DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Artykuły i Komunikaty
DOI article:Kłudkiewicz, Kamila: Kolekcjonerstwo europejskie na przełomie XIX i XX wieku: Szkic o różnorodności gustów oraz stosunku kolekcjonerów do sztuki współczesnej*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.70770#0245
242
Kamila Kłudkiewicz
typologię kolekcjonerstwa prywatnego od średniowiecza do czasów współczesnych, po-
święcił fragment tekstu kolekcjom prywatnym w „wieku muzeów”* 2. Autor wyróżnił dwa
typy kolekcji w XIX w.: „kolekcje skierowane na przeszłość” (collections tournees vers le
passe) i „kolekcje skierowane na przyszłość” (collections tournees vers 1’avenir)3. Te
pierwsze są w swej wymowie sentymentalne i nostalgiczne, a ich twórcy dążą do uzyska-
nia poczucia, że żyją w czasach, z których pochodzą zebrane przez nich eksponaty. Stają
się one wyrazem osobowości kolekcjonera. Mogą tłumaczyć już nie tylko jego wiedzę
i gust, lecz także nostalgie, sny, fantazje. Kolekcje takie zazwyczaj budowane są w naj-
bliższym otoczeniu kolekcjonera - jego gabinecie lub pokojach prywatnych, wypełniając
wnętrze domowe i stając się jego częściami. Pomian podaje przykłady takich kolekcji:
kolekcja dzieł XVIII-wiecznej sztuki braci Julesa (1830-1870) i Edmonda (1822-1896)
Goncourtów4 oraz kolekcja Abrahama Willeta (1825-1888), mieszczanina z Amsterda-
mu, zbierającego dzieła XVII-wiecznej sztuki holenderskiej.
Z kolei kolekcje skierowane na przyszłość tworzą dzieła sztuki, które w momencie
budowania kolekcji nie znajdują zainteresowania muzeów publicznych, a więc dzieła no-
wych kierunków. Takie były początki kolekcjonowania dzieł impresjonizmu, potem post-
impresjonizmu i nurtów awangardowych na przełomie XIX i XX w., a także sztuki
japońskiej, afrykańskiej czy ludowej. Kolekcje prywatne wyznaczają więc kierunek, za
którym muzea publiczne podążą dopiero później i wzorem kolekcjonerów prywatnych
zaczną tworzyć podobne zbiory. Do kolekcji skierowanych na przyszłość Pomian zaliczył
kolekcję sztuki japońskiej Feliksa Mangghi Jasieńskiego (1861-1929)5, kolekcje obrazów
impresjonistów Etienne’a Moreau-Nelatona (1859-1927), Antoine’a Personnaza (1854-
1936) i Paula Gacheta (1828-1909)6.
Typologia Pomiana nie uwzględnia wszystkich zjawisk, jakie miały miejsce w europej-
skim kolekcjonerstwie w XIX w. Proponuję poszerzyć ją o jeszcze jeden rodzaj zbiorów -
kolekcje europejskiej arystokracji, przez stulecia uprzywilejowanej i przodującej w roli
uwagę badaczy przyciągają kolekcje burżuazji (Sven KUHRAU, Der Kunstsammler im Kaiserreich. Kunst und
Representation in der Berliner Privatsamllerkultur, Kiel 2005, Ulrike WOLFF-THOMSEN, Sven KUHRAU (red.),
Geschmacksgeschichte(n). Óffentlisches undprivates Kunstsammeln in Deutschland 1871-1933, Kiel 2011), badania
nad kulturą materialną mieszczaństwa (Janell WATSON, Literature and Material Culture from Balzac to Proust. The
Collections and Consumption of Curiosites, Cambridge 2006; Elizabeth EMERY, Laura MORO WITZ, Consuming the
Past. The Medieval Revival infin-de-siecle France, Hants 2003; Dominique PETY, Poetique de la collection au XIXe
siecle. Du document de Thistorien au bibleot de I’esthete, Paris 2010) oraz kolekcje sztuki impresjonistów, postimpre-
sjonistów i awangardy (Anne DISTEL, Les collectionneurs des impressionists. Amateurs et marchands, Dudingen/Guin
1989; Albert KOSTENEVICH, Natalia SEMIONOVA, Matisse et la Russie, Paris 1993).
2 Typologia kolekcjonerstwa prywatnego Krzysztofa Pomiana ukazała się w kilku publikacjach: Krzysztof Pomian,
„Sammlungen - eine historische Typologie”, [w:] Andreas GROTE (red.), Macrocosmos in Microcosmo. Die Welt in
der Stube. Zur Geschichte des Sammlens 1450 bis 1880, Opladen 1994, s. 107-126; id., „Collections: une typologie
historique”, Romantisme, XXXI: 2001, nr 112, s. 9-22; id., Des saintes reliques a I’artmoderne. Venise - Chicago X1IF
-XXe siecle, Paris 2003, s. 333-353 (rozdział: Collections: une typologie historique).
3 Pomian, Collections: typologie..., s. 17-19.
4 Należy zaznaczyć, że Goncourtowie kolekcjonowali również sztukę japońską i ten zbiór w ich kolekcji należałoby
uznać za „kolekcję skierowaną na przyszłość”. Więcej na temat zbiorów Goncourtów: Dominique PETY, Les Goncourt
et la collection. De Tobjet d’art a Part d’ecrire, Geneve 2003.
5 Feliks Manggha Jasieński kolekcjonował również polskie malarstwo współczesne, lecz zbioru tego, o którym będzie
dalej mowa, z całą pewnością nie można uznać za „kolekcję skierowaną na przyszłość”. Na temat kolekcji Mangghi
Jasieńskiego por.: Agnieszka KLUCZEWSKA-WÓJCIK, „Feliks Manggha Jasieński un collectionneur polonais au
tournant du siecle”, Histoire de 1’Art, 1993, nr 21/22, 1993, s. 59-70.
6 Na temat francuskich kolekcjonerów dzieł impresjonizmu por.: DISTEL, op. cit, 1989.
Kamila Kłudkiewicz
typologię kolekcjonerstwa prywatnego od średniowiecza do czasów współczesnych, po-
święcił fragment tekstu kolekcjom prywatnym w „wieku muzeów”* 2. Autor wyróżnił dwa
typy kolekcji w XIX w.: „kolekcje skierowane na przeszłość” (collections tournees vers le
passe) i „kolekcje skierowane na przyszłość” (collections tournees vers 1’avenir)3. Te
pierwsze są w swej wymowie sentymentalne i nostalgiczne, a ich twórcy dążą do uzyska-
nia poczucia, że żyją w czasach, z których pochodzą zebrane przez nich eksponaty. Stają
się one wyrazem osobowości kolekcjonera. Mogą tłumaczyć już nie tylko jego wiedzę
i gust, lecz także nostalgie, sny, fantazje. Kolekcje takie zazwyczaj budowane są w naj-
bliższym otoczeniu kolekcjonera - jego gabinecie lub pokojach prywatnych, wypełniając
wnętrze domowe i stając się jego częściami. Pomian podaje przykłady takich kolekcji:
kolekcja dzieł XVIII-wiecznej sztuki braci Julesa (1830-1870) i Edmonda (1822-1896)
Goncourtów4 oraz kolekcja Abrahama Willeta (1825-1888), mieszczanina z Amsterda-
mu, zbierającego dzieła XVII-wiecznej sztuki holenderskiej.
Z kolei kolekcje skierowane na przyszłość tworzą dzieła sztuki, które w momencie
budowania kolekcji nie znajdują zainteresowania muzeów publicznych, a więc dzieła no-
wych kierunków. Takie były początki kolekcjonowania dzieł impresjonizmu, potem post-
impresjonizmu i nurtów awangardowych na przełomie XIX i XX w., a także sztuki
japońskiej, afrykańskiej czy ludowej. Kolekcje prywatne wyznaczają więc kierunek, za
którym muzea publiczne podążą dopiero później i wzorem kolekcjonerów prywatnych
zaczną tworzyć podobne zbiory. Do kolekcji skierowanych na przyszłość Pomian zaliczył
kolekcję sztuki japońskiej Feliksa Mangghi Jasieńskiego (1861-1929)5, kolekcje obrazów
impresjonistów Etienne’a Moreau-Nelatona (1859-1927), Antoine’a Personnaza (1854-
1936) i Paula Gacheta (1828-1909)6.
Typologia Pomiana nie uwzględnia wszystkich zjawisk, jakie miały miejsce w europej-
skim kolekcjonerstwie w XIX w. Proponuję poszerzyć ją o jeszcze jeden rodzaj zbiorów -
kolekcje europejskiej arystokracji, przez stulecia uprzywilejowanej i przodującej w roli
uwagę badaczy przyciągają kolekcje burżuazji (Sven KUHRAU, Der Kunstsammler im Kaiserreich. Kunst und
Representation in der Berliner Privatsamllerkultur, Kiel 2005, Ulrike WOLFF-THOMSEN, Sven KUHRAU (red.),
Geschmacksgeschichte(n). Óffentlisches undprivates Kunstsammeln in Deutschland 1871-1933, Kiel 2011), badania
nad kulturą materialną mieszczaństwa (Janell WATSON, Literature and Material Culture from Balzac to Proust. The
Collections and Consumption of Curiosites, Cambridge 2006; Elizabeth EMERY, Laura MORO WITZ, Consuming the
Past. The Medieval Revival infin-de-siecle France, Hants 2003; Dominique PETY, Poetique de la collection au XIXe
siecle. Du document de Thistorien au bibleot de I’esthete, Paris 2010) oraz kolekcje sztuki impresjonistów, postimpre-
sjonistów i awangardy (Anne DISTEL, Les collectionneurs des impressionists. Amateurs et marchands, Dudingen/Guin
1989; Albert KOSTENEVICH, Natalia SEMIONOVA, Matisse et la Russie, Paris 1993).
2 Typologia kolekcjonerstwa prywatnego Krzysztofa Pomiana ukazała się w kilku publikacjach: Krzysztof Pomian,
„Sammlungen - eine historische Typologie”, [w:] Andreas GROTE (red.), Macrocosmos in Microcosmo. Die Welt in
der Stube. Zur Geschichte des Sammlens 1450 bis 1880, Opladen 1994, s. 107-126; id., „Collections: une typologie
historique”, Romantisme, XXXI: 2001, nr 112, s. 9-22; id., Des saintes reliques a I’artmoderne. Venise - Chicago X1IF
-XXe siecle, Paris 2003, s. 333-353 (rozdział: Collections: une typologie historique).
3 Pomian, Collections: typologie..., s. 17-19.
4 Należy zaznaczyć, że Goncourtowie kolekcjonowali również sztukę japońską i ten zbiór w ich kolekcji należałoby
uznać za „kolekcję skierowaną na przyszłość”. Więcej na temat zbiorów Goncourtów: Dominique PETY, Les Goncourt
et la collection. De Tobjet d’art a Part d’ecrire, Geneve 2003.
5 Feliks Manggha Jasieński kolekcjonował również polskie malarstwo współczesne, lecz zbioru tego, o którym będzie
dalej mowa, z całą pewnością nie można uznać za „kolekcję skierowaną na przyszłość”. Na temat kolekcji Mangghi
Jasieńskiego por.: Agnieszka KLUCZEWSKA-WÓJCIK, „Feliks Manggha Jasieński un collectionneur polonais au
tournant du siecle”, Histoire de 1’Art, 1993, nr 21/22, 1993, s. 59-70.
6 Na temat francuskich kolekcjonerów dzieł impresjonizmu por.: DISTEL, op. cit, 1989.