DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Artykuły i Komunikaty
DOI Artikel:Michalczyk, Zbigniew: Franciszek Smuglewicz, Jan Chrystian Kamsetzer i pamięć synów o Józefie Prozorze
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.70770#0200
197
ZBIGNIEW MICHALCZYK
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Franciszek Smuglewicz, Jan Chrystian
Kamsetzer i pamięć synów o Józefie Prozorze
Wojewoda witebski Józef Prozor (1723-1788) nie należał do najmożniejszych,
najwybitniejszych ani najbardziej wpływowych mężów stanu XVIII w.1 Dużo
poważniejszą rolę odegrał najstarszy z jego synów - Karol, oboźny litewski,
marszałek trybunału litewskiego, działacz polityczny i wojskowy czasów insurekcji ko-
ściuszkowskiej2- inicjator działań, o których będzie mowa poniżej. Nazwisko wojewody
witebskiego i jego krewnych weszło na trwałe do historii kultury i sztuki polskiej unie-
śmiertelnione przez Franciszka Smuglewicza, autora portretu rodziny Prozorów - dzieła,
które pomimo pewnych mankamentów formalnych należy do kanonu malarstwa polskie-
go schyłku XVIII w. (ił. 1). Obraz pierwotnie znajdował się we dworze Prozorów w Sieh-
niewiczach na Polesiu (15 km od Berezy Kartuskiej, obecnie Białoruś), w połowie XIX w.
stanowił własność Władysława Prozora w Ostrohladach, na początku XX w. przechowy-
wał go spadkobierca Prozorów, Aleksander Jelski, w swoim dworze w Zamościu (powiat
ihumeński), skąd jego syn, Jan Jelski, wywiózł płótno w czasie I wojny światowej do
Warszawy. W 1929 r. przekazał malowidło w depozyt do Muzeum Narodowego
w Warszawie, które po II wojnie światowej zakupiło je do swoich zbiorów3. Nowe usta-
lenia na temat okoliczności powstania tego wizerunku, a także materiały dotyczące pla-
nów wzniesienia w Siehniewiczach nagrobka Prozora stanowią treść niniejszego szkicu.
1 Na jego temat: Zofia ZIELIŃSKA, „Prozor Józef’, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 28, Wrocław 1984-1985,
s. 532-534.
2 Zob. m.in. Marian DUBIECKI, Karol Prozor oboźny W W. Ks. Litew. Przyczynek do dziejów Powstania Kościuszkow-
skiego. Monografia oprać, na podstawie nowych źródeł archiwalnych..., Kraków 1897; Elżbieta ORMAN, „Prozor
Karol”, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 28, Wrocław 1984-1985, s. 534-540.
3 Edward RASTAWIECKI, Słownik malarzów połskich tudzież obcych w Polsce osiadłych łub czasowo w niej przeby-
wających, t. 2, Warszawa 1851, s. 187; Zygmunt BATOWSKI, „Smuglewicz Franciszek”, [w:] Ulrich THIEME, Felix
BECKER, Allgemeines Lexikon der bildenden Kunstler von der Antikebis zur Gegenwart, Bd. 31, Leipzig 1937, s. 183;
Tadeusz MIKULSKI, Ze studiów nad Oświeceniem. Zagadnienia i fakty, Warszawa 1956, s. 396-400; Andrzej RYSZ-
KIEWICZ, Polski portret zbiorowy, Wrocław 1961, s. 101 -103; Portrety osobistości połskich znajdujące się w pokojach
i w galerii pałacu w Wilanowie. Katalog, Warszawa 1967, s. 173-174, poz. 186; Vladas DREMA, Pranciśkus Smugle-
vicius, Vilnius 1973, s. 170-171; Stanisław LORENTZ, Andrzej ROTTERMUND, Klasycyzm w Polsce, Warszawa
1984, s. 272; Krystyna ZNOJEWSKA-PROKOP, „Franciszek Smuglewicz. Portret rodziny Prozorów”, [w:] W kręgu
wileńskiego klasycyzmu. Katalog wystawy. Muzeum Narodowe w Warszawie, oprać. Elżbieta CHARAZIŃSKA, Ry-
szard BOBROW, Warszawa 2000, s. 291-293; Anna LEWICKA-MORAWSKA, Między klasycznością a tradycjonali-
zmem. Narodziny nowoczesnej kultury artystycznej a malarstwo polskie końca XVIII i początków XIX wieku, Warszawa
2005, s. 106-107.
ZBIGNIEW MICHALCZYK
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Franciszek Smuglewicz, Jan Chrystian
Kamsetzer i pamięć synów o Józefie Prozorze
Wojewoda witebski Józef Prozor (1723-1788) nie należał do najmożniejszych,
najwybitniejszych ani najbardziej wpływowych mężów stanu XVIII w.1 Dużo
poważniejszą rolę odegrał najstarszy z jego synów - Karol, oboźny litewski,
marszałek trybunału litewskiego, działacz polityczny i wojskowy czasów insurekcji ko-
ściuszkowskiej2- inicjator działań, o których będzie mowa poniżej. Nazwisko wojewody
witebskiego i jego krewnych weszło na trwałe do historii kultury i sztuki polskiej unie-
śmiertelnione przez Franciszka Smuglewicza, autora portretu rodziny Prozorów - dzieła,
które pomimo pewnych mankamentów formalnych należy do kanonu malarstwa polskie-
go schyłku XVIII w. (ił. 1). Obraz pierwotnie znajdował się we dworze Prozorów w Sieh-
niewiczach na Polesiu (15 km od Berezy Kartuskiej, obecnie Białoruś), w połowie XIX w.
stanowił własność Władysława Prozora w Ostrohladach, na początku XX w. przechowy-
wał go spadkobierca Prozorów, Aleksander Jelski, w swoim dworze w Zamościu (powiat
ihumeński), skąd jego syn, Jan Jelski, wywiózł płótno w czasie I wojny światowej do
Warszawy. W 1929 r. przekazał malowidło w depozyt do Muzeum Narodowego
w Warszawie, które po II wojnie światowej zakupiło je do swoich zbiorów3. Nowe usta-
lenia na temat okoliczności powstania tego wizerunku, a także materiały dotyczące pla-
nów wzniesienia w Siehniewiczach nagrobka Prozora stanowią treść niniejszego szkicu.
1 Na jego temat: Zofia ZIELIŃSKA, „Prozor Józef’, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 28, Wrocław 1984-1985,
s. 532-534.
2 Zob. m.in. Marian DUBIECKI, Karol Prozor oboźny W W. Ks. Litew. Przyczynek do dziejów Powstania Kościuszkow-
skiego. Monografia oprać, na podstawie nowych źródeł archiwalnych..., Kraków 1897; Elżbieta ORMAN, „Prozor
Karol”, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 28, Wrocław 1984-1985, s. 534-540.
3 Edward RASTAWIECKI, Słownik malarzów połskich tudzież obcych w Polsce osiadłych łub czasowo w niej przeby-
wających, t. 2, Warszawa 1851, s. 187; Zygmunt BATOWSKI, „Smuglewicz Franciszek”, [w:] Ulrich THIEME, Felix
BECKER, Allgemeines Lexikon der bildenden Kunstler von der Antikebis zur Gegenwart, Bd. 31, Leipzig 1937, s. 183;
Tadeusz MIKULSKI, Ze studiów nad Oświeceniem. Zagadnienia i fakty, Warszawa 1956, s. 396-400; Andrzej RYSZ-
KIEWICZ, Polski portret zbiorowy, Wrocław 1961, s. 101 -103; Portrety osobistości połskich znajdujące się w pokojach
i w galerii pałacu w Wilanowie. Katalog, Warszawa 1967, s. 173-174, poz. 186; Vladas DREMA, Pranciśkus Smugle-
vicius, Vilnius 1973, s. 170-171; Stanisław LORENTZ, Andrzej ROTTERMUND, Klasycyzm w Polsce, Warszawa
1984, s. 272; Krystyna ZNOJEWSKA-PROKOP, „Franciszek Smuglewicz. Portret rodziny Prozorów”, [w:] W kręgu
wileńskiego klasycyzmu. Katalog wystawy. Muzeum Narodowe w Warszawie, oprać. Elżbieta CHARAZIŃSKA, Ry-
szard BOBROW, Warszawa 2000, s. 291-293; Anna LEWICKA-MORAWSKA, Między klasycznością a tradycjonali-
zmem. Narodziny nowoczesnej kultury artystycznej a malarstwo polskie końca XVIII i początków XIX wieku, Warszawa
2005, s. 106-107.