Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (14.1986)

1-10

Piotr Mras

ry dewocyjnej5. Zaczęto nad nim wznosić ba-
zylikę z ogromną kopułą G. W 1 połowie XVI w.,
w wyniku potrzeb rosnącego kultu, na podsta-
wie projektów Bramantego, dokonano zmian
we wnętrzu Casa Santa (podzielono je kratą
na dwie części, zamurowano dawne drzwi, a
cztery nowe wejścia usytuowano w elewacjach
dłuższych), na zewnątrz zaś otoczono bogato
rzeźbioną obudową marmurową1. Formy, ja-
kie Święty Dom wówczas otrzymał, stały się
wzorem dla wielu Domków Loretańskich bu-
dowanych w stuleciach XVII—XVIII w całej
Europie 8.

Pierwsze kopie Casa Santa, które pojawiły
się po 1620 r. na terenach Austrii, Czech i Mo-
raw, były przejawem świadomej akcji kontr-
reformacyjnej prowadzonej przez Habsburgów
u progu wojny trzydziestoletniej. Według ów-
czesnej oficjalnej historiografii cesarz Ferdy-
nand II odbył pielgrzymkę do Loreto, gdzie
polecił się opiece Matki Boskiej. Znane z le-
gendy ustawienie Sw. Domu na okres trzech
lat w Dalmacji, kraju należącym do Habsbur-
gów, uznane zostało za szczególne wyróżnienie
i oznakę błogosławieństwa bożego. Motyw za-
grożenia przez Turków i cudownego uratowa-
nia Sw. Domu wykorzystany został w walce
z protestantami, przeciwnikami wyznawców
Marii, których nazywano ,,nowymi Turkami".
Budowa Domków Loretańskich: w Mikulov na
Morawach (1620 lub 1623 r.j, w Pradze na Hrad-
czanach (1626/1627 r.) i w Wiedniu w kościele
Augustianów, parafialnym kościele Habsbur-
gów (1627 r.), miała bezpośredni związek ze
zwycięstwem ligi katolickiej pod Białą Górą.

5 Por. przypis 3. Cząść literatury o Casa Santa ze-
brał J. Faurax, Bibliographie loretaine, Lille 1913.

0 Bazylikę wybudowano z inicjatywy papieża Pa-
wła II. Twórcą projektu był Guliano da Maiano, któ-
ry w 1468 r. zapoczątkował jej budowę w formach
gotyckich. Po nim kierowali pracami, często zmienia-
jąc projekt, Giovanni Baccalini, Giuliano da Sangal-
lo, Antonio da Sangallo, Giuseppe Sacconi. Budowę
ukończono dopiero w 1587 r. w stylu późnorenesanso-
wym. Por. F. Grimaldi, Loreto. Basilica. Santa
Casa, Bologna 1975, s. 42 n.

7 Fundatorem prac był papież Juliusz II. Dekora-
cję rzeźbiarską wykonali: Gian Cristoforo Romano,
Anclrea Sansovino, Francesco da Sangallo, Raffaello
da Montelupo, Domenico Aimo i Niccolo Tribolo. Por.
J. Pope-Hennessy, Italian High-Renaissance
and Baroąue Sculpture, III, London 1963, s. 48—50.

8 Alfabetyczny wykaz miejscowości (niepełny), w
których wybudowano Domki Loretańskie zamieścił
S. B e i s s e 1, Geschichte der Yerehrung Mariens im
16. und 17. Jh., Freiburg 1910, s. 445—452.

Były one pomnikami tego zwycięstwa i wota-
mi za rekatolizację Czech, które z „kraju he-
retyckiego" uczynione zostały „krajem świę-
tym" 9.

Fundatorem Loreta głogóweckiego był hra-
bia Jerzy III Cppersdorf, ordynat Głogówka
w latach 1617—1651, aktywny uczestnik akcji
kontrreformacyjnej na Górnym Śląsku, ulu-
bieniec cesarza Ferdynanda II30. Od pierwsze-
go roku rządów prowadził on zdecydowaną
walkę ze zwolennikami protestantyzmu w mie-
ście. Ostateczny ich pogrom nastąpił w 1629 r.,
gdy hrabia uzyskał cd Ferdynanda II „statut
religijny" dla Głogówka, w którym, zgodnie
z zasadą cuias regio, eius religio, pozbawiono
wszelkich praw mieszczan innego wyznania
niż katolickie. Zburzono wówczas zbór i szkołę
ewangelicką, a protestantów zmuszono do opu-
szczenia miasta 11. W tym samym roku Jerzy
III przystąpił do budowy Domku Loretańskie-
go i odbudowy kościoła Franciszkanów, który
ocl 1565 r. znajdował się w posiadaniu protes-
tantów 12. Budowa chóru kościoła i Domku
ukończona została w listopadzie 1630 r. a ich

0 F. Matsche, Gegenreforniatorische Architek-
turpolitik. Casa-Santa-Kopien und Habsburger Lo~
reto-Kult nach 1620, „Jahrbuch fur Volkskunde", NF
I (1978), s. 81 nn; Tenże, Die Kunst im Dienst des
Staatsidee Kaiser Karls VI. Ikonographie, Ikonologie
und Programmatik des „Kaiscrstils", Berlin—New
York 1981, rozdział: Das HI. Haus Mariens auf habs-
burgischem Gebiet — horetokult und Staatsbestand,
s. 153 nn.

10 Głogówek po bezpotomnej śmierci Jana (+1532),
ostatniego z opolskich książąt piastowskich, przeszedł
w posiadanie Habsburgów, od których otrzymał go
w nadaniu Jan von Oppersdorf członek rodu szla-
checkiego wywodzącego się z terenów dzisiejszej
Szwajcarii. Utworzona w Głogówku w 1595 r. przez
Jerzego II ordynacja pozostawała w rękach Oppers-
dorfów do 1945 r. Jerzy III był szczególnie wybitnym
ich przedstawicielem, czego znamiennym wyrazem
była jego działalność mecenasowska: rozbudowa zam-
ku, odbudowa kościoła i klasztoru Franciszkanów,
budowa Loreta, kaplicy Grobu Chrystusa i kościółka
,,na Glinianej Górce". Por. W. H. O p p e r s d o r f,
Die Bedeutung der Herrschaft Oberglogau, „Schle-
sische Geschichtsblatter", 1937, s. 65 nn.; T. Chrza-
nowski, Glogózoek, Wrocław—Warszawa—Kraków-—
Gdańsk 1977, s. 5 nn.

11 Na lata 1625—1629 przypada najdotkliwszy dla
miasta okres wojny trzydziestoletniej. Por. Chrza-
nowski, op. cit., s. 26 n.

12 Konwent Franciszkanów w Głogówku powstał
w 1264 r. z fundacji księcia opolskiego Władysława I.
W 1565 r. pod wpływem narastającej fali protestan-
tyzmu zakonnicy opuścili miasto. Przypuszcza się, że
Jerzy III, wychowanek i protektor zakonu Jezuitów,
zamierzał im początkowo oddać odbudowany klasz-