęczą młodzieńcy widziani z profilu
w cytrynowo-żółtych, jasnokarminowych i błękitnych
szatach, z wieńcami na głowie, trzymający różne na-
czynia i pochodnie. Bardziej na prawo klęczy stara
kobieta mająca zielonawo-liliowy, zarzucony na głowę
płaszcz, a obok niej, również w klęczącej pozie, widocz-
ny jest mężczyzna. W głębi tłumnego pochodu kroczą
grający na fletach i tamburinach. W środku tła na co-
chronik 1903, s. 30 i 36; Freise K., Pieter Lastman,
sein Leben und seine Kunst, Leipzig 1911, s. 68.
Właściwym odkrywcą obrazu jest Jerzy Mycielski,
zob. jego komunikat Mistrz Rembrandta i jego nie-
znany obraz w Polsce, Sprawozdania K. H. S. VII
(1906), s. CXXXI—CXXXII. Fotografie i reprodukcje:
pierwszy raz reprodukowany przez Brediusa w Kunst-
chronik 1903, następnie w dziele J. v. L., Amsterdam
in de XVII eeuw, 1859, V, s. 767; Le Journal de De-
bats z 20 sierpnia 1902; Koloff E., Rembrandt, Rau-
mers Historisches Taschenbuch, V (1854).
2 Freise, jw., s. 68—71.
3 Hofstede de Groot C., Die Handzeichnungen
Rembrandts. Versuch eines beschreibenden und kriti-
schen Katalogs, Bonn 1906.
4 Freise, jw., s. 68 i n.
433
LASTMANIANA
i
Niedawna jeszcze obecność w zbiorach polskich
obrazu Lastmana pod nazwą „Ofiara w Lystrze“ (il. 1)
jest dostatecznym powodem do zajęcia się twórczością
tego nauczyciela Rembrandta. Sam obraz bowiem,
o którym jest mowa1, stanowiący czołową pozycję
w dorobku artystycznym Lastmana, doczekał się uz-
nania, wyprzedzającego daleko dzisiejsze wartościowa-
nia tego płótna. Wystarczy przypomnieć, że właśnie na
cześć tego dzieła poświęcił był wykwintny panegiryk
Jost van den Vondel2, dodajmy ponadto, że już w r.
1633 uczeń Lastmana Rembrandt, doceniając wagę kon-
cepcji swego nauczyciela, notuje pośpiesznie czerwoną
kredką wrażenia, jakie był wywarł na nim ten obraz3.
Obraz jest dostatecznie znany, by go omawiać do-
kładnie. Biorąc pod uwagę fakt wywiezienia go przez
Niemców, powtórzmy raz jeszcze w ślad za Freisem4
jego opis:
„Z bramy miasta leżącego na wzgórzu, w głębi
prawej strony obrazu, wychodzi długi pochód miesz-
kańców w wieńcach na głowach, niosących dary ofiarne
i płonące pochodnie, prowadzących zwierzęta na ofiarę.
Na czele posuwającego się orszaku, na pierwszym pla-
nie obrazu od prawej stoi profilem przed ołtarzem
w pozie sakralnej kapłan, odziany w długą, zwisa-
jącą z głowy szatę, w wieńcu na głowie, trzymając
przed sobą naczynie. Za nim, z lewej strony na
1 Pochodzenie i historia obrazu: około r. 1648
w zbiorze Jana Sixa w Amsterdamie; 6. IV. 1702 na
aukcji Jana Sixa w Amsterdamie, 230 fl.; 23. XI. 1765
Gerard van Oostrun z Heusden w Hadze, 60 fl. (Oud
Holland, XIX, 1901, s. 11); 6. V. 1766 sporządzono do
obrazu złocone ramy (tamże s. 175); aukcje: 31. III.
1770, nr 3 w Hadze, 81 fl.; 14. XII. 1772 w Amsterda-
mie. — W XIX w. był własnością Ilińskich w Roma-
nowie. Ostatnio należał do Tomasza Zamoyskiego
i zdeponowany był w zbiorach Tarnowskich w Suchej.
Skonfiskowany przez Niemców w r. 1940. Por. Hof-
stede de Groot C., Quellenstudien zur hollandischen
Kunstgeschichte, 1898, I, s. 138; Martin W., Rem-
brandt en Lastman, Bulletin van den Ned. Oudhk.
Bond III, s. 265 i VII, s. 187—92; Bredius A. w Kunst-
wzniesieniu, stoją dwaj apostołowie przemawiający
do tłumu. Paweł z długą brodą w długiej, błękitno-
zielonej, powłóczystej szacie, białawo-karminowym
płaszczu, zwisającym mu z ramion, ze skrzyżowanymi
na piersiach rękami, lekko pochylony do przodu. Obok
niego, z prawej, stoi nieco cofnięty Barnaba, ze wznie-
sionymi rękami w ciemnym, brązowo-szarym przepa-
sanym w biodrach płaszczu. W głębi na prawo widocz-
ny jest fragment murów z kolumną, porosłych krze-
wami. W dole widnieje postać zapatrzona z podziwem
w apostołów, a obok, na wzniesieniu, sylwetowo po-
traktowana grupa widzów. Na pierwszym planie przed
apostołami stoi uzdrowiony przez nich mężczyzna
w szaro-zielonej szacie, nałożonej na brązowo-czerwo-
ną koszulę. Postaci stojące z lewej spoglądają nań
z pełnym podziwu zaciekawieniem. Wśród nich na uwa-
gę zasługuje postać stojąca profilem w karminowym
płaszczu i w białym turbanie na głowie. Z prawej stro-
ny za kapłanem klęczą młodzieńcy widziani z profilu
w cytrynowo-żółtych, jasnokarminowych i błękitnych
szatach, z wieńcami na głowie, trzymający różne na-
czynia i pochodnie. Bardziej na prawo klęczy stara
kobieta mająca zielonawo-liliowy, zarzucony na głowę
płaszcz, a obok niej, również w klęczącej pozie, widocz-
ny jest mężczyzna. W głębi tłumnego pochodu kroczą
grający na fletach i tamburinach. W środku tła na co-
chronik 1903, s. 30 i 36; Freise K., Pieter Lastman,
sein Leben und seine Kunst, Leipzig 1911, s. 68.
Właściwym odkrywcą obrazu jest Jerzy Mycielski,
zob. jego komunikat Mistrz Rembrandta i jego nie-
znany obraz w Polsce, Sprawozdania K. H. S. VII
(1906), s. CXXXI—CXXXII. Fotografie i reprodukcje:
pierwszy raz reprodukowany przez Brediusa w Kunst-
chronik 1903, następnie w dziele J. v. L., Amsterdam
in de XVII eeuw, 1859, V, s. 767; Le Journal de De-
bats z 20 sierpnia 1902; Koloff E., Rembrandt, Rau-
mers Historisches Taschenbuch, V (1854).
2 Freise, jw., s. 68—71.
3 Hofstede de Groot C., Die Handzeichnungen
Rembrandts. Versuch eines beschreibenden und kriti-
schen Katalogs, Bonn 1906.
4 Freise, jw., s. 68 i n.
433