Rocznik Historii Sztuki (16.1987)

28

ANNA BOCZKOWSKA

przez Kazimierza Wielkiego. Monarcha konsekwentnie zmierzał do uzyskania całkowitej niezależności
od władzy papieskiej, prowadząc wojnę dyplomatyczną ze stolicą apostolską i dążąc do uniezależnienia
kościoła w Polsce od decyzji rzymskiej kurii, popierającej zakon krzyżacki68. Papież Pius II
długo zwlekał z podpisaniem pokoju w Toruniu, gdyż nie mógł pogodzić się z klęską Zakonu.
Odwlekał także zdjęcie klątwy, ciążącej na szlachcie polskiej i miastach pruskich. Suwerenność
polskiego monarchy, zwycięskie wojny, które prowadził, wielkość terytorialna państwa, rozkwit gospo-
darczy, który nastąpił pod jego panowaniem, stawiały go w rzędzie najznamienitszych monarchów
Europy. Wgląd w opinie cudzoziemców o Koronie daje fragment mowy Filipa Kallimacha:

„Wielkiej to wagi fakty, świadczące o jakichś niewiarygodnych rozmiarów bogactwach i dostatkach,
nie większych jednak, niż może obiecywać ogromna i niezmierzona prawie przestrzeń, na której kró-
lestwo polskie, opasane ramionami tych samych jakby granic, obejmujących części świata, rozciąga się
między Dnieprem, Dunajem i Odrą, sięgając wybrzeży od Morza Czarnego do Morza Bałtyckiego;
pośród tych barier, będących granicami nie tylko królestwa owego, ile niemalże wszystkiego co
ludzkie, żyje jeden jedyny, odpowiednio do tych wielkich obszarów liczny naród, który nie ma
różnych języków ani różnych przepisów, lecz który jednoczy prawo i zgoda we wszystkich sprawach
boskich i ludzkich, a gdybyś zbadał ich skłonności, ich zamierzenia, ich wreszcie tę jakby jakąś
jednomyślność we wszystkich metodach postępowania, powiedziałbyś, że to nie naród, lecz raczej
dom jeden, jedna rodzina, a gdybyś zobaczył, jaka ich mnogość, pomyślałbyś, że to nie mieszkańcy
jednego państwa, lecz ludność całego świata. Koni zaś i oręża taka u nich moc, że powiem
tylko, wystarczyła aż nadto, kiedy w tym samym czasie trzeba było stawić opór nieprzeliczonym
wojskom Tatarów, a Węgry i Czechy atakowane były przez dwie różne armie, lecz obydwie
ogromne i znakomicie przygotowane do akcji. Bo któż obliczy dokładnie wartość ich bogactw,
skoro tu nie wydobywa się tak jak w innych krajach złota i srebra z ziemi, niemal że z głębi
piekieł, w drobnych ilościach i z wielkim mozołem, lecz przywożą je na statkach Anglicy, Szkoci,
Duńczycy, Szwedzi, Bretańczycy, Fryzowie i cały szereg tych ludów, które począwszy od Kadyksu
aż do Zatoki Gdańskiej opływa ocean tworząc różne zatoki o różnych nazwach [...] Pszenicy
zaś i innych płodów nie ma nigdzie tyle, żeby wystarczyło dla całej ludności. Skoro przeto
te wszystkie ludy i narody nie gdzie indziej, ale właśnie w Polsce nabywają brakującą im
żywność i nie tylko żywność, lecz także drewno, smołę i inne artykuły potrzebne do budowy
statków, którymi wywozi się towary, prócz tego barwniki do farbowania wełny i sukna, a także
miód i wosk oraz to, czego pełno na całej Północy, mianowicie futra zwierzęce różnego gatunku
i koloru do różnych celów służące, czy to do ochrony przed zimnem lub słotą, nikt wątpić
nie może, iż tak wielkie sumy pieniędzy napływają do tego kraju i pozostają, jak wielka jest
ilość rzeczy potrzebna do wyżywienia i utrzymania tylu ludnych krajów. A zatem jeśli o sile i potędze
państwa wnioskuje się na podstawie czynów, zajmowanej przestrzeni, ilości oręża i koni, wreszcie
na podstawie posiadanych bogactw, a jak wykazałem, wspaniałomyślnością, tych wszystkich rzeczy,
wielkością i ogromnych ich zasobem Polska góruje ponad wszystkimi, przyznać oczywiście musimy,
że potęga tego właśnie królestwa w najwyższym stopniu zasługuje na to, aby na jej świetności
i mocy oprzeć wszelkie nadzieje przywrócenia religii dawnego stanowiska"69.

Wybór postaci Dawida jako portretu alegorycznego polskiego monarchy był głęboko uzasadniony.
W średniowiecznej symbolice władzy z postacią Dawida identyfikowali się ci monarchowie, którzy
poprzez sukcesy polityczno-militarne zdołali podporządkować sobie i zjednoczyć ogromne obszary
i nadać im miano imperium70. Tak np. na okładce Psałterza Dagulfa, który cesarz Karol Wielki
ofiarował papieżowi, przedstawiony został Dawid w otoczeniu czterech psalmistów: Asapha, Emana,
Ethana i Idithum oraz dwóch wojowników71. Porównanie cesarza Karola Wielkiego z Dawidem

68 Omawiając ekspresję twarzy Kazimierza Jagiellończyka z nagrobka w nawiązaniu do idei jego politycznego programu,
Dettloff pisze: „Jest to twarda w liniach twarz człowieka, który musiał zdobyć suwerenność państwa przez pokonanie
średniowiecznego uniwersalizmu papieskiego i położyć kres bezwzględnej supremacji Kościoła nad polityką i życiem
Polski XV-wiecznej" (op. cit., s. 71).

69 Philippi Callimachi Ad Innocentium VIII de bello Tureis inferendo oratio, s. 81 n.

70 Steger, op. cit., passim.

71 Ibid., s. 126.