Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (16.1954)

RECENZJE


8)5, czy też w sprzedaży znajdował
się wówczas rysunek oryginalny, tru-
dno powiedzieć nie rozporządzając
tym katalogiem. Portretowany nie
jest postacią bezimienną. Poprzedni
właściciel, Niemiec, określił go na
marginesie „Der Strasnik Gemahl
der Grafin Czapska1' (zamiast Czac-
ka), co znajduje potwierdzenie w sce-
nach z podróży do Gdańska, na któ-
rych występuje strażnik Czacki6.
Przy reprodukowaniu, zapewne przez
nieuwagę, odwrócono obraz powtór-
nie, wskutek czego odbitka upodob-
niła się do oryginału, tym bardziej,
że podpis Chodowieckiego, na contre-
epreuve wspak, stał się teraz łatwo
czytelny. Przy opisie portretu nale-
żało uwzględnić, iż na odwrocie znaj-
duje się inna sangwina: akt mężczy-
zny siedzącego, również contre-
epreuve. W dzienniku wspomina
wprawdzie Chodowiecki, że strażnik
Czacki nie chciał się portretować7,
ale mowa zapewne o wizerunku o-
lejnym albo miniaturze, wymagają-
cych dłuższego pozowania, podczas
gdy sangwiny rysował artysta zwy-
kle w towarzystwie, nie przestając
zabawiać siebie i innych rozmową,
według cienia rzuconego na papier
przez płomień świecy, co było czyn-
nością ogromnie szybką; dlatego te
tzw. „czerwone głowy11 są zwykle
profilowe i przeważnie naturalnej
wielkości. Chodowiecki sam wykony-
wał z nich odbitkę contre-epreuve,
którą zachowywał dla siebie, przez
oszczędność zaś spożytkowywał do
niej papier już na jednej stronie za-
rysowany, stąd na verso portretów
contre-epreuve znajdują się rysunki
lub odbitki aktów pochodzące z
wcześniejszego okresu8 9. Odbitki ta-
kie są zawsze jaśniejsze od orygi-
nałów, kreski w nich wydają się ry-
sowane od lewej ku prawej, więc
jakby lewą ręką, po tych cechach
łatwe są do rozpoznania. Za to są
miększe, oddają plastykę w sposób
delikatniejszy, dlatego bywały nie-
kiedy cenione wyżej niż oryginalne
sangwiny.
2. Poz, 11, tabl. XXXVI. Zaginiony
podczas wojny portret polskiego
chłopca jest w podobny sposób otrzy-
maną odbitką portretu opatrzonego
w wykazie nrem 9, na identyczność
zwrócił już uwagę ks. Makowskin.
Drobne zmiany w zakreskowaniu tła

II. 1. D. Chodowiecki, akt kobiecy, rys. sangwiną. Muz. Narodowe
w Warszawie. (Fot. H. Romanowski)

świadczą o retuszach, pochodziły one
zapewne od samego artysty, który
miał zwyczaj retuszować odbitki10 *.
3. Poz. 6, tabl. XXXVII, portret
kobiecy z napisem „polonaise11, sang-
wina, Muz. Nar. w Warsz. nr 46927
jest również odbitką a contrę epreu-
ve. Czy istotnie wyobraża Polkę? typ
portretowanej za tym nie przema-
wia. Określenie narodowości, daw-
nym pismem, mogło wskazywać na
środowisko gdańskie lub służyć dla
podniesienia wartości sprzedażnej.
Nie ma powodu sądzić, by „portret
młodej Polki11, wykaz poz. 7, był z
nim „prawdopodobnie identyczny11,
ponieważ jeden jest prostokątny, a
drugi owalny. Na odwrocie portretu
znajduje się akt kobiety siedzącej,
miękko modelowany, o subtelnych
efektach światłocieniowych, pocho-
dzący zapewne z czasu studiów w
pracowni Rodego w szóstym dzie-

siątku XVIII w., również contre-
epreuve (ił. 1).
4. Poz. 15. Odprowadzenie króla
Augusta III z izby senatorskiej wa-
hał się przypisywać Chodowieckie-
mu Z. Batowski11. Moim zdaniem
autorem tego doskonałego szkicu nie
może być Chodowiecki, u którego
kontur jest zawsze chwiejny, a plas-
tyka wydobyta rzadko kiedy przeko-
nywającym, pracowitym cieniowa-
niem.
5. Poz. 72. Rok Jubileuszowy w
Krakowie, miedzioryt, nosi podpis
rytownika „Georg Christoph Kilian
sculps. Aug. Vind1112.
6. Poz. 107—111. Niejasne jest wy-
rażenie „na marginesie płyty11, prze-
cież w wykazie opisane są nie płyty
tylko odbitki, a wręcz niezrozumiałe
„na marginesie płyty drugiej11 (poz.
111); chodzi tu, sądzę, o remarkę na
odbitkach stanu Ib: jeżeli autor

3 Brosig A., Chodowiecki i jego
tematy polskie, Sztuki Piękne 1930,
s. 354.
6 Teka Chodowiecki, tabl. VI i
XV. Omawiany portret Czackiego
wymienia katalog Sto pięćdziesiąt lat
malarstwa polskiego w szkicach. Ka-
talog IX Wystawy T. O. n. Z. P. ...

ze zbiorów D. Witkę-Jeżewskiego,
nr 10, tabl. 3.
7 Oettingen W. von, Daniel Cho-
dowiecki, Berlin 1895, s. 179.
8 Jw., s. 161.
9 Makowski B., D. Chodowieckie-
go stosunek do polskości i do Polski,
Rocznik gdański IV (1930), s. 122, nr

5 i s. 143, nr 3. Portretem tym zajmę
się na innym miejscu.
10 Oettingen W., jw., s. 162.
11 „Rok Jubileuszowy w Krako-
wie“. Młodzieńczy utwór Daniela
Chodowieckiego, Rocznik Muzeum
Narodowego w Warszawie I (1938),
s. 105, tabl. 1, także w osobnej odbitce.
)2 Jw., tabl. 5.

481