DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Oczko, Piotr; Pluis, Jan [Mitarb.]: Błękit Marii Kazimiery? Holenderskie flizy oraz program ikonograficzny w Sali Fontany w krakowskiej kamienicy "Pod Gruszką"
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.70770#0074
72
Piotr Oczko, Jan Pluis
C: 1 fliza; D: 50 fliz - il. 20). Ich wymiary wykazują czasem zaskakującą, niespotykaną
gdzie indziej rozpiętość od 130 x 120 mm do 130 x 130 mm x 9 mm48; nic nie wskazuje
przy tym na przycięcie fliz49.
Pejzaże to wyobrażenia zagród chłopskich, kościołów, mostków, wiatraków i gołębni-
ka, sceny rodzajowe przedstawiają zaś kobiety czerpiące wodę, rybaków, myśliwych,
wozy konne i pasące się bydło. Trzeba przy tym pamiętać, że klasyfikacje motywów fliz
są często umowne, a granice pomiędzy nimi płynne (w niderlandzkiej literaturze przed-
miotu istnieje nawet kategoria zbiorcza herderslandschappen - pejzaże pasterskie). Więk-
szość płytek reprezentuje wspomniany już typ ikonograficzny op ‘t land, a wszystkie mają
ornamenty narożnikowe w formie pająka. Flizy te namalowano wyjątkowo sprawnie, z dużą
dbałością o szczegóły, a ich cechą charakterystyczną są często występujące fantazyjnie
powyginane gałązki (il. 21). Płytki wyprodukowano pod koniec XVII w. w Amsterdamie,
gdzie w owym czasie działały trzy wytwórnie. Analiza porównawcza wielu obiektów po-
zwoliła nam zdecydowanie wykluczyć pracownie Jana van Oorta (1669-ok. 1716) oraz
Cornelisa van der Kloeta (1634-1733) i przypisać flizy z Sali Fontany warsztatowi Wille-
ma van der Kloeta „De twee Romeinen” (Dwóch Rzymian, 1686-1816) znajdującemu się
przy Kanale Książęcym, Prinsengracht. Lata świetności owej manufaktury przypadły na
1. połowę XVIII w. - eksportowała ona wtedy do Portugalii wspaniałe panele, fajansowe
„obrazy” złożone z wielu płytek (np. do Figueira da Foz). Trop fryzyjski należy zdecydo-
wanie odrzucić z jeszcze jednego powodu - w Harlingen odnaleziono jedynie kilka fliz
tego rodzaju (il. 22) i musiały one trafić tam przez przypadek.
Płytki pejzażowe tego typu (choć różnie datowane, il. 23, 24) nieczęsto pojawiają się
w olicowaniu ścian, np. na zamku w dolnosaksońskim Eggermuhlen (1714) czy w gospo-
darstwie Kick in de See w Galmsbull w Szlezwiku-Holsztynie (ok. 1750). Co ciekawe,
wiele ich znajduje się w Polsce - zdobią one główną klatkę schodową pałacu w Nieboro-
wie (1766-1768), gdzie uzupełniają flizy o tematyce pasterskiej50. Nieliczne oryginalne
płytki, niebędące rekonstrukcjami w Pokoju Kąpielowym w łazienkowskim Pałacu na
Wodzie to także wyroby Willema van der Kloeta51. Zachowane fotografie pokazują, że
użyto ich niegdyś na ścianach pałacu w Wiśniowcu52. Pojedyncze flizy z amsterdamskie-
go warsztatu „De twee Romeinen” wmontowano również w piec (1736) znajdujący się na
plebanii w Dobrym Mieście (il. 25, 26)53.
Reasumując, obcowanie Sali Fontany obejmuje 1056 obiektów (w tym 1014 z czytel-
nym motywem), a dokładne wyszczególnienie przedstawia się następująco:
1. A. Ściana wschodnia „salonu ”, na prawo od wejścia: flizy pod sztukateriami wyobra-
żającymi muzykę wojskową i cywilną
Zespół obejmuje olicowanie, które tworzy widoczne obecnie pole składające się z 14
rzędów po 24 płytki w każdym. Najwyższy poziomy rząd fliz pod gzymsem to jedynie
dolne ich partie z ornamentem narożnikowym, o wysokości ok. 20 mm - być może
48 Grubości fliz tego typu nie zmierzono, oszacowano ją na podstawie podobnie datowanych i atrybuowanych obiektów.
49 Świadczą o tym nienaruszone ornamenty narożnikowe. Podobnie datowane i atrybuowane obiekty mierzą zwykle 132
x 132 mm.
50 Większość nieborowskich płytek można datować na przełom XVII i XVIII w., co stanowi swoisty ewenement (klatka
schodowa powstała znacznie później niż one) i wymaga dalszych badań.
51 Por. OCZKO, PLUIS, op. cit, s. 158-167.
52 Władysław TOMKIEWICZ, „Dzieje zbiorów Zamku Wiśniowieckiego”, Rocznik Wołyński, Równe 1934, t. III,
s. 413-434, tabl. VIII; FRONTCZAK, op. cit., s. 126-128, 137.
53 Informację tę zawdzięczamy dr. Jackowi Martusewiczowi.
Piotr Oczko, Jan Pluis
C: 1 fliza; D: 50 fliz - il. 20). Ich wymiary wykazują czasem zaskakującą, niespotykaną
gdzie indziej rozpiętość od 130 x 120 mm do 130 x 130 mm x 9 mm48; nic nie wskazuje
przy tym na przycięcie fliz49.
Pejzaże to wyobrażenia zagród chłopskich, kościołów, mostków, wiatraków i gołębni-
ka, sceny rodzajowe przedstawiają zaś kobiety czerpiące wodę, rybaków, myśliwych,
wozy konne i pasące się bydło. Trzeba przy tym pamiętać, że klasyfikacje motywów fliz
są często umowne, a granice pomiędzy nimi płynne (w niderlandzkiej literaturze przed-
miotu istnieje nawet kategoria zbiorcza herderslandschappen - pejzaże pasterskie). Więk-
szość płytek reprezentuje wspomniany już typ ikonograficzny op ‘t land, a wszystkie mają
ornamenty narożnikowe w formie pająka. Flizy te namalowano wyjątkowo sprawnie, z dużą
dbałością o szczegóły, a ich cechą charakterystyczną są często występujące fantazyjnie
powyginane gałązki (il. 21). Płytki wyprodukowano pod koniec XVII w. w Amsterdamie,
gdzie w owym czasie działały trzy wytwórnie. Analiza porównawcza wielu obiektów po-
zwoliła nam zdecydowanie wykluczyć pracownie Jana van Oorta (1669-ok. 1716) oraz
Cornelisa van der Kloeta (1634-1733) i przypisać flizy z Sali Fontany warsztatowi Wille-
ma van der Kloeta „De twee Romeinen” (Dwóch Rzymian, 1686-1816) znajdującemu się
przy Kanale Książęcym, Prinsengracht. Lata świetności owej manufaktury przypadły na
1. połowę XVIII w. - eksportowała ona wtedy do Portugalii wspaniałe panele, fajansowe
„obrazy” złożone z wielu płytek (np. do Figueira da Foz). Trop fryzyjski należy zdecydo-
wanie odrzucić z jeszcze jednego powodu - w Harlingen odnaleziono jedynie kilka fliz
tego rodzaju (il. 22) i musiały one trafić tam przez przypadek.
Płytki pejzażowe tego typu (choć różnie datowane, il. 23, 24) nieczęsto pojawiają się
w olicowaniu ścian, np. na zamku w dolnosaksońskim Eggermuhlen (1714) czy w gospo-
darstwie Kick in de See w Galmsbull w Szlezwiku-Holsztynie (ok. 1750). Co ciekawe,
wiele ich znajduje się w Polsce - zdobią one główną klatkę schodową pałacu w Nieboro-
wie (1766-1768), gdzie uzupełniają flizy o tematyce pasterskiej50. Nieliczne oryginalne
płytki, niebędące rekonstrukcjami w Pokoju Kąpielowym w łazienkowskim Pałacu na
Wodzie to także wyroby Willema van der Kloeta51. Zachowane fotografie pokazują, że
użyto ich niegdyś na ścianach pałacu w Wiśniowcu52. Pojedyncze flizy z amsterdamskie-
go warsztatu „De twee Romeinen” wmontowano również w piec (1736) znajdujący się na
plebanii w Dobrym Mieście (il. 25, 26)53.
Reasumując, obcowanie Sali Fontany obejmuje 1056 obiektów (w tym 1014 z czytel-
nym motywem), a dokładne wyszczególnienie przedstawia się następująco:
1. A. Ściana wschodnia „salonu ”, na prawo od wejścia: flizy pod sztukateriami wyobra-
żającymi muzykę wojskową i cywilną
Zespół obejmuje olicowanie, które tworzy widoczne obecnie pole składające się z 14
rzędów po 24 płytki w każdym. Najwyższy poziomy rząd fliz pod gzymsem to jedynie
dolne ich partie z ornamentem narożnikowym, o wysokości ok. 20 mm - być może
48 Grubości fliz tego typu nie zmierzono, oszacowano ją na podstawie podobnie datowanych i atrybuowanych obiektów.
49 Świadczą o tym nienaruszone ornamenty narożnikowe. Podobnie datowane i atrybuowane obiekty mierzą zwykle 132
x 132 mm.
50 Większość nieborowskich płytek można datować na przełom XVII i XVIII w., co stanowi swoisty ewenement (klatka
schodowa powstała znacznie później niż one) i wymaga dalszych badań.
51 Por. OCZKO, PLUIS, op. cit, s. 158-167.
52 Władysław TOMKIEWICZ, „Dzieje zbiorów Zamku Wiśniowieckiego”, Rocznik Wołyński, Równe 1934, t. III,
s. 413-434, tabl. VIII; FRONTCZAK, op. cit., s. 126-128, 137.
53 Informację tę zawdzięczamy dr. Jackowi Martusewiczowi.