DOI Heft:
Komunikaty
DOI Artikel:Bulewicz, Tomasz: Uwagi na temat ikonografii cyklu Dzieje św. Tomasza Apostoła z kolegiaty zamojskiej na przykładzie obrazu Chrystus otrzymujący wiadomość o chorobie Łazarza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37084#0504
500
KOMUNIKATY
świętego, po lewej męczeńską śmierć, będącą wynikiem wypełnienia przez niego
przesłania Ewangelii.
Zamojski cykl, składający się z czterech obrazów, jest wyjątkowy w ikonografii
św. Tomasza. Tylko ostatni obraz cyklu, przedstawiający męczeńską śmierć apostoła,
znajduje analogie w całej jego ikonografii. Najczęściej przedstawianymi tematami
z dziejów świętego były bowiem sceny: Niewierność św. Tomasza, Otrzymanie przez
św. Tomasza Welonu Maryi, Święty na dworze hinduskiego króla Gundeforosa,
Święty rozbijający idole, Święty udzielający chrztu nawróconym poganom oraz
Męczeństwo św. Tomasza12.
Oprócz tego, że wiadomo, jaki jest temat zamojskich obrazów, nieznane były
dotychczas ewentualne źródła ikonograficzne, wykorzystane przez tworzącego cykl
artystę. Atrybucja (wskazująca na Jana Kasińskiego13, nadwornego malarza Toma-
sza Zamoyskiego) oraz czas powstania (ł. poł. XVII w.) pozostać muszą na'razie
jedynie hipotetyczne z braku jednoznacznych przekazów archiwalnych.
Ze względu na chronologię ukazanej na płótnach akcji otwierającym cykl obrazem
jest malowidło będące ilustracją wersetu z Ewangelii św. Jana (11, 14 nn.), przed-
stawiające chwilę, kiedy Chrystusowi i apostołom zostaje dostarczona wiadomość
o chorobie Łazarza.
Akcja przedstawiona na obrazie rozgrywa się symultanicznie. W prawym górnym
rogu obrazu widoczna jest otwarta na zewnątrz sala, którą wypełnia łoże z balda-
chimem, na którym spoczywa chory Łazarz. Pochyla się nad nim lekarz. Wokół krzą-
tają się służące. W pomieszczeniu po lewej dostrzegamy siedzącą przy stole postać,
piszącą list z wiadomością o chorobie Łazarza, oraz czekającego na list chłopca.
Na pierwszym planie widać Chrystusa trzymającego w ręku list i stojącego przed
nim umyślnego. Z lewej strony Jezusa ukazani są apostołowie. Wśród nich św. To-
masz z rozłożonymi rękoma, zdający się mówić: Chodźmy i my umrzeć z nim.
Postaci przedstawione na obrazie charakteryzują się pewną sztywnością. Ich ru-
chy, zwłaszcza Chrystusa, są nienaturalne - zwraca uwagę, że przedstawiona postać
od pasa w dół namalowana jest z profilu, natomiast od pasa w górę en face. Kontra-
stuje to z poprawnie namalowanym stojącym na prawo od Chrystusa chłopcem.
Płaszcz Chrystusa namalowany został dość „topornie”, kolorem lokalnym, podobnie
jak ciemnozielona szata spodnia. Szaty sprawiają wrażenie naszkicowanych, a następ-
nie wypełnionych niezłamanym kolorem. Płaszcz Chrystusa, jak zauważył J. Biało-
stocki, jest ewidentnie przemalowany. Tymi samymi kolorami: jaskrawą czerwienią
i ciemną zielenią, posłużył się malarz do namalowania szat apostoła stojącego za św.
Tomaszem oraz chłopca przynoszącego list.
I_ J. Braun, Tracht wid Attribute der Heilingen in der Deutschen Kunst, Stuttgart
1943, s. 693-969; Z. D a 1 h m a n, Die Thomaslegende und die Altesten Beziehungen des
Christentums zum Fernen Osten, Freiburg 1912; A. V a t h, Der hi. Thomas, der Apostel
lndiens, Aachen 1925; K. K u n s t 1 e, Ikonographie der Christlichen Kunst - II: Ikono-
graphie der Heilingen, Freiburg 1926, s. 555-558; G. K a f t a 1, D. P h i 1, Iconography
of the Saints in the Painting of North West Italy, Firenze 1985.
''Kowalczyk, Projekty i realizacje, s. 53.
KOMUNIKATY
świętego, po lewej męczeńską śmierć, będącą wynikiem wypełnienia przez niego
przesłania Ewangelii.
Zamojski cykl, składający się z czterech obrazów, jest wyjątkowy w ikonografii
św. Tomasza. Tylko ostatni obraz cyklu, przedstawiający męczeńską śmierć apostoła,
znajduje analogie w całej jego ikonografii. Najczęściej przedstawianymi tematami
z dziejów świętego były bowiem sceny: Niewierność św. Tomasza, Otrzymanie przez
św. Tomasza Welonu Maryi, Święty na dworze hinduskiego króla Gundeforosa,
Święty rozbijający idole, Święty udzielający chrztu nawróconym poganom oraz
Męczeństwo św. Tomasza12.
Oprócz tego, że wiadomo, jaki jest temat zamojskich obrazów, nieznane były
dotychczas ewentualne źródła ikonograficzne, wykorzystane przez tworzącego cykl
artystę. Atrybucja (wskazująca na Jana Kasińskiego13, nadwornego malarza Toma-
sza Zamoyskiego) oraz czas powstania (ł. poł. XVII w.) pozostać muszą na'razie
jedynie hipotetyczne z braku jednoznacznych przekazów archiwalnych.
Ze względu na chronologię ukazanej na płótnach akcji otwierającym cykl obrazem
jest malowidło będące ilustracją wersetu z Ewangelii św. Jana (11, 14 nn.), przed-
stawiające chwilę, kiedy Chrystusowi i apostołom zostaje dostarczona wiadomość
o chorobie Łazarza.
Akcja przedstawiona na obrazie rozgrywa się symultanicznie. W prawym górnym
rogu obrazu widoczna jest otwarta na zewnątrz sala, którą wypełnia łoże z balda-
chimem, na którym spoczywa chory Łazarz. Pochyla się nad nim lekarz. Wokół krzą-
tają się służące. W pomieszczeniu po lewej dostrzegamy siedzącą przy stole postać,
piszącą list z wiadomością o chorobie Łazarza, oraz czekającego na list chłopca.
Na pierwszym planie widać Chrystusa trzymającego w ręku list i stojącego przed
nim umyślnego. Z lewej strony Jezusa ukazani są apostołowie. Wśród nich św. To-
masz z rozłożonymi rękoma, zdający się mówić: Chodźmy i my umrzeć z nim.
Postaci przedstawione na obrazie charakteryzują się pewną sztywnością. Ich ru-
chy, zwłaszcza Chrystusa, są nienaturalne - zwraca uwagę, że przedstawiona postać
od pasa w dół namalowana jest z profilu, natomiast od pasa w górę en face. Kontra-
stuje to z poprawnie namalowanym stojącym na prawo od Chrystusa chłopcem.
Płaszcz Chrystusa namalowany został dość „topornie”, kolorem lokalnym, podobnie
jak ciemnozielona szata spodnia. Szaty sprawiają wrażenie naszkicowanych, a następ-
nie wypełnionych niezłamanym kolorem. Płaszcz Chrystusa, jak zauważył J. Biało-
stocki, jest ewidentnie przemalowany. Tymi samymi kolorami: jaskrawą czerwienią
i ciemną zielenią, posłużył się malarz do namalowania szat apostoła stojącego za św.
Tomaszem oraz chłopca przynoszącego list.
I_ J. Braun, Tracht wid Attribute der Heilingen in der Deutschen Kunst, Stuttgart
1943, s. 693-969; Z. D a 1 h m a n, Die Thomaslegende und die Altesten Beziehungen des
Christentums zum Fernen Osten, Freiburg 1912; A. V a t h, Der hi. Thomas, der Apostel
lndiens, Aachen 1925; K. K u n s t 1 e, Ikonographie der Christlichen Kunst - II: Ikono-
graphie der Heilingen, Freiburg 1926, s. 555-558; G. K a f t a 1, D. P h i 1, Iconography
of the Saints in the Painting of North West Italy, Firenze 1985.
''Kowalczyk, Projekty i realizacje, s. 53.