DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Artykuły
DOI article:Kierczuk-Macieszko, Małgorzata: Późnoromańska kadzielnica z Jamielnika
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.70770#0348
341
MAŁGORZATA KIERCZUK-MACIESZKO
Lublin
Późnoromańska kadzielnica z Jamielnika
Średniowieczne kadzielnice są obiektami słabo rozpoznanymi w polskiej i europej-
skiej literaturze1. Przynależą do gatunku małych przedmiotów odlanych ze stopów
miedzi, jak lichtarze, akwamanile i wiele innych. Owe zabytki, często drugo- lub
trzeciorzędne pod względem wartości artystycznych, stawiają przed historykiem sztuki
odmienne problemy badawcze i metodyczne niż architektura, rzeźba, malarstwo czy na-
wet wyroby złotnicze.
Przeprowadzona przeze mnie kwerenda w granicach obecnej Polski doprowadziła do
odnalezienia zaledwie pięciu kadzielnic romańskich. Trzy przetrwały jako kompletne na-
czynia2, pozostałe to destrukty3. Do tej małej grupy doliczyć można dwa egzemplarze
udokumentowane przez niemieckich historyków sztuki pod koniec XIX, i w 1. połowie
ubiegłego wieku4, oba zaginione podczas II wojny światowej.
Jeden z zachowanych egzemplarzy znajduje się w Muzeum Ziemi Nowomiejskiej
w Nowym Mieście Lubawskim5. Jest to obiekt zagadkowy, jednostkowy - jego forma
i dekoracja nie znajdują bowiem odpowiednika w grupie ocalałych w Europie kadzielnic
romańskich. Dodatkowo, ogniskuje różnorakie problemy natury formalnej, treściowej
i technologicznej.
1 Tę sytuację zmienia, w odniesieniu do krajów niemieckojęzycznych, wydana w grudniu 2013 r. praca Hiltrud WE-
STERMANN-ANGERHAUSEN, Mittelalterliche Weihrauchfasser von 800 bis 1500, która stanowi 7 tom serii Bronze-
gerate des Mittelalters.
2 Dwa odlane ze stopów miedzi egzemplarze z XIII w.: w Muzeum Narodowym w Szczecinie nr inw. MNS/Rz-2523
i w Muzeum Ziemi Nowomiejskiej (Brama Kurzętnicko-Brodnicka) w Nowym Mieście Lubawskim, nr kat. 19, oraz
srebrna kadzielnica z XIII w. w koś. parafialnym pw. św. św. Bartłomieja Apostoła i Jadwigi w Trzebnicy
3 1) Destrukt kulistej kadzielnicy z miedzianej blachy, k. XIIEpocz. XIV w., Uniwersytet Łódzki, Instytut Archeologii,
nr inw. S.276/02, odkryty w trakcie prac wykopaliskowych prowadzonych w latach 2002-2003 przez Instytut Archeolo-
gii UŁ pod kierunkiem prof. Leszka Kajzera na terenie niezachowanego zamku krzyżackiego w Sątocznie (niem. Leu-
nenburg). 2) Żelazny uchwyt kadzielnicy pokryty warstwą brązu, XII-XIII w., Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
nr inw. MPP/A/7/11/65. Został znaleziony 30 VI 1965 r. podczas badań wykopaliskowych na Ostrowie Lednickim,
w bezpośrednim otoczeniu palatium, po jego południowej stronie.
4 Trybularz w formie zbliżonej do naczynia w Szczecinie odnotował w 1892 r. Ludwig Bóttger w koś. par. Najświętsze-
go Serca Pana Jezusa w Boleszewie (niem. Rotzenhagen) na Pomorzu Środkowym. Ludwig BÓTTGER, „Die Bau- und
Kunstdenkmaler des Regierungs-Bezirks Kóslin”, T.3, Bd. 1: Die Kreise Koslin, Kolberg-Korlin, Belgard und Schlawe,
H.3: Kreis Schlawe, Stettin 1892, s. 75. Miedzianą (?) kadzielnicę z rączką z ok. 1200 r., wykonaną w pd.-wsch. Europie
lub pd. Rusi, odnotował w skarbcu konkatedry w Kamieniu Pomorskim Walter Borchers w 1933 r. Zabytek zaginął
po 1945 r. Walter BORCHERS, Der Camminer Domschatz, Stettin 1933, s. 38, il. 12, 13.
5 Podstawowe dane o zabytku zob. komunikat Małgorzata KIERCZUK-MACIESZKO, „Późnoromańska kadzielnica
z Jamielnika”, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 56, z. 2, 2008, s. 187-195.
MAŁGORZATA KIERCZUK-MACIESZKO
Lublin
Późnoromańska kadzielnica z Jamielnika
Średniowieczne kadzielnice są obiektami słabo rozpoznanymi w polskiej i europej-
skiej literaturze1. Przynależą do gatunku małych przedmiotów odlanych ze stopów
miedzi, jak lichtarze, akwamanile i wiele innych. Owe zabytki, często drugo- lub
trzeciorzędne pod względem wartości artystycznych, stawiają przed historykiem sztuki
odmienne problemy badawcze i metodyczne niż architektura, rzeźba, malarstwo czy na-
wet wyroby złotnicze.
Przeprowadzona przeze mnie kwerenda w granicach obecnej Polski doprowadziła do
odnalezienia zaledwie pięciu kadzielnic romańskich. Trzy przetrwały jako kompletne na-
czynia2, pozostałe to destrukty3. Do tej małej grupy doliczyć można dwa egzemplarze
udokumentowane przez niemieckich historyków sztuki pod koniec XIX, i w 1. połowie
ubiegłego wieku4, oba zaginione podczas II wojny światowej.
Jeden z zachowanych egzemplarzy znajduje się w Muzeum Ziemi Nowomiejskiej
w Nowym Mieście Lubawskim5. Jest to obiekt zagadkowy, jednostkowy - jego forma
i dekoracja nie znajdują bowiem odpowiednika w grupie ocalałych w Europie kadzielnic
romańskich. Dodatkowo, ogniskuje różnorakie problemy natury formalnej, treściowej
i technologicznej.
1 Tę sytuację zmienia, w odniesieniu do krajów niemieckojęzycznych, wydana w grudniu 2013 r. praca Hiltrud WE-
STERMANN-ANGERHAUSEN, Mittelalterliche Weihrauchfasser von 800 bis 1500, która stanowi 7 tom serii Bronze-
gerate des Mittelalters.
2 Dwa odlane ze stopów miedzi egzemplarze z XIII w.: w Muzeum Narodowym w Szczecinie nr inw. MNS/Rz-2523
i w Muzeum Ziemi Nowomiejskiej (Brama Kurzętnicko-Brodnicka) w Nowym Mieście Lubawskim, nr kat. 19, oraz
srebrna kadzielnica z XIII w. w koś. parafialnym pw. św. św. Bartłomieja Apostoła i Jadwigi w Trzebnicy
3 1) Destrukt kulistej kadzielnicy z miedzianej blachy, k. XIIEpocz. XIV w., Uniwersytet Łódzki, Instytut Archeologii,
nr inw. S.276/02, odkryty w trakcie prac wykopaliskowych prowadzonych w latach 2002-2003 przez Instytut Archeolo-
gii UŁ pod kierunkiem prof. Leszka Kajzera na terenie niezachowanego zamku krzyżackiego w Sątocznie (niem. Leu-
nenburg). 2) Żelazny uchwyt kadzielnicy pokryty warstwą brązu, XII-XIII w., Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
nr inw. MPP/A/7/11/65. Został znaleziony 30 VI 1965 r. podczas badań wykopaliskowych na Ostrowie Lednickim,
w bezpośrednim otoczeniu palatium, po jego południowej stronie.
4 Trybularz w formie zbliżonej do naczynia w Szczecinie odnotował w 1892 r. Ludwig Bóttger w koś. par. Najświętsze-
go Serca Pana Jezusa w Boleszewie (niem. Rotzenhagen) na Pomorzu Środkowym. Ludwig BÓTTGER, „Die Bau- und
Kunstdenkmaler des Regierungs-Bezirks Kóslin”, T.3, Bd. 1: Die Kreise Koslin, Kolberg-Korlin, Belgard und Schlawe,
H.3: Kreis Schlawe, Stettin 1892, s. 75. Miedzianą (?) kadzielnicę z rączką z ok. 1200 r., wykonaną w pd.-wsch. Europie
lub pd. Rusi, odnotował w skarbcu konkatedry w Kamieniu Pomorskim Walter Borchers w 1933 r. Zabytek zaginął
po 1945 r. Walter BORCHERS, Der Camminer Domschatz, Stettin 1933, s. 38, il. 12, 13.
5 Podstawowe dane o zabytku zob. komunikat Małgorzata KIERCZUK-MACIESZKO, „Późnoromańska kadzielnica
z Jamielnika”, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 56, z. 2, 2008, s. 187-195.