DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.47077#0085
Kamila Wróblewska
Olsztyn
Polskie tradycje w portrecie pruskim
ze zbiorów Muzeum Warmii i Mazur
w Olsztynie
Portrety z terenów dawnych Prus Książęcych i Inflant nie tworzą zwartego zespołu,
będącego odpowiednikiem portretu sarmackiego. Są one jednak ważnym elementem
kultury szlacheckiej tego regionu, który łączyły z Polską w wieku XVI i XVII dosyć
ścisłe związki. Wielorakie uzależnienia szlachty pruskiej od króla polskiego, obowiązki
tej szlachty wobec Rzeczypospolitej, a także wzajemna współzależność, nawet anta-
gonizmy, ujawniły się w malowanych przekazach ikonograficznych. Odczytać to można
w nagrobkach, epitafiach i portretach.
Tematem artykułu jest znajdująca się w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, grupa
siedemnastowiecznych portretów szlachty pruskiej i inflandzkiej, przedstawicieli rodów
blisko związanych niegdyś z Koroną. Herby i teksty w języku niemieckim umieszczone
na tych portretach stanowią niejednokrotnie klucz do polskiej biografii portretowanego.
Podobnie strój, a także kompozycja całości wskazują, że portrety te powstały w kręgu
oddziaływania sztuki polskiego dworu.
Portret szlachty pruskiej jest na ogół wytworem prowincjonalnym, naiwnym, Wy-
olbrzymiającym fizyczne niedoskonałości modela. Dworski strój, zbroja, atrybuty władzy,
tworzą kontrast pomiędzy dostojeństwem pozy, a częstokroć rubaszną, naturalistycznie
przedstawioną fizjonomią modela. Jednym z dobitnych przykładów jest wizerunek Piotra
Dohny i jego męskich potomków, z okresu około roku 1600 na epitafium z Morąga,
obecnie w muzeum olsztyńskim. Epitafium to opatrzone zostało dwukrotnie interesują-
cymi napisami łacińskimi: pierwszy raz w roku 1553, drugi — po zamalowaniu pierwot-
nego obrazu epitafijnego, około roku 1600. W obu przypadkach teksty wskazują na związki
Dohnów z Koroną x.
Zespół portretów Denhoffów, wśród których kilku pozostawało w służbie Rzeczpo-
spolitej, pochodzi z ich majątków rodzinnych Drogoszy i Kwitajn. Część z tych portretów
znalazła się na terenie Prus drogą spadku. Odnosi się to szczególnie do inflandzkiej gałęzi
tego rodu, do której należeli m. in.: Krzysztof (zm. 1609; il. 19) i Herman (zm. 1651
il. 20). Portret Krzysztofa namalowany po roku 1605 jest odbiciem wizerunku Zygmunta
III Wazy pędzla Marcina Kobera, z roku 1591 2. Szczególnie „polską” wydaje się być
podobizna syna Krzysztofa, Hermana, w ciemnym stroju, płaszczu obszytym rysią
skórką, z regimentem w prawej dłoni. Napis w języku niemieckim na odwrocie musiał
6 — Seminaria Niedzickie, t. II
81
Olsztyn
Polskie tradycje w portrecie pruskim
ze zbiorów Muzeum Warmii i Mazur
w Olsztynie
Portrety z terenów dawnych Prus Książęcych i Inflant nie tworzą zwartego zespołu,
będącego odpowiednikiem portretu sarmackiego. Są one jednak ważnym elementem
kultury szlacheckiej tego regionu, który łączyły z Polską w wieku XVI i XVII dosyć
ścisłe związki. Wielorakie uzależnienia szlachty pruskiej od króla polskiego, obowiązki
tej szlachty wobec Rzeczypospolitej, a także wzajemna współzależność, nawet anta-
gonizmy, ujawniły się w malowanych przekazach ikonograficznych. Odczytać to można
w nagrobkach, epitafiach i portretach.
Tematem artykułu jest znajdująca się w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, grupa
siedemnastowiecznych portretów szlachty pruskiej i inflandzkiej, przedstawicieli rodów
blisko związanych niegdyś z Koroną. Herby i teksty w języku niemieckim umieszczone
na tych portretach stanowią niejednokrotnie klucz do polskiej biografii portretowanego.
Podobnie strój, a także kompozycja całości wskazują, że portrety te powstały w kręgu
oddziaływania sztuki polskiego dworu.
Portret szlachty pruskiej jest na ogół wytworem prowincjonalnym, naiwnym, Wy-
olbrzymiającym fizyczne niedoskonałości modela. Dworski strój, zbroja, atrybuty władzy,
tworzą kontrast pomiędzy dostojeństwem pozy, a częstokroć rubaszną, naturalistycznie
przedstawioną fizjonomią modela. Jednym z dobitnych przykładów jest wizerunek Piotra
Dohny i jego męskich potomków, z okresu około roku 1600 na epitafium z Morąga,
obecnie w muzeum olsztyńskim. Epitafium to opatrzone zostało dwukrotnie interesują-
cymi napisami łacińskimi: pierwszy raz w roku 1553, drugi — po zamalowaniu pierwot-
nego obrazu epitafijnego, około roku 1600. W obu przypadkach teksty wskazują na związki
Dohnów z Koroną x.
Zespół portretów Denhoffów, wśród których kilku pozostawało w służbie Rzeczpo-
spolitej, pochodzi z ich majątków rodzinnych Drogoszy i Kwitajn. Część z tych portretów
znalazła się na terenie Prus drogą spadku. Odnosi się to szczególnie do inflandzkiej gałęzi
tego rodu, do której należeli m. in.: Krzysztof (zm. 1609; il. 19) i Herman (zm. 1651
il. 20). Portret Krzysztofa namalowany po roku 1605 jest odbiciem wizerunku Zygmunta
III Wazy pędzla Marcina Kobera, z roku 1591 2. Szczególnie „polską” wydaje się być
podobizna syna Krzysztofa, Hermana, w ciemnym stroju, płaszczu obszytym rysią
skórką, z regimentem w prawej dłoni. Napis w języku niemieckim na odwrocie musiał
6 — Seminaria Niedzickie, t. II
81