DOI Artikel:
Mikocki, Tomasz: Antyczne pierwowzory fryzu z Sieni Gdańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27007#0257
sięgać do czerwonofigurowych waz, skopasowskich trytonów i nereid, czy
etruskich luster. Sięgniemy jedynie do dzieł znanych nowożytnym arty-
stom, dzieł oglądanych, studiowanych i imitowanych w okresie renesansu’.
Od dawna znana jest popularność antycznych reliefów sarkofagowych
i ich rola w kształtowaniu sztuki renesansu. Wśród nich właśnie
sarkofagi z motywami morskimi cieszyły się stosunkowo dużą popular-
nością, czego dowodzą zachowane rysunki'. Powtórzenia i przetworzenia
antycznej ikonografii nereid pozwoliły przechować w sztuce późnego an-
tyku i średniowiecza ikonografię antycznego aktu żeńskiego".
Zespół znanych w renesansie sarkofagów morskich był oczywiście
znacznie szerszy niż lista zabytków udokumentowanych przez rysunki”.
Zależność od antycznych płaskorzeźb wykazują nie tylko studia i dosłowne
kopie, ale także wiele dzieł bardzo wybitnych, zachowujących całkowitą
oryginalność rozwiązań ikonograficznych i stylowych, przy niewątpliwej
jednak - choć czasem trudno czytelnej - inspiracji antykiem. Nie ograniczając
się więc tylko do reliefów, znanych z pewnością artystom renesansu,
dokonaliśmy kwerendy całego opublikowanego materiału zabytkowego.
Sarkofagi z motywami morskimi są jedną z najlepiej znanych i opubli-
kowanych kategorii zabytków, co bardzo ułatwia poszukiwania. Już w 1939
r. wydano duży korpus tej kategorii reliefów7, poważnie później
uzupełniany”. Wśród kilkuset znanych zabytków tego typu nie ma jednak
reliefu, do którego by w całości omawiane nadproże nawiązywało.
Dość łatwo znajdujemy zbliżone do omawianych figury morskich
3 Ogólne uwagi o dziełach: Renaissance Artists and Anticjue Sculpture. A Handbook of Sources by Phyllis Pray
Bober and Rutli Rubinstein, Oxford 1986 (cyt. dalej jako Bober-Rubinstein); - F. Haskell, N. Penny Antico nella storia
del gusto. La seduzione della scultum classica 1500-1900, Torino 1984, których katalogi nie wyczerpują bynajmniej
studiowanych przez nowożytnych artystów dziel antyku.
3 Np. P. Bober An Anticjue Sea-Thiasos in tke Renaissance, [iv:] Essays in Memory of Karl Lehmann, New York
1964, s. 43-48 lub F. Eichler Mantegnas Seekentauren und die Antike. Ein romischer Fries mit Meerthiasos, in: Festschrift
fur K. M. Swoboda, Wien-Wiesbaden 1959, s. 91-96 i literatura cytowana w przypisach 7 i 13.
K. Clark Transformations of Nereis in the Renaissance, "Burlington Magazine" 97: 1955, s. 214-217, także
idem The Nudę. A Study in Ideał Form, Princeton [1956] 1984, s. 279 n.
Tylko kilka z nich cytują Bober-Rubinstein, op. cit., s. 98 n. (nr 99 - front sarkofagu na Watykanie,
Amelung, Vat. Kat. I, s. 828, nr 34 = A. Rumpf Die Meerwesen auf den antiken Sarkophagreliefs [Die antiken
Sarkophagreliefs V, 1], Berlin 1939, (cyt. niżej ASR V, 1), nr 116; nr 100 - front sarkofagu w dwóch fragmentach:
Berlin, Klein-Glienicke i Rzym, Villa Medici = ASR V, 1, nr 117; nr 102 fragmentaryczny front sarkofagu w Grot-
taferrata = ASR V, 1 nr 151; nr 103 - sarkofag w Luwrze MA 342 = ASR V, 1 nr 132; nr 104 - front sarkofagu
w Sienie, Museo delTOpera del Duomo inv. 136 = ASR V, 1 nr 67) z szeroką listą ich rysunkowych reprodukcji.
Mamy pewność, iż znacznie szersze ich zespoły były znane artystom już co najmniej od okresu późnego śred-
niowiecza, np. pięć sarkofagów z motywami morskimi na Campo Santo w Pizie [P.E.] Arias, [E.] cristiani, [E.]
Gabba Camposanto Monumentale di Pisa, Pisa 1977, nr A 9 est, fig. 17; nr A 11 est fig. 22; nr A 15 est fig. 31; nr A 7
int. fig. 83; nr C 16 est fig. 179; o historii zespołu i znajomości tych sarkofagów pisze F. Donati Camposanto
Monumentale... II, Pisa 1984, s. 9-34. Por. też ostatnio Da Pisanello alla nascita dei Musei Capitolini. L'Antico a Roma
alla ińgilia del Rinascimento (Mostra, Roma Musei Capitolini 24.05-19.07.1988), Roma 1988, kat. nr 46 - rysunek
Pisanella [?] z fragmentu sarkofagu morskiego w Villa Medici i kat. nr 47 - rys. z kręgu Pisanella, sarkofagu
morskiego na Watykanie, kat. nr 52 - rys. z Codex Coburgensis (f. 136) fragment sarkofagu morskiego z Villa
Medici. Wiele informacji na temat znajomości sarkofagów w średniowieczu i czasach nowych dostarczają akta
pierwszego z kolokwiów na ten temat w Pizie: Colloyuio sul reimpiego dei sarcofagi romani nel Medioeno, Pisa
5-12.09.1982 [Marburger Winckelmann-Programm 1983], Marburg 1984.
' A. Rumpf Die Meerwesen auf den antiken Sarkophagreliefs [Die antiken Sarkophagreliefs V, 1], Berlin 1939.
G. Koch H. Sichtermann Rórnische Sarkopluige [HdA], Miinchen 1982, s. 195 n. (cytowany dalej jako HdA),
wcześniej np. H. Sichtermann Beitrdge zu den Meerwesensarkophagen, AA 1970, s. 214 n., z listą 23 nowych
zabytków.
Antyczne
pierwowzory
fryzu z Sieni
Gdańskiej
255
etruskich luster. Sięgniemy jedynie do dzieł znanych nowożytnym arty-
stom, dzieł oglądanych, studiowanych i imitowanych w okresie renesansu’.
Od dawna znana jest popularność antycznych reliefów sarkofagowych
i ich rola w kształtowaniu sztuki renesansu. Wśród nich właśnie
sarkofagi z motywami morskimi cieszyły się stosunkowo dużą popular-
nością, czego dowodzą zachowane rysunki'. Powtórzenia i przetworzenia
antycznej ikonografii nereid pozwoliły przechować w sztuce późnego an-
tyku i średniowiecza ikonografię antycznego aktu żeńskiego".
Zespół znanych w renesansie sarkofagów morskich był oczywiście
znacznie szerszy niż lista zabytków udokumentowanych przez rysunki”.
Zależność od antycznych płaskorzeźb wykazują nie tylko studia i dosłowne
kopie, ale także wiele dzieł bardzo wybitnych, zachowujących całkowitą
oryginalność rozwiązań ikonograficznych i stylowych, przy niewątpliwej
jednak - choć czasem trudno czytelnej - inspiracji antykiem. Nie ograniczając
się więc tylko do reliefów, znanych z pewnością artystom renesansu,
dokonaliśmy kwerendy całego opublikowanego materiału zabytkowego.
Sarkofagi z motywami morskimi są jedną z najlepiej znanych i opubli-
kowanych kategorii zabytków, co bardzo ułatwia poszukiwania. Już w 1939
r. wydano duży korpus tej kategorii reliefów7, poważnie później
uzupełniany”. Wśród kilkuset znanych zabytków tego typu nie ma jednak
reliefu, do którego by w całości omawiane nadproże nawiązywało.
Dość łatwo znajdujemy zbliżone do omawianych figury morskich
3 Ogólne uwagi o dziełach: Renaissance Artists and Anticjue Sculpture. A Handbook of Sources by Phyllis Pray
Bober and Rutli Rubinstein, Oxford 1986 (cyt. dalej jako Bober-Rubinstein); - F. Haskell, N. Penny Antico nella storia
del gusto. La seduzione della scultum classica 1500-1900, Torino 1984, których katalogi nie wyczerpują bynajmniej
studiowanych przez nowożytnych artystów dziel antyku.
3 Np. P. Bober An Anticjue Sea-Thiasos in tke Renaissance, [iv:] Essays in Memory of Karl Lehmann, New York
1964, s. 43-48 lub F. Eichler Mantegnas Seekentauren und die Antike. Ein romischer Fries mit Meerthiasos, in: Festschrift
fur K. M. Swoboda, Wien-Wiesbaden 1959, s. 91-96 i literatura cytowana w przypisach 7 i 13.
K. Clark Transformations of Nereis in the Renaissance, "Burlington Magazine" 97: 1955, s. 214-217, także
idem The Nudę. A Study in Ideał Form, Princeton [1956] 1984, s. 279 n.
Tylko kilka z nich cytują Bober-Rubinstein, op. cit., s. 98 n. (nr 99 - front sarkofagu na Watykanie,
Amelung, Vat. Kat. I, s. 828, nr 34 = A. Rumpf Die Meerwesen auf den antiken Sarkophagreliefs [Die antiken
Sarkophagreliefs V, 1], Berlin 1939, (cyt. niżej ASR V, 1), nr 116; nr 100 - front sarkofagu w dwóch fragmentach:
Berlin, Klein-Glienicke i Rzym, Villa Medici = ASR V, 1, nr 117; nr 102 fragmentaryczny front sarkofagu w Grot-
taferrata = ASR V, 1 nr 151; nr 103 - sarkofag w Luwrze MA 342 = ASR V, 1 nr 132; nr 104 - front sarkofagu
w Sienie, Museo delTOpera del Duomo inv. 136 = ASR V, 1 nr 67) z szeroką listą ich rysunkowych reprodukcji.
Mamy pewność, iż znacznie szersze ich zespoły były znane artystom już co najmniej od okresu późnego śred-
niowiecza, np. pięć sarkofagów z motywami morskimi na Campo Santo w Pizie [P.E.] Arias, [E.] cristiani, [E.]
Gabba Camposanto Monumentale di Pisa, Pisa 1977, nr A 9 est, fig. 17; nr A 11 est fig. 22; nr A 15 est fig. 31; nr A 7
int. fig. 83; nr C 16 est fig. 179; o historii zespołu i znajomości tych sarkofagów pisze F. Donati Camposanto
Monumentale... II, Pisa 1984, s. 9-34. Por. też ostatnio Da Pisanello alla nascita dei Musei Capitolini. L'Antico a Roma
alla ińgilia del Rinascimento (Mostra, Roma Musei Capitolini 24.05-19.07.1988), Roma 1988, kat. nr 46 - rysunek
Pisanella [?] z fragmentu sarkofagu morskiego w Villa Medici i kat. nr 47 - rys. z kręgu Pisanella, sarkofagu
morskiego na Watykanie, kat. nr 52 - rys. z Codex Coburgensis (f. 136) fragment sarkofagu morskiego z Villa
Medici. Wiele informacji na temat znajomości sarkofagów w średniowieczu i czasach nowych dostarczają akta
pierwszego z kolokwiów na ten temat w Pizie: Colloyuio sul reimpiego dei sarcofagi romani nel Medioeno, Pisa
5-12.09.1982 [Marburger Winckelmann-Programm 1983], Marburg 1984.
' A. Rumpf Die Meerwesen auf den antiken Sarkophagreliefs [Die antiken Sarkophagreliefs V, 1], Berlin 1939.
G. Koch H. Sichtermann Rórnische Sarkopluige [HdA], Miinchen 1982, s. 195 n. (cytowany dalej jako HdA),
wcześniej np. H. Sichtermann Beitrdge zu den Meerwesensarkophagen, AA 1970, s. 214 n., z listą 23 nowych
zabytków.
Antyczne
pierwowzory
fryzu z Sieni
Gdańskiej
255