DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.47077#0015
Od redakcji
Polska jest krajem, gdzie najwcześniej zwrócono uwagę na odrębność siedemnastowiecz-
nego portretu szlacheckiego, który od czasu monumentalnej pracy T. Dobrowolskiego
określany jest jako portret sarmacki. Prace Dobrowolskiego, a także M. Gębarowicza,
M. Karpowicza, Z. Kępińskiego, T. Mańkowskiego, J. Ruszczycówny, A. Sławskiej
i S. Wilińskiego rozbudziły zainteresowanie badaczy krajów sąsiednich, którzy dostrzegli
podobne zjawisko na swoim terenie. Artykuły i książki G. Cenner-Wilhelmb, D. IJcni-
kovej i L. I. Tananajevy wykazały, że portret typu sarmackiego obecny był w sztuce
wieku XVII i XVIII na terenie Węgier, Słowacji, a także Rosji *•
Wysunięcie portretu typu sarmackiego jako tematu II Seminarium Niedzickiego,
które w założeniu poświęcone jest związkom artystycznym między Polską, Czechami,
Słowacją i Węgrami, miało za cel konfrontację dotychczasowych wyników badań w po-
szczególnych krajach i wyjaśnienie, skąd biorą się podobieństwa między portretem
szlacheckim występującym na tych ziemiach. Portret, który rozwijał się od końca XVI
wieku na omawianych terenach, genetycznie wywodzi się ze sztuki zachodnioeuropej-
skiej, uległ jednak zasymilowaniu i sprymitywizowaniu tworząc zjawisko portretu
sarmackiego. Tylko w Czechach, wskutek wydarzeń historycznych, rozwój portretu po-
szedł inną drogą, pozostając na etapie powtarzania wzorów obcych. Mimo podobieństw,
portret na terenie Polski, Słowacji i Węgier posiada wiele cech odrębnych, jak o tym
przekonuje przedstawiony materiał. Istniejące podobieństwa wynikają raczej z pod-
łoża socjologicznego niż z wzajemnych powiązań artystycznych. Warstwa szlachecka,
stanowiąca w Polsce i na Węgrzech znaczny procent całego społeczeństwa nie odznaczała
się zbyt wysokim poziomem intelektualnym i nie przejawiała także wysokich wymagań
artystycznych. Do tego poziomu dostosowywali się miejscowi twórcy. Portret typu
sarmackiego niósł ze sobą pewien zespół informacji o ustroju dawnej Rzeczpospolitej,
toteż stał się elementem atrakcyjnym zwłaszcza dianie posiadającej wielu swobód szlachty
rosyjskiej. Stąd wzorowanie się na portrecie typu sarmackiego w Rosji można rozpatrywać
także jako zjawisko z dziedziny socjologii, a nie stylu.
Dostrzegając genezę portretu sarmackiego w europejskiej sztuce renesansowej i baro-
kowej, w przypadku Polski wskazywano także na powiązania z wcześniejszą tradycją
miejscową, co częściowo odnosi się do interesujących nas krajów, zwłaszcza do Rosji.
11
Polska jest krajem, gdzie najwcześniej zwrócono uwagę na odrębność siedemnastowiecz-
nego portretu szlacheckiego, który od czasu monumentalnej pracy T. Dobrowolskiego
określany jest jako portret sarmacki. Prace Dobrowolskiego, a także M. Gębarowicza,
M. Karpowicza, Z. Kępińskiego, T. Mańkowskiego, J. Ruszczycówny, A. Sławskiej
i S. Wilińskiego rozbudziły zainteresowanie badaczy krajów sąsiednich, którzy dostrzegli
podobne zjawisko na swoim terenie. Artykuły i książki G. Cenner-Wilhelmb, D. IJcni-
kovej i L. I. Tananajevy wykazały, że portret typu sarmackiego obecny był w sztuce
wieku XVII i XVIII na terenie Węgier, Słowacji, a także Rosji *•
Wysunięcie portretu typu sarmackiego jako tematu II Seminarium Niedzickiego,
które w założeniu poświęcone jest związkom artystycznym między Polską, Czechami,
Słowacją i Węgrami, miało za cel konfrontację dotychczasowych wyników badań w po-
szczególnych krajach i wyjaśnienie, skąd biorą się podobieństwa między portretem
szlacheckim występującym na tych ziemiach. Portret, który rozwijał się od końca XVI
wieku na omawianych terenach, genetycznie wywodzi się ze sztuki zachodnioeuropej-
skiej, uległ jednak zasymilowaniu i sprymitywizowaniu tworząc zjawisko portretu
sarmackiego. Tylko w Czechach, wskutek wydarzeń historycznych, rozwój portretu po-
szedł inną drogą, pozostając na etapie powtarzania wzorów obcych. Mimo podobieństw,
portret na terenie Polski, Słowacji i Węgier posiada wiele cech odrębnych, jak o tym
przekonuje przedstawiony materiał. Istniejące podobieństwa wynikają raczej z pod-
łoża socjologicznego niż z wzajemnych powiązań artystycznych. Warstwa szlachecka,
stanowiąca w Polsce i na Węgrzech znaczny procent całego społeczeństwa nie odznaczała
się zbyt wysokim poziomem intelektualnym i nie przejawiała także wysokich wymagań
artystycznych. Do tego poziomu dostosowywali się miejscowi twórcy. Portret typu
sarmackiego niósł ze sobą pewien zespół informacji o ustroju dawnej Rzeczpospolitej,
toteż stał się elementem atrakcyjnym zwłaszcza dianie posiadającej wielu swobód szlachty
rosyjskiej. Stąd wzorowanie się na portrecie typu sarmackiego w Rosji można rozpatrywać
także jako zjawisko z dziedziny socjologii, a nie stylu.
Dostrzegając genezę portretu sarmackiego w europejskiej sztuce renesansowej i baro-
kowej, w przypadku Polski wskazywano także na powiązania z wcześniejszą tradycją
miejscową, co częściowo odnosi się do interesujących nas krajów, zwłaszcza do Rosji.
11