DOI Heft:
Komunikaty
DOI Artikel:Przylicki, Krzysztof: Niderlandzki obraz Ecce Homo ze zbiorów artystycznych Instytutu Historii Sztuki KUL
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37085#0361
KOMUNIKATY
359
uprzednio - jak się można domyślać - okaleczono ciało Chrystusa. Przypuszczenie
to wydaje się o tyle słuszne, iż w średniowiecznych realizacjach sceny Ecce Homo
często pojawiało się wnętrze, którego sklepienie podtrzymywała kolumna biczowania.
Za dobry przykład takiego rozwiązania posłużyć może dolna kwatera na rewersie
lewego skrzydła gdańskiego dyptyku fundacji rodziny Winterfeldów z około 1435 r.
r O
(Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. Sr. 206) .
Na czoło żydowskiego ludu wysuwa się kilku bogato odzianych mężczyzn, o wy-
raźnie karykaturalnych rysach twarzy. Reprezentują oni zapewne kapłanów i uczo-
nych w piśmie. Mężczyźni stojący najbliżej schodów wykonują gwałtowne gesty.
Jeden z nich, ubrany w ciemnoołiwkową, przewiązaną białym pasem suknię, unosi
ekspresyjnie swe dłonie i łączy je nad głową, manifestując w ten sposób dezaprobatę
dla propozycji Piłata dotyczącej ułaskawienia Chrystusa* * * 4.
Z zakratowanego otworu okiennego w przyziemiu ganku majaczy szpetne oblicze
Barabasza, wspomnianego przez synoptyków przestępcy, który z woli ludu uwolniony
został zamiast Chrystusa. Praktykowano bowiem zwyczaj, iż „na dzień uroczysty
zwykł był starosta wypuszczać pospólstwu jednego więźnia, żydowskiego ludu, które-
go by chcieli” (Mt 27, 15).
Omawiając te partie obrazu nie sposób pominąć wyeksponowanych tuż obok
więziennego okna dwóch psów. Ich obecność przydaje scenie rodzajowego charakte-
ru, jednak zwierzęta te mają głębsze znaczenie symboliczne5. Ewangelista Mateusz
zapisał słowa Chrystusa: „Nie sądźcie, abyście nie byli sądzeni. Abowiem, którym
byście sądem sądzili, sądzeni będziecie; i którą miarą mierzyć będziecie, odmierzą
wam” (Mt 7, 1-2). Następnie rozwinął tę myśl w bardziej obrazowy sposób: „Nie
dawajcie psom świętego ani mieccie pereł waszych przed wieprze, by ich snadź nie
podeptali nogami swemi i obróciwszy się, aby was nie roztargali” (Mt 7, 6). Lud,
szydząc z Chrystusa i wołając „Strać, strać, ukrzyżuj go” (J 19, 15), ostentacyjnie
odcina się od głoszonych Przezeń nauk, a tym samym podważa prawdy pochodzące
od samego Boga6. W niderlandzkiej tradycji ikonograficznej psy, szczególnie te
szlachetnej rasy, pojawiały się często w scenach sądów7. W przypadku naszego
J Por. Meisterwerke mittelalterlicher Kunst aus dem Nationalmuseum Warschau, hrsg. von
S. Greub, Th. Greub, M. Kochanowska-Reiche (kat. wyst. Seedamm Kulturzentrum, Pfaffikon;
Museu Nacional de Arte Antiga, Lissabon; Ósterreichische Galerie Belvedere, Wien; Museum
Catharijnconvent, Utrecht 2006-2008), Miinchen 2006, s. 78, poz. 8, il. na s. 80.
4 Por. J.-C. S c h m i t t, Gest w średniowiecznej Europie, tłum. H. Zaremska, Warszawa
2006, s. 273-274.
5 Symbolikę psa w scenach pasyjnych omawia J. H. Marrow (Passion Iconography in
Northern European Art of the late Middle Ages and Early Renaissance. A Study of Transfor-
mation of Sacred Metaphor into Descriptive Narrative, Kortrijk 1979, s. 33-43).
6 S. K o b i e 1 u s, Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji.
Starożytność i średniowiecze. Warszawa 2002, s. 259.
7 S. und L. D i t t r i c h, Lexikon der Tiersymbole. Tiere ais Sinnbilder in der Malerei
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE 58:2010 z. 4
359
uprzednio - jak się można domyślać - okaleczono ciało Chrystusa. Przypuszczenie
to wydaje się o tyle słuszne, iż w średniowiecznych realizacjach sceny Ecce Homo
często pojawiało się wnętrze, którego sklepienie podtrzymywała kolumna biczowania.
Za dobry przykład takiego rozwiązania posłużyć może dolna kwatera na rewersie
lewego skrzydła gdańskiego dyptyku fundacji rodziny Winterfeldów z około 1435 r.
r O
(Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. Sr. 206) .
Na czoło żydowskiego ludu wysuwa się kilku bogato odzianych mężczyzn, o wy-
raźnie karykaturalnych rysach twarzy. Reprezentują oni zapewne kapłanów i uczo-
nych w piśmie. Mężczyźni stojący najbliżej schodów wykonują gwałtowne gesty.
Jeden z nich, ubrany w ciemnoołiwkową, przewiązaną białym pasem suknię, unosi
ekspresyjnie swe dłonie i łączy je nad głową, manifestując w ten sposób dezaprobatę
dla propozycji Piłata dotyczącej ułaskawienia Chrystusa* * * 4.
Z zakratowanego otworu okiennego w przyziemiu ganku majaczy szpetne oblicze
Barabasza, wspomnianego przez synoptyków przestępcy, który z woli ludu uwolniony
został zamiast Chrystusa. Praktykowano bowiem zwyczaj, iż „na dzień uroczysty
zwykł był starosta wypuszczać pospólstwu jednego więźnia, żydowskiego ludu, które-
go by chcieli” (Mt 27, 15).
Omawiając te partie obrazu nie sposób pominąć wyeksponowanych tuż obok
więziennego okna dwóch psów. Ich obecność przydaje scenie rodzajowego charakte-
ru, jednak zwierzęta te mają głębsze znaczenie symboliczne5. Ewangelista Mateusz
zapisał słowa Chrystusa: „Nie sądźcie, abyście nie byli sądzeni. Abowiem, którym
byście sądem sądzili, sądzeni będziecie; i którą miarą mierzyć będziecie, odmierzą
wam” (Mt 7, 1-2). Następnie rozwinął tę myśl w bardziej obrazowy sposób: „Nie
dawajcie psom świętego ani mieccie pereł waszych przed wieprze, by ich snadź nie
podeptali nogami swemi i obróciwszy się, aby was nie roztargali” (Mt 7, 6). Lud,
szydząc z Chrystusa i wołając „Strać, strać, ukrzyżuj go” (J 19, 15), ostentacyjnie
odcina się od głoszonych Przezeń nauk, a tym samym podważa prawdy pochodzące
od samego Boga6. W niderlandzkiej tradycji ikonograficznej psy, szczególnie te
szlachetnej rasy, pojawiały się często w scenach sądów7. W przypadku naszego
J Por. Meisterwerke mittelalterlicher Kunst aus dem Nationalmuseum Warschau, hrsg. von
S. Greub, Th. Greub, M. Kochanowska-Reiche (kat. wyst. Seedamm Kulturzentrum, Pfaffikon;
Museu Nacional de Arte Antiga, Lissabon; Ósterreichische Galerie Belvedere, Wien; Museum
Catharijnconvent, Utrecht 2006-2008), Miinchen 2006, s. 78, poz. 8, il. na s. 80.
4 Por. J.-C. S c h m i t t, Gest w średniowiecznej Europie, tłum. H. Zaremska, Warszawa
2006, s. 273-274.
5 Symbolikę psa w scenach pasyjnych omawia J. H. Marrow (Passion Iconography in
Northern European Art of the late Middle Ages and Early Renaissance. A Study of Transfor-
mation of Sacred Metaphor into Descriptive Narrative, Kortrijk 1979, s. 33-43).
6 S. K o b i e 1 u s, Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji.
Starożytność i średniowiecze. Warszawa 2002, s. 259.
7 S. und L. D i t t r i c h, Lexikon der Tiersymbole. Tiere ais Sinnbilder in der Malerei
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE 58:2010 z. 4