Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Editor]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Editor]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (1.1992)

Tomasz ukryte jest częściowo wśród fal. Wężowo rybi, zapewne podwójny splot,
Mikocki będący odpowiednikiem ludzkich nóg, wypływa swym zakończeniem po-
nad fale. Tryton przyciska rękami ciało partnerki, której prawe udo i zgię-
ta w kolanie noga także zanurzone są częściowo w falach. Górna i boczna
prawa część fragmentu reliefu została zrekonstruowana2. Pozycja głowy
Trytona jest na pewno prawidłowa; co do samego jej charakteru,
przypominającej sarmacki portret, pewności nie mamy. Ufając jednak
konserwatorom, chcielibyśmy wierzyć w prawidłowość także i tej
rekonstrukcji. Kompozycyjną przeciwwagę dla grupy stanowi jadący
w prawo na morskim stworze młodzieniec, sięgający lewą ręką ku nodze
kobiety. W prawej zaś, opuszczonej ręce, trzyma położony nieomal
poziomo trójząb. Stwór morski o zbliżonym do końskiego pysku wypluwa
w kierunku łona żeńskiej postaci strumienie wody. A w przestworzach,
między obydwoma grupami, widać sylwetkę lecącego w lewo ptaka.

Scena z prawej strony przedstawia dwie pojedyncze typowe postacie an-
tycznego morskiego thiasosu (il. 4): centaura morskiego stanowiącego
połączenie ciała ludzkiego, końskiego i elementów rybich oraz płynącą za
nim młodą trytonkę. Pierwszy stwór dmie w róg wykonany w antycznych
przedstawieniach z morskiej muszli. Tutaj jednak - nie wiemy wcale, czy jest
to wynik rekonstrukcji - instrument przybiera formę palmy, gałązki lub
kłosów w zakończeniu. Wydaje się, że w Gdańsku celowo róg z muszli, a więc
morskiego płodu, zastąpiono płodem ziemi. Wspaniała charakterystyka
twarzy postaci dmącej w instrument została uzupełniona o niezrozumiałą
dla nas dekorację głowy, rodzaj kokardy, zwiniętych rogów lub podwójnego
czuba na fryzurze.

Również dekoracja głowy Trytonki wydaje się osobliwa. Jest to bowiem
rodzaj czapki zakończonej noszoną w Polsce szkofią. Przestrzeń ponad
falami, pomiędzy tymi dwoma postaciami, wypełniona jest przez duży pęk
lub nawet snop kłosów zboża. Mogą to też być kwiaty i jakieś rośliny, które
pojawiają się także, choć mniej wyraźnie, w innych miejscach reliefu, ponad
falami. Pierwotny charakter sceny nie jest w pełni czytelny, gdyż relief nosi
ślad przecięcia i był, jak się wydaje, przerabiany. Ważne jest to, iż
wyrzeźbiono rośliny rosnące na brzegu rzeki. Przy wmontowaniu w nad-
proże relief zapewne także nieco skrócono, gdyż ukazany na jego prawym
skraju pęk roślinności został ucięty.

Oczywiste na pozór podobieństwo do antycznych scen zawodzi jednak,
gdy chcemy odnaleźć konkretny prototyp dla całości gdańskiego reliefu. An-
tyczna ikonografia morskich thiasosów to zagadnienie ogromnie
szerokie, z którym zetknąć się łatwo studiując czy to greckie malarstwo
wazowe, czy klasyczną i hellenistyczną rzeźbę pełną, czy też mitologiczny
i sepulkralny relief rzymski, malarstwo i zdobnictwo artystyczne. Szukając
wzoru dla późnorenesansowego reliefu gdańskiego nie będziemy jednak

Tonserwacje reliefu przeprowadziła przed trzynastoma laty Pani Anna Angielska, której dziękuję za
przekazane na ten temat informacje. Słuszność rekonstrukcji potwierdzają zdjęcia przekazujące przedwojenny
stan zabytku.

254