Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (76.2014)

303

PRZEMYSŁAW MROZOWSKI
Warszawa, Zamek Królewski
JANUSZ NOWIŃSKI
Warszawa. UKSW
Prezentacja tkaniny herbowej z Lądu z XIII w. oraz tkanin
dekorujących relikwie głów Towarzyszek św. Urszuli
w Zamku Królewskim w Warszawie

W dawny opactwie cysterskim w Lądzie,
obecnie siedzibie Wyższego Seminarium
Duchownego Towarzystwa Salezjańskie-
go, zachowała się bogata kolekcja relikwii św. Ur-
szuli i jej Towarzyszek- Undecim Milium Uirginum.
Główną częścią kolekcji jest zespół 55 relikwii głów
Kolońskich Męczenniczek, prezentowanych wraz
z pozostałą częścią zespołu w okazałym ołtarzu-re-
likwiarzu św. Urszuli z 1721 r., pochodzącym
z warsztatu Ernesta Brogera z Głogowa (il. 1,2). Re-
likwie głów okryte są dekoracyjnymi tkaninami
i tekstylnymi kwiatami.
W 2010 r. podjęto decyzję o przeprowadzeniu
badań pilotażowych i konserwacji wybranych czte-
rech relikwii głów i dekorujących je tekstyliów. Na
jednej z czaszek zachowała się unikatowa, złotolita
tkanina dekorowaną licznymi herbami (il. 4, 5). Re-
likwie głów zostały wyjęte z ołtarza św. Urszuli wraz
ze skrzynkami relikwiarzewymi, w których się znaj-
dowały. Prace badawcze i konserwatorskie, których
zleceniodawcą było Towarzystwo Salezjańskie, zaś
nadzorował je ks. dr Janusz Nowiński SDB -
kustosz zabytków lędzkiego opactwa, wykonano
w Katedrze Konserwacji i Restauracji Tkanin Zabyt-
kowych na Wydziale Konserwacji i Restauracji
Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Warsza-
wie pod kierunkiem prof. Heleny Hryszko1.
Ze względu na rangę odkrycia, po zakończeniu
badań pilotażowych i prac konserwatorskich zdecy-
dowano, by przed powrotem do Lądu zaprezento-
1 Zespół wykonujący prace konserwatorskie i restaurator-
skie tworzyły: prof. Helena Hryszko, mgr Monika Sta-
churska, mgr Agnieszka Krzemińska-Maciejko, mgr
Anna Makulec, Katarzyna Król, Katarzyna Mgłosiek,

wać tkaninę herbową, relikwie głów oraz inne deko-
rujące je tekstylia i przedmioty znalezione przy nich
na specjalnym pokazie w Zamku Królewskim
w Warszawie. Eksponowano je w dniach 26 czerwca
-15 lipca 2014 r. (il. 3). Pokazowi towarzyszyła zor-
ganizowana przez Zamek konferencja prasowa, na
której przedstawiono historię kolekcji relikwii
z Lądu, wyniki badań dotyczące części z nich oraz
wstępne ustalenia z badań nad zespołem heraldycz-
nym dekorującym złotolitą tkaninę.
Kult św. Urszuli, sięgający w Kolonii przełomu
IV i V w., ożył w końcu IX w., a w XII w. rozprze-
strzenił się na całe Niemcy i Europę w postaci nabo-
żeństwa do św. Urszuli i 11 Tysięcy Dziewic Mę-
czenniczek. Przełomowym momentem, inicjującym
dynamiczny rozwój kultu Kolońskich Męczenni-
czek, stało się odkrycie w 1106 r. w Kolonii, w po-
bliżu kościoła św. Urszuli, cmentarza z okresu póź-
nego cesarstwa rzymskiego, który uznano za miejsce
pochówku świętej i towarzyszącego jej orszaku.
Miejsce to, określone jako ager Ursulanus, stało się
odtąd niewyczerpanym źródłem pozyskiwania reli-
kwii męczenniczek. Apogeum translacji szczątków
z ager Ursulanus przypada na 2. poł. XII w., czemu
patronowali m.in. cystersi z opactwa w Altenbergu
(Vetus Mons). To z tego opactwa, począwszy od po-
łowy XIII w., trafił do Lądu bogaty zespół relikwii
Undecim Milium Virginum. Relikwie głów, jakie
lędzcy cystersi otrzymali z Altenbergu, były już ude-
korowane cennymi tkaninami.
Anna Gnieciecka, Ewa Suchy, Albina Zięba, Karolina
Ślusarczyk. Konserwację tkaniny herbowej z Lądu wyko-
nała prof. Helena Hryszko.