DOI article:
Budziłło-Skowron, Danuta: Odnowienie kaplicy Świętej Trójcy w katedrze na Wawelu przez Franciszka Marię Lanciego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19897#0068
skiego 7 oraz nieliczne wzmianki pochodzące z ów-
czesnej prasy. Materiał ten uzupełniają dwa pa-
miętniki Anny Potockiej-Wąsowiczowej 8.
Istotnym uzupełnieniem źródeł pisanych jest
jedyny zachowany przekaz ikonograficzny przed-
stawiający wnętrze kaplicy po konserwacji Lan-
ciego — akwarela Bogusława Gąsiorowskiego znaj-
dująca się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej 9.
Stan kaplicy przed rozpoczęciem prac tak oto
opisuje kanonik Ludwik Łętowski: „zatracono ją
zupełnie, sklepienie przebito, a zrobiono przez nią
wnijście na chór [...] Ja te schody oglądałem jesz-
cze w r. 1819, i resztki sklepienia; ale malowań
nie było już, ani ołtarzy, ani grobowców, tylko
gruzy, a skład był drabin, żerdzi, desek itp." 10.
W opracowaniach dotyczących kaplicy Królo-
wej Zofii podawane są różne terminy rozpoczęcia
w niej prac konserwatorskichłI. Rozbieżności
w datowaniu wynikają z braku źródłowych da-
nych co do rozpoczęcia prac. Taką możliwość stwo-
rzyło odnalezienie w zbiorach Archiwum Państwo-
wego w Krakowie listu Lanciego z roku 1836 adre-
sowanego do Józefa Hallera, prezesa Senatu Wol-
nego Miasta Krakowa 12. Rozpoczyna się on tymi
słowami: „Dobiega rok szósty jak podpisany, sto-
sownie do życzenia Pani Hrabiny Wąsowiczowej,
zobowiązał się restaurować kaplicę na Zamku [...]
Otrzymawszy poprzednio też Pani Hrabina od Rzą-
du i Kapituły na wzmiankowaną restaurację ze-
zwolenie czynienia wszelkich zmian w tej kaplicy,
które by widokowi i upiększeniu jej odpowiada-
ły" 13. Nie zachowały się, niestety, żadne wiado-
mości na ten temat w Aktach Kapitulnych, w któ-
rych znajdujemy późniejsze wzmianki o prowadze-
niu prac w kaplicy. Następnym dokumentem jest
datowany na rok 1831 projekt przebudowy pół-
nocnej ściany kaplicy z nagrobkiem Tylickiego,
wykonany przez Lanciego dla hr. Wąsowiczowej,
a który znajduje się w Archiwum Państwowym
w Krakowie u.
Z wymienionych przekazów źródłowych może-
my przypuszczać, że restauracja rozpoczęła się już
w 1830 roku. W pierwszym etapie Lanci prowa-
dził prace mające na celu wzmocnienie murów ka-
plicy, które były mocno popękane. Inspektor bu-
downictwa Bogumił Trenner, badając stan kaplicy
w roku 1834 15, stwierdził, że błędy popełniono już
przy jej budowaniu — nie wzięto pod uwagę po-
chyłości terenu tej części wzgórza wawelskiego
i nie zabezpieczono odpowiednio fundamentów. Po-
twierdził to później, w roku 1901, Sławomir Od-
rzywolski, który kierował konserwacją katedry 16.
Było to przyczyną pojawienia się w murze pęk-
nięć. Biegły one między spojeniami kamienia cio-
sanego, z którego zbudowano kaplicę; same ciosy
nie uległy uszkodzeniu. Rysy te były największe
w ścianie zachodniej, przy lewym narożniku, jak
również w narożniku ściany południowej. W celu
wzmocnienia murów i ich zabezpieczenia Lanci
założył 3 żelazne ankry, dwie na ścianach bocz-
nych i jedną na frontowej.
W następnym etapie Lanci wybudował nowe
neogotyckie sklepienie. Kamienne żebra dzieliły je
na 6 lunet. Dokładne wymiary sklepienia podaje
w swoim raporcie Bogumił Trenner: ,,W lunetach
miało 6 cali grubości, a w pasach cali 12, wygię-
tości jego są łukami, promieniem ok. 5/8 szeroko-
ści kaplicy wykreślonym" 17. W związku z tymi
pracami konieczne stało się wykonanie nowego
wiązania dachowego.
Istotne zmiany wprowadzono w otworach
okiennych. W ścianie północnej wykuto nowe
okrągłe okno o średnicy 1,5 m. Ponieważ zrobiono
to już po założeniu ankry, która przechodziła wła-
śnie w tym miejscu, zaistniała konieczność wycię-
cia jej części i zastąpienia nową, wygiętą. Okno
na ścianie zachodniej, naprzeciw wejścia, dwukrot-
nie przerabiane od XV wieku — architekt zmniej-
szył, dając neogotyckie obramienie, które wyko-
nano z kamienia ciosanego. Okno w ścianie po-
łudniowej zamurowano, a w wejściowej arkadzie
ścięto ukośnie krawędzie.
Lanci wprowadził również zmiany w filarze.
Pierwotnie, wraz z przylegającą do niego skarpą,
był on ostatnim, narożnym filarem w nawie ko-
ścioła i jednocześnie filarem ostatniej arkady —-
do niego została dobudowana kaplica. Jego ze-
wnętrzna część wystawała około 1,20 m z głów-
7 J. Mączyński, Pamiątka z Krakowa. Opis te-
go miasta i jego okolic, 2, Kraków 1845, s. 118—123.
8 A. Potocka, Voyage d'Italie, Paris 1889; A. Po-
tocka-Wąsowiczowa, Wspomnienie naocznego
świadka, oprać, i wstępem opatrz. B. Grochulska,
Warszawa 1965.
9 Biblioteka Jagiellońska, Zbiory Graficzne IR 724.
10 Łętowski, o. c, s. 15.
11 KZSP, 1, s. 102; W. E 1 i a s z-R adzikowski,
Kraków dawny i dzisiejszy, Kraków 1902, s. 366; J. B a-
64
n a c h, Ikonografia Wawelu, 1, 2, Kraków 1977 (Źródła
DW 9); tu 2, nr 313).
12 Zob. Aneks I.
13 Ibidem.
" AP Kraków, WMK V-28, fasc. 11, 1837.
15 Ibidem.
16 Z protokołów posiedzenia Grona (Teka GKGZ, 2:
1906, s. 385).
17 AP Kraków, WMK V-28, fasc. 11, 1837.
czesnej prasy. Materiał ten uzupełniają dwa pa-
miętniki Anny Potockiej-Wąsowiczowej 8.
Istotnym uzupełnieniem źródeł pisanych jest
jedyny zachowany przekaz ikonograficzny przed-
stawiający wnętrze kaplicy po konserwacji Lan-
ciego — akwarela Bogusława Gąsiorowskiego znaj-
dująca się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej 9.
Stan kaplicy przed rozpoczęciem prac tak oto
opisuje kanonik Ludwik Łętowski: „zatracono ją
zupełnie, sklepienie przebito, a zrobiono przez nią
wnijście na chór [...] Ja te schody oglądałem jesz-
cze w r. 1819, i resztki sklepienia; ale malowań
nie było już, ani ołtarzy, ani grobowców, tylko
gruzy, a skład był drabin, żerdzi, desek itp." 10.
W opracowaniach dotyczących kaplicy Królo-
wej Zofii podawane są różne terminy rozpoczęcia
w niej prac konserwatorskichłI. Rozbieżności
w datowaniu wynikają z braku źródłowych da-
nych co do rozpoczęcia prac. Taką możliwość stwo-
rzyło odnalezienie w zbiorach Archiwum Państwo-
wego w Krakowie listu Lanciego z roku 1836 adre-
sowanego do Józefa Hallera, prezesa Senatu Wol-
nego Miasta Krakowa 12. Rozpoczyna się on tymi
słowami: „Dobiega rok szósty jak podpisany, sto-
sownie do życzenia Pani Hrabiny Wąsowiczowej,
zobowiązał się restaurować kaplicę na Zamku [...]
Otrzymawszy poprzednio też Pani Hrabina od Rzą-
du i Kapituły na wzmiankowaną restaurację ze-
zwolenie czynienia wszelkich zmian w tej kaplicy,
które by widokowi i upiększeniu jej odpowiada-
ły" 13. Nie zachowały się, niestety, żadne wiado-
mości na ten temat w Aktach Kapitulnych, w któ-
rych znajdujemy późniejsze wzmianki o prowadze-
niu prac w kaplicy. Następnym dokumentem jest
datowany na rok 1831 projekt przebudowy pół-
nocnej ściany kaplicy z nagrobkiem Tylickiego,
wykonany przez Lanciego dla hr. Wąsowiczowej,
a który znajduje się w Archiwum Państwowym
w Krakowie u.
Z wymienionych przekazów źródłowych może-
my przypuszczać, że restauracja rozpoczęła się już
w 1830 roku. W pierwszym etapie Lanci prowa-
dził prace mające na celu wzmocnienie murów ka-
plicy, które były mocno popękane. Inspektor bu-
downictwa Bogumił Trenner, badając stan kaplicy
w roku 1834 15, stwierdził, że błędy popełniono już
przy jej budowaniu — nie wzięto pod uwagę po-
chyłości terenu tej części wzgórza wawelskiego
i nie zabezpieczono odpowiednio fundamentów. Po-
twierdził to później, w roku 1901, Sławomir Od-
rzywolski, który kierował konserwacją katedry 16.
Było to przyczyną pojawienia się w murze pęk-
nięć. Biegły one między spojeniami kamienia cio-
sanego, z którego zbudowano kaplicę; same ciosy
nie uległy uszkodzeniu. Rysy te były największe
w ścianie zachodniej, przy lewym narożniku, jak
również w narożniku ściany południowej. W celu
wzmocnienia murów i ich zabezpieczenia Lanci
założył 3 żelazne ankry, dwie na ścianach bocz-
nych i jedną na frontowej.
W następnym etapie Lanci wybudował nowe
neogotyckie sklepienie. Kamienne żebra dzieliły je
na 6 lunet. Dokładne wymiary sklepienia podaje
w swoim raporcie Bogumił Trenner: ,,W lunetach
miało 6 cali grubości, a w pasach cali 12, wygię-
tości jego są łukami, promieniem ok. 5/8 szeroko-
ści kaplicy wykreślonym" 17. W związku z tymi
pracami konieczne stało się wykonanie nowego
wiązania dachowego.
Istotne zmiany wprowadzono w otworach
okiennych. W ścianie północnej wykuto nowe
okrągłe okno o średnicy 1,5 m. Ponieważ zrobiono
to już po założeniu ankry, która przechodziła wła-
śnie w tym miejscu, zaistniała konieczność wycię-
cia jej części i zastąpienia nową, wygiętą. Okno
na ścianie zachodniej, naprzeciw wejścia, dwukrot-
nie przerabiane od XV wieku — architekt zmniej-
szył, dając neogotyckie obramienie, które wyko-
nano z kamienia ciosanego. Okno w ścianie po-
łudniowej zamurowano, a w wejściowej arkadzie
ścięto ukośnie krawędzie.
Lanci wprowadził również zmiany w filarze.
Pierwotnie, wraz z przylegającą do niego skarpą,
był on ostatnim, narożnym filarem w nawie ko-
ścioła i jednocześnie filarem ostatniej arkady —-
do niego została dobudowana kaplica. Jego ze-
wnętrzna część wystawała około 1,20 m z głów-
7 J. Mączyński, Pamiątka z Krakowa. Opis te-
go miasta i jego okolic, 2, Kraków 1845, s. 118—123.
8 A. Potocka, Voyage d'Italie, Paris 1889; A. Po-
tocka-Wąsowiczowa, Wspomnienie naocznego
świadka, oprać, i wstępem opatrz. B. Grochulska,
Warszawa 1965.
9 Biblioteka Jagiellońska, Zbiory Graficzne IR 724.
10 Łętowski, o. c, s. 15.
11 KZSP, 1, s. 102; W. E 1 i a s z-R adzikowski,
Kraków dawny i dzisiejszy, Kraków 1902, s. 366; J. B a-
64
n a c h, Ikonografia Wawelu, 1, 2, Kraków 1977 (Źródła
DW 9); tu 2, nr 313).
12 Zob. Aneks I.
13 Ibidem.
" AP Kraków, WMK V-28, fasc. 11, 1837.
15 Ibidem.
16 Z protokołów posiedzenia Grona (Teka GKGZ, 2:
1906, s. 385).
17 AP Kraków, WMK V-28, fasc. 11, 1837.