DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Purc-Stępniak, Beata: Treści ideowe w obrazach wnętrz kościelnych: kilka uwag o obrazie Cornelisa de Mana Wnętrze starego kościoła w Delft =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37084#0307
TREŚCI IDEOWE W OBRAZACH WNĘTRZ KOŚCIELNYCH
303
Prawdziwy obraz starego Kościoła Apostolskiego i Papistowskiego (ok. 1600-
-1620), a ich koncepcja opierała się na kompozycji namalowanej jeszcze
w XVI w. przez Maertena van Valckenborcha (Stadtkirche, Cele). Widok
protestanckiej przestrzeni sakralnej miał być miejscem głoszenia kazań jako
prawdziwy obraz starego apostolskiego kościoła. Niewątpliwą rolę odegrała
tu kalwińska wizja świątyni i krytyka obrazów, ale także różnice w rozumie-
niu sztuki między południowymi a północnymi Niderlandami12. W ewange-
lickim wnętrzu były zobrazowane dwa sakramenty: chrzest i komunia, w ka-
tolickim - siedem . W praktyce religijnej zasadę dobrowolności przeciwsta-
wiono posłuszeństwu (klękanie, adoracja obrazów, relikwie, procesje)14.
Wnętrze kościoła protestanckiego było wyrazem nowej formy religijności
i estetyki, w której obrazy stały się zbędne, a znalazły swoją nową siedzibę
w domu. Sekularyzowany kościół, tchnący prostotą, wraz ze znajdującymi się
w nim dziełami sztuki był instytutem kształcenia. Wyobrażał wolność chrześ-
cijanina i kościół widzialny z jego zasadą przystojności i wielką rolą słowa
głoszonego i pisanego , podkreślonego przez umieszczoną na poczesnym
miejscu tablicę przykazań Boskich. Zawieszony nad nią w głębi kościoła
zegar, widoczny także na gdańskim obrazie de Mana, jest atrybutem Tempe-
kcitolicki kościół, w: N. O r e n s t e i n, Prints cincl politics of the publisher: the ca.se of
Hendrick Hondius, Simiolus, vol. 23(1995), 4, s. 240-250, s. 246, il. 8, 9, s. 247. Nie przesz-
kadzało to jednak, by malarze protestanccy w XVII w. pracowali także dla zleceniodawcy
rzymskokatolickiego lub żydowskiego, malując w tym duchu wnętrza świątyń, co odzwier-
ciedlało różnorodność postaw religijnych.
"Michalski, dz. cyt., s. 118-124.
*“ F. B a u d o u i n, Religion und Malerei nach der Teilung der Niederlanden, [w:]
Renaissance-Refonnation, Gegensdtze und Gemeinsamkeiten. Vortrage gehcdten anldj.il. eine.s.
Kongre.sse.s des Wolfenbiittel Arbeitskreises fur Renaissanceforschumg vom 20. Bis 23. Novem-
ber 1983. wyd. A. Buck, Wiesbaden 1984, s. 17-22.
13 W przeświadczeniu protestantów sakramenty nie są wyłącznie znakami łaski Bożej,
koniecznymi do zbawienia, lecz znakami Boskiej dobroci, umacniającymi wiarę. S. M a r-
k i e w i c z. Protestantyzm, Warszawa 1982, s. 60; por. Illustrierte Flugbldtter ans den
Jahrhunderten der Reformation und der Glaubenskdmpfe. Katalog wystawy Kunstsammlungen
der Veste Coburg 24.07-31.10.1983, wyd. W. Harms, Coburg 1983, s. 16, il. na s. 17.
14 Die Religion in Geschichte mul Gegenwart. Handwórterbuch fur Theologie und
Religionwissenschaft, oprać. Hansa Frhr. V. Campenhausen. E. Dinkler, G. Gloege i Knud
E. Lógstrup, Bd 5. Tubingen 1961, s. 651-654. Koncepcja utożsamienia protestanckiej cite de
refuge z miastem idealnym: Luther und die Folgen fiir die Kunst., s. 51-53; Ch. G 6 t t 1 e r,
Der privilegierte Altar und die Anfdnge des barocken Fegefeuerbildes in Bolo gna. w: Hinunel,
Hólle. Fegefeur. Das Jenseits im Mittelalter. Katalog wystawy, Koln, Josef-Haubrich-Kwistlialle
21.06.-28.08.1994, oprać. P. Jezler, Zurich 1994, s. 149-154.
'‘Michalski, dz. cyt., s. 112-113.
303
Prawdziwy obraz starego Kościoła Apostolskiego i Papistowskiego (ok. 1600-
-1620), a ich koncepcja opierała się na kompozycji namalowanej jeszcze
w XVI w. przez Maertena van Valckenborcha (Stadtkirche, Cele). Widok
protestanckiej przestrzeni sakralnej miał być miejscem głoszenia kazań jako
prawdziwy obraz starego apostolskiego kościoła. Niewątpliwą rolę odegrała
tu kalwińska wizja świątyni i krytyka obrazów, ale także różnice w rozumie-
niu sztuki między południowymi a północnymi Niderlandami12. W ewange-
lickim wnętrzu były zobrazowane dwa sakramenty: chrzest i komunia, w ka-
tolickim - siedem . W praktyce religijnej zasadę dobrowolności przeciwsta-
wiono posłuszeństwu (klękanie, adoracja obrazów, relikwie, procesje)14.
Wnętrze kościoła protestanckiego było wyrazem nowej formy religijności
i estetyki, w której obrazy stały się zbędne, a znalazły swoją nową siedzibę
w domu. Sekularyzowany kościół, tchnący prostotą, wraz ze znajdującymi się
w nim dziełami sztuki był instytutem kształcenia. Wyobrażał wolność chrześ-
cijanina i kościół widzialny z jego zasadą przystojności i wielką rolą słowa
głoszonego i pisanego , podkreślonego przez umieszczoną na poczesnym
miejscu tablicę przykazań Boskich. Zawieszony nad nią w głębi kościoła
zegar, widoczny także na gdańskim obrazie de Mana, jest atrybutem Tempe-
kcitolicki kościół, w: N. O r e n s t e i n, Prints cincl politics of the publisher: the ca.se of
Hendrick Hondius, Simiolus, vol. 23(1995), 4, s. 240-250, s. 246, il. 8, 9, s. 247. Nie przesz-
kadzało to jednak, by malarze protestanccy w XVII w. pracowali także dla zleceniodawcy
rzymskokatolickiego lub żydowskiego, malując w tym duchu wnętrza świątyń, co odzwier-
ciedlało różnorodność postaw religijnych.
"Michalski, dz. cyt., s. 118-124.
*“ F. B a u d o u i n, Religion und Malerei nach der Teilung der Niederlanden, [w:]
Renaissance-Refonnation, Gegensdtze und Gemeinsamkeiten. Vortrage gehcdten anldj.il. eine.s.
Kongre.sse.s des Wolfenbiittel Arbeitskreises fur Renaissanceforschumg vom 20. Bis 23. Novem-
ber 1983. wyd. A. Buck, Wiesbaden 1984, s. 17-22.
13 W przeświadczeniu protestantów sakramenty nie są wyłącznie znakami łaski Bożej,
koniecznymi do zbawienia, lecz znakami Boskiej dobroci, umacniającymi wiarę. S. M a r-
k i e w i c z. Protestantyzm, Warszawa 1982, s. 60; por. Illustrierte Flugbldtter ans den
Jahrhunderten der Reformation und der Glaubenskdmpfe. Katalog wystawy Kunstsammlungen
der Veste Coburg 24.07-31.10.1983, wyd. W. Harms, Coburg 1983, s. 16, il. na s. 17.
14 Die Religion in Geschichte mul Gegenwart. Handwórterbuch fur Theologie und
Religionwissenschaft, oprać. Hansa Frhr. V. Campenhausen. E. Dinkler, G. Gloege i Knud
E. Lógstrup, Bd 5. Tubingen 1961, s. 651-654. Koncepcja utożsamienia protestanckiej cite de
refuge z miastem idealnym: Luther und die Folgen fiir die Kunst., s. 51-53; Ch. G 6 t t 1 e r,
Der privilegierte Altar und die Anfdnge des barocken Fegefeuerbildes in Bolo gna. w: Hinunel,
Hólle. Fegefeur. Das Jenseits im Mittelalter. Katalog wystawy, Koln, Josef-Haubrich-Kwistlialle
21.06.-28.08.1994, oprać. P. Jezler, Zurich 1994, s. 149-154.
'‘Michalski, dz. cyt., s. 112-113.