DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Artykuły
DOI article:Karpowicz, Mariusz: Kościół świętych Piotra i Pawła na Antokolu: Kilka uzupełnień*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.70770#0482
475
MARIUSZ KARPOWICZ
Warszawa
Kościół świętych Piotra i Pawła na Antokołu.
Kiłka uzupełnień*
Od kilku lat istnieje nareszcie naukowa monografia wileńskiego kościoła św. Pio-
tra i Pawła na Antokołu, zawierającego, jak wiadomo, jeden z najwspanialszych
stiukowych wystrojów Europy* 1. Jest to znakomita rozprawa doktorska Anny Syl-
wii Czyż, nagrodzona zresztą w 2007 r. specjalną nagrodą im. Józefa Maksymiliana Osso-
lińskiego. Wielką zasługą Autorki jest nie tylko odtworzenie faz budowy i zebranie
wszelkich wiadomości historycznych, lecz także, a może przede wszystkim, analiza for-
malna i ideowa, wskazanie po raz pierwszy europejskich źródeł inspiracji i odczytanie
skomplikowanych treści.
Zawartością treściową stiuków antokolskich zajmowało się już w XX-leciu między-
wojennym dwóch badaczy - ks. Piotr Śledziewski i Jerzy Orda. Były to jednak, poza
rozszyfrowaniem poszczególnych świętych, raczej amatorskie rozważania. Polemikę mię-
dzy nimi referuje pani Czyż2. Dość liczna literatura litewska ma charakter bardziej popu-
laryzatorski niż naukowy, jak to określa pani Czyż: „przeprowadzona przez nich analiza
architektury i plastyki sprowadza się jednak do pogłębionego opisu”3. Także nieliczne
wzmianki o europejskich inspiracjach czy uwagi o treściach, trudno uznać za poważne, co
wykazuje rzeczona autorka.
Na tym tle rozprawa pani Czyż stanowi rzeczywiste, poważne osiągnięcie. Szczególnie
starannie przedstawiła Autorka dwa wątki treściowe - fundatorski i zakonny, wskazując
słusznie na rolę kanoników regularnych w procesie programowania dekoracji4. Nasz tekst
nie ma w żadnym razie mieć charakteru polemiki, tylko pewnego uzupełnienia, zarówno
programu, jak i źródeł inspiracji stiukatora oraz jest próbą wskazania elementów do dziś
nie branych pod uwagę. Skupimy się w zasadzie jedynie na przestrzeni transeptu i prezbi-
terium, część nawowa bowiem wymagałaby osobnego omówienia.
Otóż kościół antokolski ma program tak niezwykły, a cała struktura dekoracji tak jest
jedyna na święcie i unikatowa, że ten główny, zasadniczy wątek umykał dotychczas
wszystkim badaczom. Nie ma bowiem, jak się zdaje, żadnych precedensów w całej Euro-
pie. Kluczem do zrozumienia tego zasadniczego programu nie jest żadne dzieło stiuku,
* Artykuł był referowany na posiedzeniu naukowym w Instytucie Sztuki PAN w dniu 15 V 2012 r.
1 Anna S. CZYŻ, Kościół świętych Piotra i Pawła na Antokołu w Wilnie, Wrocław 2008.
2 Ibid., s. 6-7.
3 Ibid., s. 8. Przegląd literatury litewskiej na s. 8-9.
4 Ibid., s. 179-246.
MARIUSZ KARPOWICZ
Warszawa
Kościół świętych Piotra i Pawła na Antokołu.
Kiłka uzupełnień*
Od kilku lat istnieje nareszcie naukowa monografia wileńskiego kościoła św. Pio-
tra i Pawła na Antokołu, zawierającego, jak wiadomo, jeden z najwspanialszych
stiukowych wystrojów Europy* 1. Jest to znakomita rozprawa doktorska Anny Syl-
wii Czyż, nagrodzona zresztą w 2007 r. specjalną nagrodą im. Józefa Maksymiliana Osso-
lińskiego. Wielką zasługą Autorki jest nie tylko odtworzenie faz budowy i zebranie
wszelkich wiadomości historycznych, lecz także, a może przede wszystkim, analiza for-
malna i ideowa, wskazanie po raz pierwszy europejskich źródeł inspiracji i odczytanie
skomplikowanych treści.
Zawartością treściową stiuków antokolskich zajmowało się już w XX-leciu między-
wojennym dwóch badaczy - ks. Piotr Śledziewski i Jerzy Orda. Były to jednak, poza
rozszyfrowaniem poszczególnych świętych, raczej amatorskie rozważania. Polemikę mię-
dzy nimi referuje pani Czyż2. Dość liczna literatura litewska ma charakter bardziej popu-
laryzatorski niż naukowy, jak to określa pani Czyż: „przeprowadzona przez nich analiza
architektury i plastyki sprowadza się jednak do pogłębionego opisu”3. Także nieliczne
wzmianki o europejskich inspiracjach czy uwagi o treściach, trudno uznać za poważne, co
wykazuje rzeczona autorka.
Na tym tle rozprawa pani Czyż stanowi rzeczywiste, poważne osiągnięcie. Szczególnie
starannie przedstawiła Autorka dwa wątki treściowe - fundatorski i zakonny, wskazując
słusznie na rolę kanoników regularnych w procesie programowania dekoracji4. Nasz tekst
nie ma w żadnym razie mieć charakteru polemiki, tylko pewnego uzupełnienia, zarówno
programu, jak i źródeł inspiracji stiukatora oraz jest próbą wskazania elementów do dziś
nie branych pod uwagę. Skupimy się w zasadzie jedynie na przestrzeni transeptu i prezbi-
terium, część nawowa bowiem wymagałaby osobnego omówienia.
Otóż kościół antokolski ma program tak niezwykły, a cała struktura dekoracji tak jest
jedyna na święcie i unikatowa, że ten główny, zasadniczy wątek umykał dotychczas
wszystkim badaczom. Nie ma bowiem, jak się zdaje, żadnych precedensów w całej Euro-
pie. Kluczem do zrozumienia tego zasadniczego programu nie jest żadne dzieło stiuku,
* Artykuł był referowany na posiedzeniu naukowym w Instytucie Sztuki PAN w dniu 15 V 2012 r.
1 Anna S. CZYŻ, Kościół świętych Piotra i Pawła na Antokołu w Wilnie, Wrocław 2008.
2 Ibid., s. 6-7.
3 Ibid., s. 8. Przegląd literatury litewskiej na s. 8-9.
4 Ibid., s. 179-246.