DOI issue:
Komunikaty
DOI article:Moryc, Cyprian: Zespół posągów na fasadzie kościoła św. Bernardyna ze Sieny w Krakowie: analiza i próba identyfikacji ikonograficznej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.37084#0522
518
KOMUNIKATY
Kapistran i św. Bernardyn. W zwieńczeniu, w charakterystycznym geście oranta,
klęczy Jan z Dukli, adorując Imię Jahwe. Grupa Dukielczyka flankowana jest
zespołami figur, rozmieszczonymi rytmicznie nad belkowaniem. Najbliżej centralnej
kompozycji znalazła się para władców w bogatych strojach monarszych przepasanych
tercjarskim cingulum: po stronie prawej władca murzyński, po lewej zaś monarcha
o rysach europejskich, zapewne św. Ludwik Węgierski. Na lewym skraju zwieńczenia
retabulum, obok rzeźby przedstawiającej murzyńską kobietę, znajduje się postać
św. Franciszka Solano. Opisanej grupie odpowiada również wielofiguralna
kompozycja ilustrująca miłosierdzie św. Elżbiety z Turyngii. W interkolumniach
ołtarzy przytęczowych dedykowanych Maryi i św. Antoniemu z Padwy umieszczono
pary rzeźb: Jana Dunsa Szkota i św. Tomasza z Akwinu oraz Małgorzaty z Cortony
i Jakuba z Marchii. W zwieńczeniach zaś rzeźby świętych Janów - Ewangelisty
i Nepomucena. Widoczne tu odejście od konsekwentnego przywoływania jedynie
świętych franciszkańskich wydaje się podyktowane teologią imienia5'1. Do programu
ideowego konfesji należą również stiukowe rzeźby świętych pustelników, wykonane
nieco później w arkadach prezbiterium. Całość kompozycji ołtarzowej pozostaje
w ścisłym związku stylistycznym i ideowym z wszystkimi elementami wystroju
kościoła. Oś ideowa „wysmakowanej koncepcji architektoniczno-rzeźbiarskiej” bieg-
nie wzdłuż nawy głównej i prezbiterium, łącząc dwa identyczne wizerunki Dukiel-
czyka w zwieńczeniu konfesji i na kolumnie przed fasadą świątyni54.
c) Program ideowy
Program ideowy ołtarza jest niezwykle erudycyjny: „Mamy [...] do czynienia
z przedstawieniem całego zakonu, począwszy od franciszkańskiego pnia aż po «oj-
ców» obserwy, najdokładniej wcielających ducha pierwotnej reguły. Zakon jest obec-
ny w całym kościele, dostępując udziału w hierarchii. Gromadzi się wokół Ukrzyżo-
wanego Chrystusa, bo też i jest niejako owocem Jego męki i śmierci. W ołtarzu
lwowskim odbywa się swego rodzaju «rozmowa» świętych, gdzie święci Franciszek
i Klara adorują Boga w Najświętszym Sakramencie i w Znaku Męki, a pozostali
zwracają się ku protoplastom zakonu, jakby w oczekiwaniu na przekaz zakonnego
«testamentu» [...j”54. Zwieńczenie ołtarza pozostaje „wielką apologią Trzeciego
Zakonu”, zwanego dziś Świecką Rodziną Franciszkańską. Należeli do niej król
Francji św. Ludwik oraz św. Elżbieta Węgierska. Sznur franciszkański opasujący
zwieńczenie ołtarza przywodzi topos „Mundum Franciscanum”. W jego centrum
klęczy Jan z Dukli, łącząc stary świat chrześcijański ze światem pogan nawróconych
dzięki gorliwości misyjnej franciszkanów. Dzieła miłosierdzia przydają zaangażo-
waniu misyjnemu wiarygodności: „Tak oto przedstawione zostały dwa największe
charyzmaty, najważniejsze z powołań zakonu: rozkrzewianie wiary i świadectwo
miłosierdzia. To jakby przedstawienie Vita Activa stanowiącej jedną z dwu dróg
zakonu, dopełniającą tę drugą, którą uosabia wyniesiony w centrum bł. Jan z Dukli,
Sito, Lwowska konfesja, s. 167.
1,4 F. B o s t e 1, Kolumna bł. Jana z Dukli we Lwowie, [w:] Księga Pamiątkowa ku czci
Oswalda Balzera, t. 1, Lwów 1925, s. 1-14.
55 Sito, Lwowska konfesja, s. 164.
KOMUNIKATY
Kapistran i św. Bernardyn. W zwieńczeniu, w charakterystycznym geście oranta,
klęczy Jan z Dukli, adorując Imię Jahwe. Grupa Dukielczyka flankowana jest
zespołami figur, rozmieszczonymi rytmicznie nad belkowaniem. Najbliżej centralnej
kompozycji znalazła się para władców w bogatych strojach monarszych przepasanych
tercjarskim cingulum: po stronie prawej władca murzyński, po lewej zaś monarcha
o rysach europejskich, zapewne św. Ludwik Węgierski. Na lewym skraju zwieńczenia
retabulum, obok rzeźby przedstawiającej murzyńską kobietę, znajduje się postać
św. Franciszka Solano. Opisanej grupie odpowiada również wielofiguralna
kompozycja ilustrująca miłosierdzie św. Elżbiety z Turyngii. W interkolumniach
ołtarzy przytęczowych dedykowanych Maryi i św. Antoniemu z Padwy umieszczono
pary rzeźb: Jana Dunsa Szkota i św. Tomasza z Akwinu oraz Małgorzaty z Cortony
i Jakuba z Marchii. W zwieńczeniach zaś rzeźby świętych Janów - Ewangelisty
i Nepomucena. Widoczne tu odejście od konsekwentnego przywoływania jedynie
świętych franciszkańskich wydaje się podyktowane teologią imienia5'1. Do programu
ideowego konfesji należą również stiukowe rzeźby świętych pustelników, wykonane
nieco później w arkadach prezbiterium. Całość kompozycji ołtarzowej pozostaje
w ścisłym związku stylistycznym i ideowym z wszystkimi elementami wystroju
kościoła. Oś ideowa „wysmakowanej koncepcji architektoniczno-rzeźbiarskiej” bieg-
nie wzdłuż nawy głównej i prezbiterium, łącząc dwa identyczne wizerunki Dukiel-
czyka w zwieńczeniu konfesji i na kolumnie przed fasadą świątyni54.
c) Program ideowy
Program ideowy ołtarza jest niezwykle erudycyjny: „Mamy [...] do czynienia
z przedstawieniem całego zakonu, począwszy od franciszkańskiego pnia aż po «oj-
ców» obserwy, najdokładniej wcielających ducha pierwotnej reguły. Zakon jest obec-
ny w całym kościele, dostępując udziału w hierarchii. Gromadzi się wokół Ukrzyżo-
wanego Chrystusa, bo też i jest niejako owocem Jego męki i śmierci. W ołtarzu
lwowskim odbywa się swego rodzaju «rozmowa» świętych, gdzie święci Franciszek
i Klara adorują Boga w Najświętszym Sakramencie i w Znaku Męki, a pozostali
zwracają się ku protoplastom zakonu, jakby w oczekiwaniu na przekaz zakonnego
«testamentu» [...j”54. Zwieńczenie ołtarza pozostaje „wielką apologią Trzeciego
Zakonu”, zwanego dziś Świecką Rodziną Franciszkańską. Należeli do niej król
Francji św. Ludwik oraz św. Elżbieta Węgierska. Sznur franciszkański opasujący
zwieńczenie ołtarza przywodzi topos „Mundum Franciscanum”. W jego centrum
klęczy Jan z Dukli, łącząc stary świat chrześcijański ze światem pogan nawróconych
dzięki gorliwości misyjnej franciszkanów. Dzieła miłosierdzia przydają zaangażo-
waniu misyjnemu wiarygodności: „Tak oto przedstawione zostały dwa największe
charyzmaty, najważniejsze z powołań zakonu: rozkrzewianie wiary i świadectwo
miłosierdzia. To jakby przedstawienie Vita Activa stanowiącej jedną z dwu dróg
zakonu, dopełniającą tę drugą, którą uosabia wyniesiony w centrum bł. Jan z Dukli,
Sito, Lwowska konfesja, s. 167.
1,4 F. B o s t e 1, Kolumna bł. Jana z Dukli we Lwowie, [w:] Księga Pamiątkowa ku czci
Oswalda Balzera, t. 1, Lwów 1925, s. 1-14.
55 Sito, Lwowska konfesja, s. 164.