DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.47077#0187
Irena Kubistalowa
Wschowa
Zespół portretów trumiennych Braci Czeskich
w Lesznie i Wschowie
Portret trumienny jako zjawisko artystyczne, a także element obyczaju szlacheckiego
budził od dawna zainteresowanie. W licznych publikacjach ujmowano wizerunek tru-
mienny jako charakterystyczny dla kultury polskiej XVII i XVIII wieku. Wyróżniano
jego walory realistyczne, w szczególności wierność portretową wobec modela. Ukazano
funkcję jaką pełnił w pompa sunebris, a przy rozważaniach nad formą pogrzebowej
architektury okazjonalnej, zwrócono uwagę na ewolucję jego kształtu *. W świetle sy-
tuacji wyznaniowej w Polsce XVI—XVIII wieku, a więc czasu umacniania się konfesji
wyznaniowych, a następnie postępującej kontrreformacji i utożsamiania się katolicyzmu
z kulturą szlachecką, na wnikliwe ukazanie oczekuje zwyczaj stosowania portretu tru-
miennego przez szlachtę odmiennych od katolickiego wyznań. Wśród „rozróżnionych”
wiarą i obrządkiem pozostawała w XVII wieku dość liczna grupa braci szlacheckiej.
Tu pragniemy zasygnalizować obecność tej kategorii portretu u rodów szlacheckich —
wyznawców Jednoty Braci Czeskich. W szczególności przedmiotem naszego zaintereso-
wania jest zespól portretów trumiennych Jednoty Braterskiej, które to wizerunki wraz
z tablicami inskrypcyjnymi i tarczami herbowymi wchodzą w skład kolekcji zgromadzo-
nej w Muzeum w Lesznie. Dalej, jako uzupełnienie przedstawimy obiekty tego samego
typu znajdujące się w posiadaniu Muzeum we Wschowie a.
W Wielkopolsce, pośród wyznań innowierczych, ruch religijny Braci Czeskich miał
dla przedstawicieli szlachty polskiej szczególne walory. Szlachta znajdowała w Jednocie
potwierdzenie swych reformacyjnych dążeń (chęć utworzenia kościoła narodowego),
nadto ruch ten w swym programie społecznym nie kwestionował uprzywilejowanej po-
zycji tego stanu. W działalności gminy i senioratu Braci Czeskich w Lesznie (1550—
1817) świeccy patronowie szlacheccy spełniali istotną rolę, przede wszystkim w organi-
zacji sieci zborów na terenie swych dóbr, wznosząc nowe, względnie przekształcając dawne
świątynie katolickie. Z czasem też dzięki świeckim seniorom również założenia doktry-
nalne, z którymi Bracia Czescy przybyli z Czech i Moraw do Wielkopolski, uległy ewo-
lucji kierując ich ku większej otwartości na wpływy ideologii sarmackiej ’.
W tutejszym środowisku szlacheckim poparcie znajdowały reformy szkolne J. A. Ko-
meńskiego. Wymagania szlachty przyczyniały się też do podnoszenia poziomu wykształ-
cenia duchownychJJednoty, zazwyczaj wywodzących się z niższych stanów. Podobnie
183
Wschowa
Zespół portretów trumiennych Braci Czeskich
w Lesznie i Wschowie
Portret trumienny jako zjawisko artystyczne, a także element obyczaju szlacheckiego
budził od dawna zainteresowanie. W licznych publikacjach ujmowano wizerunek tru-
mienny jako charakterystyczny dla kultury polskiej XVII i XVIII wieku. Wyróżniano
jego walory realistyczne, w szczególności wierność portretową wobec modela. Ukazano
funkcję jaką pełnił w pompa sunebris, a przy rozważaniach nad formą pogrzebowej
architektury okazjonalnej, zwrócono uwagę na ewolucję jego kształtu *. W świetle sy-
tuacji wyznaniowej w Polsce XVI—XVIII wieku, a więc czasu umacniania się konfesji
wyznaniowych, a następnie postępującej kontrreformacji i utożsamiania się katolicyzmu
z kulturą szlachecką, na wnikliwe ukazanie oczekuje zwyczaj stosowania portretu tru-
miennego przez szlachtę odmiennych od katolickiego wyznań. Wśród „rozróżnionych”
wiarą i obrządkiem pozostawała w XVII wieku dość liczna grupa braci szlacheckiej.
Tu pragniemy zasygnalizować obecność tej kategorii portretu u rodów szlacheckich —
wyznawców Jednoty Braci Czeskich. W szczególności przedmiotem naszego zaintereso-
wania jest zespól portretów trumiennych Jednoty Braterskiej, które to wizerunki wraz
z tablicami inskrypcyjnymi i tarczami herbowymi wchodzą w skład kolekcji zgromadzo-
nej w Muzeum w Lesznie. Dalej, jako uzupełnienie przedstawimy obiekty tego samego
typu znajdujące się w posiadaniu Muzeum we Wschowie a.
W Wielkopolsce, pośród wyznań innowierczych, ruch religijny Braci Czeskich miał
dla przedstawicieli szlachty polskiej szczególne walory. Szlachta znajdowała w Jednocie
potwierdzenie swych reformacyjnych dążeń (chęć utworzenia kościoła narodowego),
nadto ruch ten w swym programie społecznym nie kwestionował uprzywilejowanej po-
zycji tego stanu. W działalności gminy i senioratu Braci Czeskich w Lesznie (1550—
1817) świeccy patronowie szlacheccy spełniali istotną rolę, przede wszystkim w organi-
zacji sieci zborów na terenie swych dóbr, wznosząc nowe, względnie przekształcając dawne
świątynie katolickie. Z czasem też dzięki świeckim seniorom również założenia doktry-
nalne, z którymi Bracia Czescy przybyli z Czech i Moraw do Wielkopolski, uległy ewo-
lucji kierując ich ku większej otwartości na wpływy ideologii sarmackiej ’.
W tutejszym środowisku szlacheckim poparcie znajdowały reformy szkolne J. A. Ko-
meńskiego. Wymagania szlachty przyczyniały się też do podnoszenia poziomu wykształ-
cenia duchownychJJednoty, zazwyczaj wywodzących się z niższych stanów. Podobnie
183