Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (76.2014)

261

KATARZYNA NOWAKOWSKA-SITO
Warszawa, Muzeum Historii Żydów Polskich
Od Demonstracji obrazów do Barykady,
czyli o realizmach Marka Włodarskiego
Profesorowi Wiesławowi Juszczakowi

Każdy okres sztuki ma swój realizm.
(Fernand Leger, 1936)
Malarstwo Włodarskiego jest [...] na tyle poważne, że można, mówiąc o nim, stawiać pytania poważne. A więc jak
malarz ten ulokowany jest wśród sprzeczności dylematu: sztuka - życie.
(Jacek Sempoliński, 1981)
Problem realizmu w sztuce polskiej okresu międzywojnia, mimo odejścia od awan-
gardowych paradygmatów oraz polifonicznego postrzegania artystycznych zjawisk
lat 1918-1939, nie zyskał większej uwagi w naszej historii sztuki1. Wciąż nie mamy
analizy obecności rozmaitych realizmów w sztuce tego czasu, ciągle też funkcjonuje mo-
nolityczny wizerunek twórczości artystów kojarzonych z awangardą, których dzieła utrzy-
mane w odmiennej stylistyce traktowane są mniej „poważnie”, niczym odstępstwa od
zasadniczej linii ich twórczości2. Tymczasem wielokrotnie zmiany stylistyki i sięganie do
różnorodnego repertuaru środków było celowym zabiegiem, związanym z koniecznością
ekspresji wymagającej odmiennej retoryki wizualnej. Problem taki nabrzmiewał zwłasz-
cza w latach 30. w środowiskach, które wobec napięć politycznych i społecznych zaczęły
sięgać po język realizmu w celu wzmocnienia ideowego przekazu.
Niniejszy tekst ma na celu nakreślenie obecności różnych odmian realizmu w twórczo-
ści Marka Włodarskiego, w której dylematy artystyczne lat 30. zostały zwieńczone epilo-
giem socrealizmu. Tak się bowiem składa, że oba wymienione w tytule obrazy -
Demonstracja obrazów i Barykada - mają po dwie wersje: przed- i powojenną. Jest to
zarazem próba przemyślenia na nowo zarówno genezy obu dzieł, jak i ich miejsca w sztu-
ce Włodarskiego.
Najważniejszym przeglądem twórczości malarza była monograficzna wystawa zorgani-
zowana w Muzeum Narodowym w Warszawie na przełomie lat 1981 i 1982, czyli ponad

1 Pionierską rolę w otwarciu nowych perspektyw odegrała głównie wystawa autorstwa Jeana Claire’a w paryskim Centre
Georges Pompidou w 1980 r. Les Realismes 1919-1939: entre Revolution et Reaction.
2 Przykładem może tu być operujący jednocześnie różnymi językami artystycznymi, a uwięziony w schemacie „ojca
awangardy” Henryk Stażewski, w którego przypadku brak analizy równoległej obecności abstrakcji i figuracji na prze-
strzeni wielu lat.