Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (16.1954)

NIEZNANY OBRAZ WOUTERA CRABETHA


II. 8. Dirck van Baburen, Złożenie do grobu. Rzym, San
Pietro in Montorio.

(ii. 6) jak i Niewierny Tomasz z Amsterdamu
(il. 9) powstały pod bezpośrednim wpływem
jego obrazów. W pierwszym — Crabeth prze-
jął układ kompozycyjny postaci opadających
kaskadowo po przekątnej obrazu, jakkolwiek
spadek ten jest znacznie łagodniejszy niż
w kompozycji z Watykanu (il. 7). Również
motyw opuszczonej ręki Chrystusa jest inspi-
rowany utworem Caravaggia16. Obok tych
podobieństw są jednak i różnice. Patetyczność
i swoista teatralność kompozycji Caravaggia
złagodzona jest u Crabetha przez silniejsze
uwypuklenie momentów psychologicznych.
Uwydatnienie stanów psychicznych poszcze-
gólnych postaci związanych uczuciowo z wy-
konywaną czynnością zdradza nam artystę
północnego. Wydaje się, że pewien wpływ
wywarł tu także obraz Baburena z San Pie-
tro in Montorio w Rzymie (il. 8) bliski nastro-
jem kompozycji Crabetha. Można by z tym
ostatnim znaleźć również analogie typologicz-
ne w podobnym ujęciu twarzy Chrystusa, w
pokrewieństwie rysów apostoła całującego
rękę Jezusa z obrazu Crabetha i postaci z pod-
niesioną ręką u Baburena.163. W Niewier-
nym Tomaszu motyw prowadzenia ręki wąt-
piącego ucznia przejęty jest dosłownie z obra-
zu Caravaggia z Poczdamu (il. 10)17. Crabeth
jedynie rozbudował trójosobową scenę przez
powiększenie liczby apostołów. Ich ciężkie,
uszeregowane obok siebie posągowe kształty,
odziane w szaty o bardzo jednostajnym trak-
towaniu fałd, wprowadzają element monoto-
nii i nudy, ale z drugiej strony trudno za-
przeczyć, że posiadają jednocześnie swoistą
moc i monumentalność 18. Zróżnicowanie wy-
razów twarzy apostołów, indywidualnie rea-
gujących na niezwykłe wydarzenie, rozprasza
częściowo przykrą jednostajność. • W przeci-
wieństwie do kompozycji religijnych znacznie
mniej zależności od Caravaggia wykazują
obrazy rodzajowe Crabetha. I choć oba przy-
kłady oszustwa w kartach niewątpliwie inspi-
rowane są kompozycją Lombardczyka, zależ-
ność ich jest jednak znacznie mniejsza. Poza
samym motywem oszustwa Crabeth przejął
niewiele z jego obrazu. Na przykładzie war-
szawskim możemy zorientować się jak dale-
ką ewolucję przebył ten temat od pierwszego
ujęcia Caravaggia. Przede wszystkim otocze-
nie wartowni wojskowej zamienione zostało
na pomieszczenie kurtyzany. W związku z tym gra
w karty została urozmaicona towarzystwem kobiet.
Udział ich zmienił całkowicie atmosferę obrazu. Dra-
matyczna, pełna napięcia scena Caravaggia została
złagodzona rozwiązłą sielanką u Crabetha. Punkt cięż-
kości z psychologicznego momentu został przeniesiony
na specyficzną atmosferę domu tolerancji. Subiektyw-
ne, oparte na bardziej osobistych wzruszeniach podejś-
cie Caravaggia zastąpiło obiektywne podejście chłodne-

16 Por. Voss H., jw., s. 471.
isa w Warszawie w kość. św. Karola Boromeusza
przy ul. Chłodnej istnieje stara kopia obrazu Baburena,
por. Starzyński J., B. H. S. i K. II (1934) nr 2, s. 160.
17 Obraz z Poczdamu uznany przez Vossa za ory-
ginalne dzieło Caravaggia (Jahrbuch der Preussischen
Kunstsammlungen 1923, s. 94). Istnieje drugi egzem-

go obserwatora, wyraźnie o zacięciu moralizatorskim.
Odnajdujemy bowiem w Crabeth’cie nie tylko piewcę
uroków życia, ale może przede wszystkim moralistę
chłoszczącego niezdrowe stosunki i zepsucie obyczajów,
które pogłębiały się w wyniku ciągłych wojen, jakie
prowadziła Holandia i sprowadzonego w związku z nimi
obcego, najemnego elementu żołnierskiego 19. Moraliza-
torski stosunek szczególnie jest zaakcentowany w uka-
zaniu bez niedomówień kurtyzany, w postaci której

plarz w Galerii Uffizi opublikowany przez Marango-
niego (Dedalo, II, 1921/22, s. 792) jako stara kopia za-
ginionego oryginału Caravaggia.
18 Por. Voss H. i Schneider A. v., jw., s. 48.
19 Stosunki i obyczaje te Crabeth miał okazję niejed-
nokrotnie poznać w swej karierze wojskowej. Przedsta-
wiona scena jest zapewne zaczerpnięta z życia żołnierzy.

473