DOI Artikel:
Piątkiewicz-Dereniowa, Maria: Portrety sułtana Sulejmana II Wspaniałego i jego małżonki Roksolany na kaflach polskich: (Przyczynek do roli ikonografii kafli jako źródła historycznego)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41574#0054
Portrety sułtana Sułejmana II Wspaniałego i jego małżonki Roksolany
49
Europy, których portrety zdobiły piece rezydencji kró-
lewskich w Polsce, mógł znaleźć się sułtan turecki i
jego małżonka. Jak dotąd, w materiale kaflowym z te-
renu wzgórza wawelskiego nie natrafiono na przedsta-
wienia Roksolany, które według wszelkiego prawdo-
podobieństwa powinno się tam również znajdować.
Potwierdzenie obecności takiego kafla przyszło z nie-
zbyt odległego miejsca: W roku 1955, podczas prac in-
stalacyjnych na jezdni przed Collegium Iuridicum w
Krakowie (ul. Grodzka 53), a więc niemal u stóp wzgó-
rza wawelskiego, dokonano przypadkowego odkrycia
zespołu ułamków kafli renesansowych14, najprawdo-
podobniej resztek pieca ze śladami zniszczenia przez
ogień, wyrzuconego po wielkim pożarze zamku w r.
1595. Stan zachowania materiału był wyjątkowo zły,
jednak udało się wykonać z ułamków kilka zestawów,
dających pojęcie o typie dekoracji. Większość zidenty-
fikowanych elementów miało swe odpowiedniki w
kaflach znanych z Wawelu. Z kilku ułamków pocho-
dzących ze znaleziska odtworzono fragment nie znanej
dotąd odmiany „portretu między pilastrami” z przed-
stawieniem kobiecym Cii. 7). Na tle niszy uformowanej
z kamiennych klinców, łukowato sklepionej, widnieje
na nim zarys głowy zwróconej w 3/4 w lewo, nakrytej
ukośnie nałożonym płaskim turbanem przeplecionym
wstążkami. Spod turbana spływają po obu stronach ( nie
zachowanej) twarzy pasma długich prostych włosów,
bądź cienki welon. To szczątkowo zachowane przed-
stawienie nie dawałoby możliwości identyfikacji oso-
by, gdyby nie zachowane po obu stronach niszy frag-
menty pilastrów, których dekoracja powtarza wyraźnie
motywy widniejące na pilastrach ułamka z Bolesławca,
przedstawiającego Roksolanę. Wydaje się nie ulegać
wątpliwości, że kafel, którego fragmenty przetrwały w
gruzie, stanowi dowód istnienia na Wawelu brakujące-
go ogniwa: przedstawienia małżonki sułtana. Z powo-
du fragmentaryczności znalezionych ułamków trudno
stwierdzić, czy wygląd głowy sułtanki oparty był na
jakimś przedstawieniu portretowym, nie znanym nam,
czy też był swobodnym (z uwagi na obecność welonu)
przekształceniem ryciny Georga Pencza.
Datę powstania serii kafli portretowych, do której
należą przedstawienia Sułejmana i Roksolany, można
określić jedynie w przybliżeniu. Wydaje się prawdopo-
dobne, że Wawel był pierwszym odbiorcą obu tych
wizerunków, a z jego wzorów korzystali następnie sny-
cerze wykonujący matryce dla innych rezydencji. W
przypadku Wawelu może wchodzić w grę wczesny,
krakowski okres panowania Zygmunta Augusta, przed
rokiem 1559, kiedy to król przeniósł się na stałe do
Wilna i nie odwiedził więcej Krakowa. Byłyby to lata
między rokiem 1548 (datą ukazania się ryciny z Sulej-
manem) a wyjazdem króla z Krakowa.
Ziemia sieradzka i zamek tamtejszy były ściśle zwią-
zane z problematyką polsko-turecką. Z ziemi sieradz-
kiej wywodził się ród Laskich herbu Korab, którego
najsłynniejszym przedstawicielem był kanclerz wielki
koronny i prymas Jan Łaski, twórca słynnych Statutów
■ Fragment kafla z popiersiem sułtanki Roksolany, znaleziony w ułamkach w Krakowie w pobliżu Wawelu. Fot. S. Michta
49
Europy, których portrety zdobiły piece rezydencji kró-
lewskich w Polsce, mógł znaleźć się sułtan turecki i
jego małżonka. Jak dotąd, w materiale kaflowym z te-
renu wzgórza wawelskiego nie natrafiono na przedsta-
wienia Roksolany, które według wszelkiego prawdo-
podobieństwa powinno się tam również znajdować.
Potwierdzenie obecności takiego kafla przyszło z nie-
zbyt odległego miejsca: W roku 1955, podczas prac in-
stalacyjnych na jezdni przed Collegium Iuridicum w
Krakowie (ul. Grodzka 53), a więc niemal u stóp wzgó-
rza wawelskiego, dokonano przypadkowego odkrycia
zespołu ułamków kafli renesansowych14, najprawdo-
podobniej resztek pieca ze śladami zniszczenia przez
ogień, wyrzuconego po wielkim pożarze zamku w r.
1595. Stan zachowania materiału był wyjątkowo zły,
jednak udało się wykonać z ułamków kilka zestawów,
dających pojęcie o typie dekoracji. Większość zidenty-
fikowanych elementów miało swe odpowiedniki w
kaflach znanych z Wawelu. Z kilku ułamków pocho-
dzących ze znaleziska odtworzono fragment nie znanej
dotąd odmiany „portretu między pilastrami” z przed-
stawieniem kobiecym Cii. 7). Na tle niszy uformowanej
z kamiennych klinców, łukowato sklepionej, widnieje
na nim zarys głowy zwróconej w 3/4 w lewo, nakrytej
ukośnie nałożonym płaskim turbanem przeplecionym
wstążkami. Spod turbana spływają po obu stronach ( nie
zachowanej) twarzy pasma długich prostych włosów,
bądź cienki welon. To szczątkowo zachowane przed-
stawienie nie dawałoby możliwości identyfikacji oso-
by, gdyby nie zachowane po obu stronach niszy frag-
menty pilastrów, których dekoracja powtarza wyraźnie
motywy widniejące na pilastrach ułamka z Bolesławca,
przedstawiającego Roksolanę. Wydaje się nie ulegać
wątpliwości, że kafel, którego fragmenty przetrwały w
gruzie, stanowi dowód istnienia na Wawelu brakujące-
go ogniwa: przedstawienia małżonki sułtana. Z powo-
du fragmentaryczności znalezionych ułamków trudno
stwierdzić, czy wygląd głowy sułtanki oparty był na
jakimś przedstawieniu portretowym, nie znanym nam,
czy też był swobodnym (z uwagi na obecność welonu)
przekształceniem ryciny Georga Pencza.
Datę powstania serii kafli portretowych, do której
należą przedstawienia Sułejmana i Roksolany, można
określić jedynie w przybliżeniu. Wydaje się prawdopo-
dobne, że Wawel był pierwszym odbiorcą obu tych
wizerunków, a z jego wzorów korzystali następnie sny-
cerze wykonujący matryce dla innych rezydencji. W
przypadku Wawelu może wchodzić w grę wczesny,
krakowski okres panowania Zygmunta Augusta, przed
rokiem 1559, kiedy to król przeniósł się na stałe do
Wilna i nie odwiedził więcej Krakowa. Byłyby to lata
między rokiem 1548 (datą ukazania się ryciny z Sulej-
manem) a wyjazdem króla z Krakowa.
Ziemia sieradzka i zamek tamtejszy były ściśle zwią-
zane z problematyką polsko-turecką. Z ziemi sieradz-
kiej wywodził się ród Laskich herbu Korab, którego
najsłynniejszym przedstawicielem był kanclerz wielki
koronny i prymas Jan Łaski, twórca słynnych Statutów
■ Fragment kafla z popiersiem sułtanki Roksolany, znaleziony w ułamkach w Krakowie w pobliżu Wawelu. Fot. S. Michta