Studia Waweliana (3.1994)

Ustawą Senatu z 5 lutego 1817 roku i jej roz-
winięciem z 25 kwietnia przekazano Towarzy-
stwu Dobroczynności na zorganizowanie Ogólne-
go Domu Schronienia Ubogich97 gmach na Wa-
welu w skrzydle zachodnim zamku, gdzie wcze-
śniej mieściły się kuchnie królewskie, a od ro-
ku 1805 austriacki szpital wojskowy (obecnie bu-
dynek nr 5). Uroczyste otwarcie Domu Schronienia
nastąpiło już 20 lutego 1817 roku. Przeniesiono tu
ubogich i osoby kalekie z wielu szpitali i przy-
tułków Krakowa, m. in. ze szpitali: św. Ducha,
św. Jadwigi, Św. Leonarda, św. Szczepana, Bożego
Miłosierdzia. Początkowo w 16 salach zamieszkało
150 ubogich. Liczba pensjonariuszy systematycz-
nie wzrastała i w czerwcu 1817 roku wynosiła
już 270, w 1830 — 364, a w roku 1846 osiągnęła
liczbę 480 osób. W związku z tym stopniowo
wzrastała również liczba sal zajmowanych przez
ubogich — w 1820 roku 22, a w 1844 aż 30. Po-
nadto w tym budynku mieściły się: kancelaria,
mieszkanie dla prowizora, izby do pracy, kaplica,
jadalnia, łaźnia i magazyny.

Ciągle wzrastająca liczba ubogich spowodowa-
ła, że Dom Schronienia powiększono o kilka sal
usytuowanych w samym korpusie zamku. W 1832
roku na parterze w narożniku północno-wscho-
dnim urządzono dwie sale dla dzieci i izbę szkol-
ną. W 1835 roku dzieciom przydzielono jeszcze
dwie sale. W roku 1839 przeprowodzono remont
izby szkolnej: poszerzono okna, podniesiono po-
dłogę, wybielono ściany oraz przedzielono, aby
chłopcy i dziewczęta mogli uczyć się osobno.

Ubodzy posiadali swoją kaplicę, która począt-
kowo mieściła się w budynku kuchni. Jednak
w 1822 roku z powodu szczupłości miejsca prze-
niesiono ją do sali Kazimierzowskiej w północno-
- wschodnim narożniku zamku. Do wyposażenia
kaplicy wykorzystano sprzęty kościelne i ołtarz
z dawnego szpitala NMPanny. Na ścianach zo-
stały zawieszone wizerunki osób zmarłych, szcze-
gólnie zasłużonych dla Towarzystwa, np. Tekli
z Wodzickich Małachowskiej i Stanisława Mie-
roszewskiego. Na początku lat czterdziestych To-
warzystwo Dobroczynności posiadało na parterze,
w narożniku północno-wschodnim zamku, osiem
sal: cztery zamieszkane przez dzieci, jedną salę
do nauki, mieszkanie dla nauczyciela i kaplicę
z zakrystią. Ponadto w 1842 roku ubodzy zajęli

97 Skowron, Towarzystwo Dobroczynności..., s.
479—496.

98 Hoszowski, O przeznaczeniu..., s. 7—10;
J. Reiss, Almanach muzyczny Krakowa, 1, 2, Kra-
ków 1939 (Bibl. Krak. 102 i 103); J. Prus, Muzyka
na Wawelu, Kraków 1975, s. 106—109.

również pomieszczenia znajdujące się nad bramą
wjazdową na dziedziniec arkadowy. Uchwały Se-
natu z 1817 roku zapewniały Towarzystwu zwrot
wszelkich kosztów poniesionych na reparację bu-
dynku i pomieszczeń mu przyznanych. Jedynie
naprawy służące wygodzie ubogich Towarzystwo
miało wykonywać z własnych funduszy. Więk-
szość wykonanych prac miała charakter doraźny
lub porządkowy — naprawiano lub wstawiano
nowe okna, drzwi, piece i podłogi. W 1830 roku
pobielono wszystkie sale i korytarze. Na wymie-
nione prace w latach 1817—1846 wydano ponad
37 tys. zł. Po zajęciu Krakowa przez Austriaków
w marcu 1846 roku ubodzy musieli natychmiast
opuścić zajmowane na Wawelu pomieszczenia.

19 lutego 1818 roku Senat przyznał Towa-
rzystwu Przyjaciół Muzyki kilka pomieszczeń
w skrzydle północnym zamku na pierwszym pię-
trze 98. Funkcję sali koncertowej pełniła sala
Srebrna, którą ozdobiono dekoracjami pochodzą-
cymi z bram tryumfalnych oraz portretami Ja-
na III Sobieskiego i Michała Korybuta Wiśnio-
wieckiego. Większość koncertów odbywała się
jednak poza zamkiem — w sali Knotza i Nowo-
dworskiej. Przez krótki okres w jednej z sal zam-
ku funkcjonowała szkółka muzyczna. Towarzy-
stwo posiadało pomieszczenia na Wawelu naj-
prawdopodobniej do roku 1841, kiedy to na
pierwszym piętrze urządzono koszary milicji kra-
jowej.

W pierwszych latach istnienia Rzeczypospoli-
tej Krakowskiej władze przywiązywały dużą
wagę i popierały rozwój manufaktur tkackich.
W grudniu 1818 roku Senat postanowił umieścić
sukienników, napływających z Opawy, Cieszyna
i Bielska, w dawnym Seminarium na Wawelu ".
Fabrykanci dostali do dyspozycji cały budynek,
w którym urządzili warsztaty i mieszkania. Zna-
my nazwiska 14 sukienników: August Baum, Ka-
rol Gebhard, Klęczyński, Antoni Knizek, Józef
Lang, Mateusz Mik, Antoni Nagel, Peppert,
Gottlieb Sanftleben, Franciszek Schorsch, Paweł
Smoleński, Jan Śliwka, Jan Tassy, Michał Zwi-
kel. W drugiej połowie 1819 roku w manufaktu-
rze wawelskiej zainstalowanych było 13 krosien
tkackich, 5 maszyn gręplarniczych i 10 przędzal-
niczych 10°. Ponadto urządzono tu farbiarnię.

Zasady funkcjonowania manufaktury określał

89 Akta dotyczące dziejów manufaktury, AP Kra-
ków, WMK V-189, i Teki A. Grabowskiego, E-23; zob.
W ach ho Iz, o. c, s. 97—98.

100 ap Kraków, WMK V-189: Wykaz ruchomości su-
kienników w materiałach, w rękodzielniach i sprzętach
domowych, 19 X 1919.

57