DOI Heft:
Komunikaty
DOI Artikel:Bulewicz, Tomasz: Uwagi na temat ikonografii cyklu Dzieje św. Tomasza Apostoła z kolegiaty zamojskiej na przykładzie obrazu Chrystus otrzymujący wiadomość o chorobie Łazarza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37084#0505
KOMUNIKATY
501
Zwraca uwagę niekonsekwencja we wprowadzaniu między grupę postaci z pierw-
szego planu a swobodnie namalowany pejzaż otwartego na zewnątrz budynku w pra-
wym górnym rogu obrazu. Wyłamuje się on z wykreślonej na obrazie perspektywy,
jaką mają domy z lewej strony czy też budynki będące elementami pejzażu. Tworzy
to zauważalną dysharmonię. Dom Łazarza sprawia wrażenie elementu sztucznie do-
stawionego i odcina się od reszty kompozycji. Malarz, konstruując przedstawienie,
bardziej skupił się na ukazaniu dziejącej się na obrazie akcji, podporządkowując jej
logikę całości.
Swobodnie potraktowane zostało w obrazie światło. Jest ono rozproszone i trudno
określić jego źródło. Postacie pierwszego planu oświetlone są silnym światłem pada-
jącym spoza obrazu, z lewej jego strony. Ukazuje się ono w formie agresywnych
blików na twarzach i szatach postaci. Łatwo jednocześnie zauważyć, że jedyną posta-
cią rzucającą cień jest postać chłopca.
Temat ikonograficzny budują następujące elementy: stojący między apostołami
z rozpostartymi rękoma św. Tomasz, stojący po jego prawej stronie Chrystus, posła-
niec i w dalszym planie, po prawej, dom Łazarza.
Kompozycja całego obrazu wydaje się oparta na przedstawieniach schematu iko-
nograficznego Chrystus wśród dzieci. Podobieństwo polega na zbliżonym ujęciu;
grupa apostołów z lewej, z prawej Chrystus i stojące przed nim dziecko, lecz zamoj-
ski obraz traktowany jako całość przedstawia scenę, która nie ma dosłownej ikono-
graficznej analogii. Poszczególne sceny zostały namalowane na podstawie dwóch
źródeł. Środkowa scena, przedstawiająca Chrystusa i św. Tomasza, jest transpozycją
centralnej sceny obrazu Jacopo Tintoretto Cudowne rozmnożenie chleba i rvb]Ą oraz
fragmentów rycin Vierixów (na podstawie rycin Bartolomeo Passeri), pochodzących
z Evangelicae Historiae Imagines, ułożonych przez znanego jezuickiego teologa
Hieronima Natali, wydanych po raz pierwszy w Antwerpii w 1593 r. Z tego dzieła
pochodzi przedstawienie domu Łazarza15 oraz postać posłańca stojącego przed
Chrystusem16. Różnica polega na nieco odmiennym przedstawieniu ruchu Chrystusa
i znacznym odmłodzeniu posłańca, który jednak wykonuje podobny gest.
Te fragmenty znacznie różnią się kolorystyką od reszty obrazu. Są to partie naj-
słabiej malowane, zarówno jeśli chodzi o sposób użycia koloru, jak i o kształtowanie
gestu. Ruch wykonywany przez Chrystusa naśladuje gest wykonywany przez św. To-
masza - różnica polega na ułożeniu rąk i co za tym idzie, fałdów szat. Takie usta-
wienie miało zapewne podkreślać wymowę przedstawionej sceny. Najlepszymi arty-
stycznie fragmentami obrazu są twarze apostołów z lewej strony obrazu, o pewnym
psychicznym napięciu, płaszcz św. Tomasza i ostatni plan, wypełniony pejzażem.
Widoczne w prawym dolnym rogu obrazu kwiaty i ptaki (żurawie?) są - jak się
wydaje - wynikiem twórczej inwencji zamojskiego malarza.
14 Cudowne rozmnożenie chleba i ryb, ok. 1545-1550; olej na płótnie; 154,9 x 407,7 cm;
Metropolitan Museum of Art, New York City.
h M. M a u q u o y - H e n d r i c k x, De Estampes des Vierix, cz. III. 1, Bruksela
1982, il. 2041, Feria V; De Cananea.
16 Tamże, il. 2050, Feria VI; Mittuntur nucji.
501
Zwraca uwagę niekonsekwencja we wprowadzaniu między grupę postaci z pierw-
szego planu a swobodnie namalowany pejzaż otwartego na zewnątrz budynku w pra-
wym górnym rogu obrazu. Wyłamuje się on z wykreślonej na obrazie perspektywy,
jaką mają domy z lewej strony czy też budynki będące elementami pejzażu. Tworzy
to zauważalną dysharmonię. Dom Łazarza sprawia wrażenie elementu sztucznie do-
stawionego i odcina się od reszty kompozycji. Malarz, konstruując przedstawienie,
bardziej skupił się na ukazaniu dziejącej się na obrazie akcji, podporządkowując jej
logikę całości.
Swobodnie potraktowane zostało w obrazie światło. Jest ono rozproszone i trudno
określić jego źródło. Postacie pierwszego planu oświetlone są silnym światłem pada-
jącym spoza obrazu, z lewej jego strony. Ukazuje się ono w formie agresywnych
blików na twarzach i szatach postaci. Łatwo jednocześnie zauważyć, że jedyną posta-
cią rzucającą cień jest postać chłopca.
Temat ikonograficzny budują następujące elementy: stojący między apostołami
z rozpostartymi rękoma św. Tomasz, stojący po jego prawej stronie Chrystus, posła-
niec i w dalszym planie, po prawej, dom Łazarza.
Kompozycja całego obrazu wydaje się oparta na przedstawieniach schematu iko-
nograficznego Chrystus wśród dzieci. Podobieństwo polega na zbliżonym ujęciu;
grupa apostołów z lewej, z prawej Chrystus i stojące przed nim dziecko, lecz zamoj-
ski obraz traktowany jako całość przedstawia scenę, która nie ma dosłownej ikono-
graficznej analogii. Poszczególne sceny zostały namalowane na podstawie dwóch
źródeł. Środkowa scena, przedstawiająca Chrystusa i św. Tomasza, jest transpozycją
centralnej sceny obrazu Jacopo Tintoretto Cudowne rozmnożenie chleba i rvb]Ą oraz
fragmentów rycin Vierixów (na podstawie rycin Bartolomeo Passeri), pochodzących
z Evangelicae Historiae Imagines, ułożonych przez znanego jezuickiego teologa
Hieronima Natali, wydanych po raz pierwszy w Antwerpii w 1593 r. Z tego dzieła
pochodzi przedstawienie domu Łazarza15 oraz postać posłańca stojącego przed
Chrystusem16. Różnica polega na nieco odmiennym przedstawieniu ruchu Chrystusa
i znacznym odmłodzeniu posłańca, który jednak wykonuje podobny gest.
Te fragmenty znacznie różnią się kolorystyką od reszty obrazu. Są to partie naj-
słabiej malowane, zarówno jeśli chodzi o sposób użycia koloru, jak i o kształtowanie
gestu. Ruch wykonywany przez Chrystusa naśladuje gest wykonywany przez św. To-
masza - różnica polega na ułożeniu rąk i co za tym idzie, fałdów szat. Takie usta-
wienie miało zapewne podkreślać wymowę przedstawionej sceny. Najlepszymi arty-
stycznie fragmentami obrazu są twarze apostołów z lewej strony obrazu, o pewnym
psychicznym napięciu, płaszcz św. Tomasza i ostatni plan, wypełniony pejzażem.
Widoczne w prawym dolnym rogu obrazu kwiaty i ptaki (żurawie?) są - jak się
wydaje - wynikiem twórczej inwencji zamojskiego malarza.
14 Cudowne rozmnożenie chleba i ryb, ok. 1545-1550; olej na płótnie; 154,9 x 407,7 cm;
Metropolitan Museum of Art, New York City.
h M. M a u q u o y - H e n d r i c k x, De Estampes des Vierix, cz. III. 1, Bruksela
1982, il. 2041, Feria V; De Cananea.
16 Tamże, il. 2050, Feria VI; Mittuntur nucji.